Η διασύνδεση της ένταξης της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ενωση με την πορεία του Κυπριακού δεν είναι τωρινή υπόθεση. Ξεκινάει από το 1994 όταν η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ αποφάσισε να προωθήσει την κυπριακή υποψηφιότητα. Η εξέλιξη απέδειξε ότι οι διαδικασίες ένταξης της Κύπρου δε βοήθησαν στη λύση του προβλήματος, όπως ισχυριζόταν η κυβέρνηση. Αντιθέτως, χρησιμοποιήθηκαν ως μοχλός πίεσης για την πραγματοποίηση σειράς υποχωρήσεων. Αποτέλεσμα αυτών των υποχωρήσεων ήταν η αποδιεθνοποίηση του προβλήματος, η απομάκρυνση από το πλαίσιο των αποφάσεων του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ και τελικά η διαμόρφωση των προϋποθέσεων για την προώθηση του «σχεδίου Ανάν».

Από τη στιγμή που υποβλήθηκε η αίτηση της Κυπριακής Δημοκρατίας για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ενωση άρχισε και η συζήτηση για το κατά πόσο είναι δυνατόν να ενταχθεί η Κύπρος χωρίς να έχει λυθεί προηγουμένως το πολιτικό πρόβλημα, το Κυπριακό. Στη συζήτηση αυτή πολλά κορυφαία στελέχη της ΕΕ εξέφρασαν τις αμφιβολίες, ή αντιρρήσεις τους, τονίζοντας ότι ένταξη χωρίς λύση δεν μπορεί να υπάρξει και ότι χωρίς λύση, η ένταξη θα αφορά μόνο στη Νότια Κύπρο. Μια τέτοια προσέγγιση οδηγούσε ασφαλώς στη νομιμοποίηση των τετελεσμένων του 1974 και της διχοτόμησης. Τέτοιες δηλώσεις στην αρχή, τουλάχιστον, αντιμετωπίζονταν με επιθετικό τρόπο από την κυβέρνηση, η οποία επέμενε ότι στην ΕΕ θα ενταχθεί ολόκληρη η Κύπρος και ότι η προοπτική της ένταξης θα ενισχύσει τις διαδικασίες επίλυσης του πολιτικού προβλήματος.

Το Δεκέμβρη του 1999, στη Σύνοδο του Ελσίνκι, η ελληνική κυβέρνηση πανηγύρισε την «οριστικοποίηση» της ένταξιακής προοπτικής για την Κύπρο. Στη Σύνοδο εκείνη η κυβέρνηση συγκατατέθηκε υπέρ της απόδοσης στην Τουρκία του τίτλου της υποψήφιας χώρας. Στο Ελσίνκι, τόσο ο πρωθυπουργός Κ. Σημίτης, όσο και ο υπουργός Εξωτερικών Γ. Παπανδρέου ισχυρίστηκαν για μια ακόμη φορά ότι η ένταξη της Κύπρου θα γίνει ανεξαρτήτως της πορείας του Κυπριακού. Ομως η απόφαση της Συνόδου διέψευδε τους κυβερνητικούς ισχυρισμούς. Στην απόφαση λοιπόν αναφερόταν: «Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τονίζει ότι η επίλυση του πολιτικού προβλήματος θα διευκολύνει την προσχώρηση της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Εάν μέχρι την ολοκλήρωση των διαπραγματεύσεων προσχώρησης δεν έχει επιτευχθεί λύση, η απόφαση του Συμβουλίου όσον αφορά την προσχώρηση θα ληφθεί χωρίς η ανωτέρω να αποτελέσει προϋπόθεση. Εν προκειμένω, το Συμβούλιο θα λάβει υπόψη όλα τα σχετικά στοιχεία».

Η κυβέρνηση με τη βοήθεια μεγάλης μερίδας των μέσων ενημέρωσης προσπάθησε να κερδίσει τις εντυπώσεις, προβάλλοντας τη συγκεκριμένη απόφαση εκτός της τελικής πρότασης. Ισχυριζόταν δηλαδή ότι η ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ δε θα εξαρτηθεί από την πορεία του Κυπριακού. Δηλαδή, κυβέρνηση και μέσα αποσιωπούσαν την ύπαρξη της τελευταίας πρότασης, από την οποία προέκυπτε ότι οι «δεκαπέντε» θα καταλήξουν σε απόφαση για την ένταξη ή μη της Κύπρου, λαμβάνοντας «υπόψη όλα τα σχετικά στοιχεία», επομένως και την πορεία του Κυπριακού.

Ομως, η κατάρρευση των θριαμβολογιών της κυβέρνησης συντελέστηκε λίγες μέρες αργότερα, όταν ο τότε πρόεδρος της Κυπριακής Βουλής Σπ. Κυπριανού έδωσε στη δημοσιότητα δύο έγγραφα με τις υπογραφές του προεδρεύοντος της Ευρωπαϊκής Ενωσης, Π. Λιπόνεν, όπου ο πρωθυπουργός της Φινλανδίας εξηγούσε στον πρωθυπουργό της Τουρκίας Μπ. Ετσεβίτ την απόφαση του Ελσίνκι. Για το Κυπριακό ο κ. Λιπόνεν αναφέρει ότι «η Ευρωπαϊκή Ενωση εξακολουθεί να έχει ως στόχο μια πολιτική λύση. Για την ένταξη της Κύπρου σημειώνεται ότι όλοι οι σχετικοί παράγοντες θα ληφθούν υπ' όψιν όταν το Συμβούλιο θα αποφασίσει».

Στην πραγματικότητα η απόφαση του Ελσίνκι κινήθηκε σε τελείως διαφορετική κατεύθυνση απ' αυτήν που ισχυριζόταν η κυβέρνηση. Ο πρωθυπουργός, ο υπουργός Εξωτερικών και άλλα κυβερνητικά στελέχη ισχυρίζονταν ότι η ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ, και μάλιστα χωρίς να απαιτείται η λύση του πολιτικού προβλήματος, θα υποχρεώσει τόσο τους Ευρωπαίους «εταίρους» όσο και την ηγεσία της Τουρκίας να κινηθούν ταχύτερα και πιο αποφασιστικά για τη λύση του Κυπριακού.

Το Νοέμβρη του 2002 δόθηκε το σχέδιο του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ Κόφι Ανάν υπό το γενικό τίτλο «Βάση για μια συμφωνία συνολικής διευθέτησης του κυπριακού προβλήματος. Συνολική διευθέτηση του κυπριακού προβλήματος». Το σχέδιο αυτό προωθεί μια συγκαλυμμένη συνομοσπονδία δύο ανεξάρτητων και κυρίαρχων κρατών και ουσιαστικά νομιμοποιεί τη διχοτόμηση. Πέραν των άλλων, καθιστά στοιχείο της «λύσης» του Κυπριακού την ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ενωση, ενισχύοντας έτσι τη διασύνδεση των δύο θεμάτων.

Στη Σύνοδο της Κοπεγχάγης (12 και 13 Δεκέμβρη του 2002) ελήφθη η απόφαση για τη διεύρυνση της ΕΕ με την ένταξη δέκα νέων κρατών - μελών, μεταξύ των οποίων και η Κύπρος, χωρίς να προσδιορίζεται αν πρόκειται για την κρατική οντότητα της Κυπριακής Δημοκρατίας, ή για το μόρφωμα «Κύπρος» όπως προβλέπει το «σχέδιο Ανάν».

Η απόφαση της Συνόδου της Κοπεγχάγης που αφορά στην ένταξη της Κύπρου έχει ως εξής: «Σύμφωνα με την προαναφερόμενη παράγραφο 3, δεδομένου ότι οι διαπραγματεύσεις προσχώρησης με την Κύπρο ολοκληρώθηκαν, η Κύπρος θα γίνει δεκτή ως νέο κράτος - μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Ωστόσο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο επιβεβαιώνει τη σαφή του προτίμηση για την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ενωση μιας ενωμένης Κύπρου. Σ' αυτό το πλαίσιο εκφράζει ικανοποίηση για τη δέσμευση των Ελληνοκυπρίων και των Τουρκοκυπρίων να συνεχίσουν τις διαπραγματεύσεις, με στόχο την επίτευξη συνολικής διευθέτησης του κυπριακού προβλήματος έως τις 28 Φεβρουαρίου 2003, με βάση τις προτάσεις του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο πιστεύει ότι οι επόμενες εβδομάδες προσφέρουν μια μοναδική ευκαιρία για την επίτευξη διευθέτησης και απευθύνει έκκληση στους ηγέτες της ελληνοκυπριακής και της τουρκοκυπριακής πλευράς να επωφεληθούν αυτής της ευκαιρίας.

Η Ενωση επαναλαμβάνει ότι είναι πρόθυμη να προσαρμόσει τους όρους διευθέτησης στη Συνθήκη Προσχώρησης, σύμφωνα με τις αρχές στις οποίες στηρίζεται η Ευρωπαϊκή Ενωση. Σε περίπτωση διευθέτησης, το Συμβούλιο, ενεργώντας ομόφωνα βάσει προτάσεων της Επιτροπής, θα αποφασίσει σχετικά με τις προσαρμογές των όρων προσχώρησης της Κύπρου στην ΕΕ, όσον αφορά την τουρκοκυπριακή κοινότητα.

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αποφάσισε ότι, εάν δεν υπάρξει διευθέτηση, η εφαρμογή του κεκτημένου στο βόρειο τμήμα της Νήσου αναστέλλεται, έως ότου το Συμβούλιο λάβει ομόφωνα διαφορετική απόφαση, βάσει πρότασης της Επιτροπής».

Από την απλή ανάγνωση προκύπτει το συμπέρασμα ότι οι «δεκαπέντε» όχι μόνο συνδέουν τη λύση με την ένταξη, αλλά κάνουν ένα βήμα παραπέρα, εντάσσουν το «σχέδιο Ανάν» στην απόφαση και έτσι το καθιστούν συστατικό στοιχείο τόσο της ένταξης της Κύπρου στην ΕΕ όσο και της «λύσης» του Κυπριακού.

Ομως, παρά την προφανή περιπλοκή, η κυβέρνηση συνέχισε να θριαμβολογεί για δήθεν «καθαρή απόφαση της Κοπεγχάγης, χωρίς προϋποθέσεις και "αστερίσκους"».

Η διασύνδεση ένταξης και λύσης δε γίνεται μόνο στις αποφάσεις της ΕΕ, αλλά και στο ίδιο το «σχέδιο Ανάν». Συγκεκριμένα, ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ προτείνει τη διενέργεια δημοψηφισμάτων στην ελληνοκυπριακή και στην τουρκοκυπριακή κοινότητα όπου οι πολίτες θα πρέπει να αποφανθούν αν δέχονται τη «λύση Ανάν» και μαζί την ένταξη στην ΕΕ.

Τη Δευτέρα 16 Δεκέμβρη του 2002, ο πρωθυπουργός Κ. Σημίτης είπε στη Βουλή ότι η ένταξη είναι ανεξάρτητη από το αποτέλεσμα των δημοψηφισμάτων. «Αν υπάρξει αρνητική απάντηση στο δημοψήφισμα, είπε ο κ. Σημίτης, τότε αυτό σημαίνει ότι ο κυπριακός λαός δεν εγκρίνει τη θεμελιώδη συμφωνία και δεν εγκρίνει και την ένταξη υπό τους όρους και τις προϋποθέσεις της θεμελιώδους συμφωνίας. Η ένταξη που συμφωνήθηκε μεταξύ της Κυπριακής Δημοκρατίας και των άλλων 15 χωρών - μελών της Ευρωπαϊκής Ενωσης συνεχίζει να υπάρχει ως απόφαση και συνεχίζεται με τους όρους τους οποίους προβλέπει η ΕΕ για τις άλλες εννέα καινούριες χώρες».

Δύο μέρες αργότερα, την Τετάρτη 18 Δεκέμβρη του 2002, ο αρμόδιος για τη διεύρυνση Κοινοτικός επίτροπος, Γκίντερ Φερχόιγκεν, τόνιζε: «Στο σχέδιο ειρήνευσης του ΟΗΕ υπάρχει μια πορεία που καταλήγει στην πρόταση, στο τέλος της διαδικασίας να γίνει ένα δημοψήφισμα την ίδια μέρα και στην ελληνική και στην τουρκική κοινότητα της Κύπρου, στο οποίο δημοψήφισμα είναι ενοποιημένα τα δύο ερωτήματα: Το θέμα της έγκρισης του σχεδίου όσον αφορά στη διένεξη και το θέμα της έγκρισης για ένταξη στην ΕΕ. Συνεπώς, δεν μπορεί να προκύψει η κατάσταση να εγκριθεί η ένταξη στην ΕΕ και να απορριφθεί η πολιτική λύση του Κυπριακού. Κατ' αρχάς, ισχύει ότι εάν με μία δημοκρατική διαδικασία ο λαός εκφραστεί κατά της ένταξης, τότε λυπούμαστε βαθύτατα, αλλά ως δημοκρατικό όργανο οφείλουμε να το σεβαστούμε».

Η δήλωση Φερχόιγκεν ήταν μια αποστομωτική απάντηση στους ισχυρισμούς του κ. Σημίτη και των άλλων κυβερνητικών στελεχών. Ο Κοινοτικός επίτροπος έλεγε με λίγα λόγια ότι λύση και ένταξη είναι «πακέτο». ΄Η θα εγκριθούν μαζί και τα δύο ή θα απορριφθούν και τα δύο.