Εδώ κι ένα χρόνο, ο Θανάσης Παπαρήγας, ο «αγαπητός μας σύντροφος», ταξιδεύει στ' αστέρια με το «Εντερπράιζ» της μνήμης μας. Μας λείπει: Mας λείπουν η ευρυμάθεια και η γλωσσομάθειά του, μας λείπουν οι διανοητικές περιπέτειες, στις οποίες έμπαινε ο ίδιος και παρέσυρε κι εμάς, μας λείπει το χιούμορ του. Μας λείπουν, ακόμα, οι έντονες και πεισματάρικες διαφωνίες του, σε επιστημονικά ζητήματα. Δυστυχώς, πάρα πολύ πρόωρα και για τον πιο άδικο λόγο, μας έχει βάλει στη διαδικασία να αποτιμούμε την προσφορά και την προσωπικότητά του.

Ο Θανάσης Παπαρήγας είχε την παιδεία, είχε και το τάλαντο, να διαπρέψει στην έρευνα και στην ανάπτυξη της επιστήμης. Ο μαρξισμός, όμως - που πολύ καλά τον κατείχε - δεν ήταν για εκείνον μόνο μεθοδολογικό και αναλυτικό εργαλείο της ιστορίας, της οικονομίας, της σύγχρονης πολιτικής πραγματικότητας. Ηταν πράξη και δράση: Ο Θανάσης ήταν πάνω από όλα κομμουνιστής και για τούτο προτίμησε να είναι ένας λαϊκός λόγιος, με τον καλύτερο, με τον πληρέστερο τρόπο. Επέλεξε το δρόμο της αποθησαύρισης γνώσεων, όχι ως ιστοριοδίφης, αλλά με την πρόθεση να ερμηνεύσει, μέσα από μια πληθώρα πληροφοριών από απροσδόκητες πολλές φορές πηγές, τη σημερινή κατάσταση πραγμάτων, τον ιμπεριαλισμό και τα δεινά που αυτός επισωρεύει στην ανθρωπότητα, αλλά και τις προοπτικές ανατροπής του. Ηταν εξαίρετος γνώστης της σύγχρονης πολιτικής ιστορίας. Αρεσκόταν ιδιαίτερα στο να αναλύει ιστορικές περιόδους ή γεωγραφικές περιοχές, για τις οποίες η ελληνική βιβλιογραφία είναι μάλλον ελλιπής. Αυτός, ο τόσο «κοσμοπολίτης» στις γνώσεις και στις πληροφορίες του, με τη βαθιά και πλατιά γλωσσομάθεια, ήταν ένας ορκισμένος εχθρός του αστικού κοσμοπολιτισμού και ένας φανατικός διεθνιστής. Και ακόμα, τελευταίο, αλλά όχι έσχατο, με τη διαρκή μελέτη των κλασικών του μαρξισμού - λενινισμού, έδινε τη γενναία ιδεολογική του μάχη για την καθαρότητα και την ανάπτυξη της ιδεολογίας μας, για την τήρηση των κομμουνιστικών αρχών και τη διατήρηση της κομμουνιστικής ηθικής και κουλτούρας, αυτής που έδωσε στον 20ό αιώνα τους καρπούς του ΕΑΜ και της εποποιίας του ΔΣΕ.

Ηταν φορές που θεωρούσαμε τον Θανάση υπερβολικό, όταν αποτιμούσε σύγχρονες πολιτικές καταστάσεις, ιδιαίτερα στο διεθνές πολιτικό σκηνικό, όταν εκπονούσε σενάρια για τα μελλοντικά σχέδια του ιμπεριαλισμού. Ενα χρόνο μετά το θάνατό του, οι εξελίξεις στη Μέση Ανατολή, στο Ιράκ, στη γειτονιά μας (Τουρκία και Βαλκάνια), ακόμη και στη Λατινική Αμερική, δικαιώνουν την ιδεολογική του κατάρτιση και το πολιτικό του κριτήριο. Και ακόμη, οι ανέκδοτες εργασίες του, που αξιοποιούνται και εκδίδονται μετά το θάνατό του, αποκαλύπτουν τις προσπάθειές του για μαρξιστική προσέγγιση και ανάλυση σε πεδία, που μέχρι τώρα δε γνωρίζαμε ότι βρίσκονταν στον κύκλο των ενδιαφερόντων του, επιστημονικών, ιδεολογικών και πολιτικών.

Μια απροσδόκητη - για πολλούς - πλευρά του Θανάση, ήταν η αγάπη και το ενδιαφέρον που έτρεφε για την επιστημονική φαντασία. Οταν, μετά το θάνατό του, περιήλθαν στα χέρια μας τόμοι από την πλουσιότατη, στο (κακώς θεωρούμενο κατώτερο) είδος βιβλιοθήκη του, κατανοήσαμε ότι, εκεί που πολλοί από μας βλέπουν παραμυθάκια, ο Θανάσης διάβαζε πίσω από τις γραμμές. Ανακάλυπτε, έτσι, ολόκληρα φιλοσοφικά συστήματα και άτυπες φιλοσοφικές συζητήσεις πάνω στην έννοια του χώρου και του χρόνου. Ανακάλυπτε απορίες και οραματισμούς για το ιστορικό μέλλον της ανθρωπότητας, ανακάλυπτε προσπάθειες για διαλεκτική ερμηνεία της φύσης και της ιστορίας.

Για όλα αυτά, μας λείπει ο Θανάσης: Μας λείπει ο συνεργάτης, που πλούτιζε τις επεξεργασίες του Τμήματος, μας λείπει ο συζητητής και ομιλητής, μας λείπει ο φίλος και ο σύντροφος. Μας λείπει - και δεν είναι δυνατό να γίνει αλλιώς - η βιολογική του παρουσία. Μένει η σκέψη του και το έργο του. Μένει - κι αυτό είναι ίσως το σημαντικότερο - η κληρονομιά της προσωπικότητας του κομμουνιστή λόγιου, που με την ακλόνητη πίστη του στο κόμμα μας και στο φωτεινό, σοσιαλιστικό μέλλον της ανθρωπότητας (το δικό μας «Ταξίδι στ' αστέρια», Θανάση), συγκρουόταν με τις δυνάμεις καταστολής στο λιμάνι του Πειραιά, την ίδια στιγμή που βάθαινε στην αρχαία δουλοκτητική δημοκρατία και μελετούσε την ανάπτυξη του καπιταλισμού στην Ευρώπη. Μ' αυτό το έργο, μ' αυτήν τη σκέψη, μ' αυτήν την κληρονομιά, θα συνεχίσουμε να διαλεγόμαστε, τώρα και μέχρι την ώρα της νίκης μας. Στο καλό.