Κυριακή 20 Φλεβάρη 2000
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Σελίδα 36
Βιβλίο
«Πίσω από το γαλανόλευκο παραπέτασμα»
Ενα βιβλίο - ντοκουμέντο για τη Μακρόνησο

Η συγκλονιστική έρευνα του Ευάγ. Μαχαίρα, στην εφημερίδα «ΜΑΧΗ», το 1950, για τη Μακρόνησο και τα άλλα κάτεργα, κυκλοφόρησε σε βιβλίο από τον εκδοτικό οίκο «Προσκήνιο»

«Περάσαμε πολύ καιρό στο Μακρονήσι,

κοιμηθήκαμε μάγουλο με μάγουλο με το θάνατο,

πολλοί αφήσανε εκεί τα κόκαλά τους.

Πολλοί αφήσανε τα πόδια τους, τα χέρια τους.

Πολλοί τώρα περπατάνε με δεκανίκια,

πολλοί δεν περπατάνε καθόλου,

πολλοί φωνάζουν τις νύχτες στον ύπνο τους,

πολλοί δεν έχουν καθόλου μιλιά,

πολλοί δεν μπορούν πια να δουν,

πολλοί δεν μπορούν πια να καταλάβουν

τη φωνή της μάνας τους.

Ολο το φταίξιμό μας είναι που αγαπάμε,

όπως κι εσύ Ζολιό,

τη Λευτεριά

και την Ειρήνη»

(Γιάννης Ρίτσος: Από το «Γράμμα στο Ζολιό Κιουρί»)

Η Μακρόνησος είναι ένα κεφάλαιο της ιστορίας του τόπου μας, συνδεδεμένο άμεσα με τον εμφύλιο πόλεμο, αλλά ταυτόχρονα πολύ ξεχωριστό, που οι ιστορικοί επιστήμονες και οι ερευνητές πρέπει να το πλουτίζουν, όσο είναι δυνατό, με νέα στοιχεία και οι γενιές των ανθρώπων - οι παλιότερες που βρίσκονται εν ζωή, η σημερινή και οι επόμενες - να το μελετούν εξονυχιστικά. Πρόκειται για την αποθέωση της βαρβαρότητας του ανθρώπου πάνω σε άνθρωπο, που, πιθανόν, μόνο στα χιτλερικά στρατόπεδα συγκέντρωσης συναντάμε. Πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα στίγματα στον ανθρώπινο πολιτισμό, που οι δημιουργοί του το βάφτισαν σύγχρονο Παρθενώνα, ευελπιστώντας να κρύψουν, πίσω από το λαμπρότερο μνημείο του αρχαιοελληνικού πολιτισμού, το αίσχος της εξουσίας τους. Πρόκειται, τέλος, για την αποθέωση της καπιταλιστικής κτηνωδίας στην Ελλάδα και διεθνώς, για τον καθρέφτη που δείχνει το πραγματικό πρόσωπο της αστικής εξουσίας και της αμερικανοκρατίας στη μεταπολεμική περίοδο. Αλλά η Μακρόνησος δεν είναι μόνο αυτά. Δεν είναι μόνο οι τύραννοι. Δίπλα στην κτηνωδία, δίπλα στη βαρβαρότητα του καθεστώτος, και προπαντός ενάντιά τους, ξεπροβάλλουν ανώτερα ιδανικά και αξίες, βρίσκουν την πλήρη έκφρασή τους η αλληλεγγύη, η ανιδιοτέλεια, η αυταπάρνηση και η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, ξεδιπλώνει το μεγαλείο της η πίστη σε μια καλύτερη, πιο ανθρώπινη, πιο πολιτισμένη κοινωνία, ακτινοβολεί η θέληση για ανυποχώρητο αγώνα - όποιο κι αν είναι το τίμημα που θα πληρώσει ο καθένας - ώστε να πιάσει ρίζες το όραμα και να γίνει κάποια στιγμή πραγματικότητα.


Η Μακρόνησος δεν είναι μόνο οι βασανιστές. Είναι και οι βασανισμένοι. Είναι οι αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, οι κομμουνιστές, οι οραματιστές της λαϊκοδημοκρατικής και σοσιαλιστικής Ελλάδας, όλοι όσοι κλείστηκαν εκεί και μαρτύρησαν: Ανήλικα παιδιά, νέοι και γέροι, άνδρες και γυναίκες. Να, ποια είναι η Μακρόνησος στην ολότητά της. Κι όποιος θέλει να δει αληθινή την εικόνα της, όποιος θέλει πραγματικά να τη γνωρίσει, δεν έχει παρά να διαβάσει το βιβλίο του Ευάγ. Μαχαίρα, «ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΟ ΓΑΛΑΝΟΛΕΥΚΟ ΠΑΡΑΠΕΤΑΣΜΑ - ΜΑΚΡΟΝΗΣΟΣ, ΓΙΟΥΡΑ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΚΑΤΕΡΓΑ», που κυκλοφορεί από τον εκδοτικό οίκο «ΠΡΟΣΚΗΝΙΟ». Είναι ένα βιβλίο συγκλονιστικό, ένα βιβλίο σπαρακτικό, πλούσιο σε γνώσεις και συναισθήματα, ένα βιβλίο δυνατό σε περιεχόμενο, ένα βιβλίο που έλειπε από την ιστορική ελληνική βιβλιογραφία.

Ενα βιβλίο - πραγματικό ντοκουμέντο

Αν και έχουν κυκλοφορήσει πολλά βιβλία για τη Μακρόνησο, το βιβλίο του Ευάγ. Μαχαίρα έχει μια μοναδικότητα, που το κατατάσσει στην κατηγορία των βιβλίων - ντοκουμέντο. Δεν είναι καθόλου υπερβολικός αυτός ο χαρακτηρισμός. Κάθε άλλο. Είναι απολύτως ακριβής και τα στοιχεία που ακολουθούν το επιβεβαιώνουν:

- Το βιβλίο αυτό γράφτηκε μέσα στη φωτιά, ελάχιστους μήνες μετά τη λήξη του εμφυλίου πολέμου, από το Γενάρη ως το Σεπτέμβρη του 1950. Τότε που η Μακρόνησος λειτουργούσε χωρίς σταματημό, αλέθοντας τις ψυχές και τα κορμιά των αγωνιστών. Γράφτηκε, δηλαδή, σε μαύρες εποχές, με την τρομοκρατία και τον αντικομμουνισμό του καθεστώτος στο απόγειό τους. Το σπουδαιότερο, όμως, είναι πως δε γράφτηκε για να κυκλοφορήσει σαν βιβλίο. Ο συγγραφέας δεν είχε στο μυαλό του κανένα σχέδιο τέτοιου βιβλίου. Απλά έκανε τη δουλιά του ως δημοσιογράφος στην Εφημερίδα «ΜΑΧΗ» (τη μόνη αριστερή εφημερίδα που κυκλοφορούσε τότε), στις σελίδες της οποίας δημοσίευσε σε συνέχειες - στο χρονικό διάστημα που προαναφέραμε - τα αποτελέσματα της έρευνάς του για τη Μακρόνησο και τα άλλα κάτεργα.

- Το υλικό του βιβλίου είναι, χωρίς καμία περικοπή, όλη εκείνη η δημοσιογραφική δουλιά που έγινε το 1950 για λογαριασμό της «ΜΑΧΗΣ». Πρόκειται για υλικό που βασίζεται σε μαρτυρίες των αγωνιστών της Μακρονήσου και σε πλήθος άλλων ντοκουμέντων και στοιχείων, τα οποία έφερε στο φως η δημοσιογραφική έρευνα του συγγραφέα.

- Υπάρχει ένα επιπλέον στοιχείο, που συνηγορεί στο χαρακτηρισμό του βιβλίου ως ντοκουμέντου: Οταν δημοσιεύτηκε στη «ΜΑΧΗ» του '50 το υλικό του, ταρακούνησε συνειδήσεις και συγκλόνισε τους ανθρώπους στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, με αποτέλεσμα να αυξηθεί η εσωτερική και διεθνής πίεση για κλείσιμο των στρατοπέδων συγκέντρωσης. Επαιξε, μάλιστα, ουσιαστικό ρόλο, ώστε να καταργηθεί η Μακρόνησος ως «αναμορφωτήριο» πολιτών, αν και συνέχισε να λειτουργεί με σκοπό την «αναμόρφωση» των στρατιωτών.

Το βιβλίο, αν και δεν παρουσιάζει καμιά δυσκολία στο διάβασμά του, αν και δεν απαιτεί από τον αναγνώστη ιδιαίτερες γνώσεις του θέματος - τέτοιες γνώσεις δίνει το ίδιο και με το παραπάνω - αν και δεν απαιτεί ένα εξειδικευμένο κοινό, εντούτοις έχει όλα εκείνα τα στοιχεία που συνιστούν ένα αρχείο. Είναι ένα αρχείο, που δημοσιεύεται. Κι όπως κάθε αρχείο, είναι ντοκουμέντο από την αρχή ως το τέλος. Δεν είναι, άλλωστε, τυχαίο πως όλες οι σοβαρές μελέτες για τη Μακρόνησο έχουν αξιοποιήσει το υλικό του βιβλίου, δηλαδή τα σχετικά δημοσιεύματα της «ΜΑΧΗΣ» του 1950. Υπό αυτό το πρίσμα, το βιβλίο είναι εξίσου πολυτιμότατο και για τον απλό αναγνώστη και για τον ερευνητή και για τον ιστορικό επιστήμονα.

Περιεχόμενο που συγκλονίζει

Το βιβλίο έχει 470 σελίδες και το μεγαλύτερο μέρος του αναφέρεται στη Μακρόνησο, για την οποία, μεταξύ άλλων, παρατίθεται άφθονο ιστορικό υλικό, πλήθος ντοκουμέντων, πληροφοριών, μαρτυριών και στοιχείων, σχετικά με την «αναμόρφωση» των πολιτικών εξορίστων, των γυναικών, των ανηλίκων, σχετικά με τα «στρατιωτικά αναμορφωτήρια» και τις στρατιωτικές φυλακές. Ακόμη καταγράφονται ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τις συνέπειες που είχε η αποκάλυψη όλων αυτών από τις σελίδες της εφημερίδας «ΜΑΧΗ», ενώ στιγματίζονται οι κυβερνήσεις του Κέντρου και αποκαλύπτονται οι ευθύνες τους για το αίσχος της «αναμόρφωσης». Τέλος, γίνεται ειδική αναφορά στους υμνητές της Μακρονήσου, στον Κ. Τσάτσο, στον Παν. Κανελλόπουλο, στον Στρατή Μυριβήλη και σε πολλούς άλλους της πολιτικής και πνευματικής ηγεσίας του τόπου, που δε δίστασαν να εξυμνήσουν εκείνο το κολαστήριο. Ο αναγνώστης ίσως οργιστεί διαβάζοντας όλη εκείνη την υμνολογία, αλλά καλύτερα θα ήταν να βγάλει συμπεράσματα γύρω από την ιδεολογία και την πολιτική πρακτική του φασισμού. Οπως και να 'χει, η εξύμνηση της Μακρονήσου είναι καραμπινάτος φασισμός, που πρέπει να στιγματίζεται.

Το βιβλίο ολοκληρώνεται με δύο κεφάλαια, όπου το ένα αναφέρεται στο κάτεργο των Γιούρων και το άλλο στις φυλακές εκείνης της εποχής, απ' όπου πέρασαν και μαρτύρησαν χιλιάδες αγωνιστές. Και τα δύο αυτά κεφάλαια διατηρούν όλες τις αρετές των άλλων κεφαλαίων που αναφέρονται στη Μακρόνησο.

Το βιβλίο προλογίζει ο δημοσιογράφος του «Ριζοσπάστη» Γιώργος Πετρόπουλος. Το περιεχόμενο του προλόγου αποτελεί ένα αυτοτελές μέρος του βιβλίου, με την έννοια ότι αναφέρεται στη στάση που κράτησε ο Τύπος για το θέμα τη Μακρονήσου, από τη στιγμή που άρχισε το κάτεργο να λειτουργεί (τέλη Μαΐου του 1947) και ως το μακελειό του 1948 (29/2 - 1/3/1948). Ετσι ο αναγνώστης μπορεί να πληροφορηθεί για τα σπουδαιότερα, ως προς το θέμα, δημοσιεύματα του «Ριζοσπάστη», του «Ρίζου της Δευτέρας», της «Ελεύθερης Ελλάδας», αλλά και των εφημερίδων του αστικού χώρου. Κρίθηκε απαραίτητος ένας τέτοιος πρόλογος, δεδομένου ότι και το περιεχόμενο του υπόλοιπου βιβλίου είναι, στην πραγματικότητα, μια δημοσιογραφική δουλιά. Μια σπουδαία δημοσιογραφική δουλιά, που στην τωρινή έκδοσή της ως βιβλίο έπρεπε να περιέχει επαρκείς πληροφορίες για το πώς ο Τύπος, στο σύνολό του, αντιμετώπισε το φρικιαστικότερο από τα ελληνικά στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Δε χωράει αμφιβολία πως ο αναγνώστης - ο κάθε αναγνώστης που θέλει να μάθει την ιστορική αλήθεια - και προπαντός η νεολαία, που δε γεύτηκε τα πέτρινα χρόνια, μόνο οφέλη έχουν να εισπράξουν απ' αυτό το βιβλίο. Ενα βιβλίο, που είναι ταυτόχρονα και μια υπενθύμιση του χρέους να γίνει πράξη το όραμα των χιλιάδων βασανισμένων αγωνιστών, για κοινωνική αλλαγή, για έναν κόσμο πιο ανθρώπινο και πιο δίκαιο.


Π.


Κορυφή σελίδας
Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ