Μεγάλο ήταν το ενδιαφέρον για την ιστορική μελέτη της Φιλιώς Τόλια «Ο Πολιτικός Επίτροπος στον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας (ΔΣΕ)», που παρουσιάστηκε την Παρασκευή 23 Μάη, στο cafe - βιβλιοπωλείο της «Σύγχρονης Εποχής» στην Αθήνα.

Για την έκδοση μίλησαν οι Προκόπης Παπαστράτης, Ομότιμος καθηγητής Σύγχρονης Ιστορίας (Πάντειο Πανεπιστήμιο), Ειρήνη Λαγάνη, Ομότιμη καθηγήτρια Σύγχρονης Ιστορίας (Πάντειο Πανεπιστήμιο), Βασίλης Μόσχος, μέλος του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ, διδάκτωρ Σύγχρονης Ιστορίας, και η συγγραφέας Φιλιώ Τόλια, συνεργάτης του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ, διδάκτωρ Σύγχρονης Ιστορίας.

Ο Προκόπης Παπαστράτης σημείωσε: «Η έρευνα που προηγήθηκε, η διδακτορική διατριβή που στέγασε ένα τμήμα αυτής της έρευνας και το βιβλίο που έχουμε μπροστά μας εξετάζει και αποκαθιστά, για όσους δεν το γνωρίζουν ή για εκείνους που το αποσιωπούν εσκεμμένα, έναν καινοφανή δεσμό που εισάγεται, εξελίσσεται και επιτυγχάνει να λειτουργήσει συνεκτικά στη διάρκεια αυτής της κρίσιμης δεκαετίας της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Η συγκυρία της εποχής και οι πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες στις δεκαετίες που ακολούθησαν το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου δεν επέτρεπαν ακόμα και σ' αυτούς που συμμετείχαν στους αγώνες της δεκαετίας αυτής να έχουν πλήρη εικόνα της έκτασης και της λειτουργίας του θεσμού του Πολιτικού Επιτρόπου. Οπως είναι γνωστό, οι εκάστοτε πολιτικές συνθήκες που επικρατούν επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό και την ιστορική έρευνα της εποχής. Η πλέον χαρακτηριστική περίπτωση είναι η δεκαετία 1940-1950 και οι δοκιμασίες της ιστοριογραφίας της. Οπως επίσης είναι γνωστό, και πάλι όχι γι' αυτούς που εσκεμμένα το αγνοούν, ότι η έρευνα αυτής της δεκαετίας είναι άμεσα συνδεδεμένη, είναι ταυτισμένη με τους αγώνες του ελληνικού λαού και τη συγκεκριμένη μορφή που παίρνουν αυτοί οι αγώνες».

Επίσης, υπογράμμισε πως «οι πρώτες αντιδράσεις στον κρατικό συνδυασμό αποσιώπησης και διαστρέβλωσης εκδηλώνονται με τη δημοσίευση των προσωπικών μαρτυριών των αγωνιστών, που εκμεταλλεύονται κάθε πολιτικό άνοιγμα με τις όποιες δυνατότητες επιτρέπει η διακυβέρνηση της Ενωσης Κέντρου στη δεκαετία του '60. Ακόμα και μετά την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης το 1982, η πολιτική συγκυρία θα οδηγήσει δύο χρόνια αργότερα τους συνέδρους του πρώτου συνεδρίου για τον Εμφύλιο Πόλεμο στην Κοπεγχάγη της Δανίας».

«Σαράντα χρόνια μετά από εκείνο το Συνέδριο, η ιστοριογραφία της περιόδου εξακολουθεί να είναι πεδίο μάχης. Ερευνες και μελέτες σαν αυτή της Φιλιώς Τόλια έχουν διττό ρόλο. Πρώτον, να εξετάσουν και να αποτυπώσουν τα γεγονότα και τις εξελίξεις και δεύτερον να τα αποκαταστήσουν στις πραγματικές διαστάσεις τους ενάντια στην ελληνική εκδοχή του ευρωπαϊκού φαινομένου του ιστορικού αναθεωρητισμού στην Αντίσταση και τον Εμφύλιο», είπε.

Επιπλέον, ανάμεσα στα στοιχεία που ξεχώρισε για το βιβλίο και την κρίσιμη ταξική ιστορική περίοδο που αποτυπώνει, ήταν το γεγονός πως η δουλειά της Φιλιώς Τόλια με την παρούσα έκδοση «όχι μόνο ανοίγει ένα νέο πεδίο στην έρευνα, αλλά καθορίζει και τις συντεταγμένες του».

Η Ειρήνη Λαγάνη τόνισε πως «το βιβλίο της Φιλιώς Τόλια καταπιάνεται με ένα θέμα αμφιλεγόμενο, που σύμφωνα με την ίδια "κανένας (...) στρατιωτικός θεσμός δεν προκάλεσε τόσες κρίσεις και στρατιωτικές διενέξεις όσο ο στρατιωτικός πολιτικός καθοδηγητής ή αλλιώς κομισάριος πολιτικός επίτροπος"». Ακόμα ανέφερε πως «οι πρωταγωνιστές της μελέτης, οι Πολιτικοί Επίτροποι αναδεικνύονται στη μελέτη αυτή στο σύνολό τους, καθώς καταγράφονται στοιχεία για τους 2.559 Πολιτικούς Επιτρόπους. Τα βιογραφικά τους καλύπτουν το 1/2 της δύναμης των ανδρών Πολιτικών Επιτρόπων και την πλειοψηφία των γυναικών Πολιτικών Επιτρόπων. Καταγράφεται ο τόπος και ο χρόνος θανάτου των 620 Πολιτικών Επιτρόπων και η πορεία έως τη λήξη του Εμφυλίου για τους υπόλοιπους. Η μελέτη για την ταυτοποίηση των Πολιτικών Επιτρόπων βασίστηκε σε αρχειακές πηγές που συμπληρώνονται από πάνω από 120 σχετικές μαρτυρίες, προκειμένου να εξαχθούν συνολικά και όχι αποσπασματικά συμπεράσματα».

Ο Βασίλης Μόσχος τόνισε πως «το βιβλίο καταπιάνεται με τον Πολιτικό Επίτροπο, για την ακρίβεια καταπιάνεται με τη διαδρομή του θεσμού από το διάστημα της ΕΑΜικής Αντίστασης έως τη λήξη του αγώνα του ΔΣΕ. Το θέμα είναι προφανώς κομβικό, καθώς στον θεσμό του Πολιτικού Επιτρόπου εκφράζεται ο χαρακτήρας του ΔΣΕ, εκφράζεται ο χαρακτήρας συνολικά της δεκαετίας 1940-1950 και των συμπερασμάτων μας, και της εποχής μας, της εποχής των σοσιαλιστικών επαναστάσεων». Υπογράμμισε «πως το καθοριστικό σημείο για τη διαμόρφωση του θεσμού του Πολιτικού Επιτρόπου, με την έννοια που σήμερα τον γνωρίζουμε, ήταν η εμφάνισή του στην Οκτωβριανή Επανάσταση και τον Κόκκινο Στρατό». Πρόσθεσε πως τα καθήκοντα του Πολιτικού Επιτρόπου συνδέθηκαν με την πολιτική καθοδήγηση των στρατιωτικών τμημάτων, δίνοντας ο ίδιος το παράδειγμα.

Και για την περίπτωση του ΕΛΑΣ, ο Μόσχος ανέδειξε πως «συνειδητοποιούνταν από τότε η σημασία του θεσμού» και ανέφερε πως «καπεταναίοι και αντιπρόσωποι του ΕΑΜ έδειξαν προσωπική γενναιότητα, συνέβαλαν στην πειθαρχία, τη συγκρότηση, μαχητικότητα του ΕΛΑΣ, έδωσαν πολιτικό περιεχόμενο σε απεργίες, συσσίτια εντός των πόλεων, τα συνέδεσαν με τον αγώνα του ΕΛΑΣ».

Στο πέρασμα στον τρίχρονο αγώνα του ΔΣΕ σε σχέση με τον θεσμό του Πολιτικού Επιτρόπου «ορίζονται οι αρμοδιότητές του και καθιερώνεται σε όλη τη δομή του ΔΣΕ από το Γενικό Αρχηγείο στη διμοιρία. Εν ολίγοις, η δουλειά του Πολιτικού Επιτρόπου αναβαθμίζεται από την Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση και το ΚΚΕ: Ο Πολιτικός Επίτροπος θα αναλύει στους μαχητές και τις μαχήτριες τις επεξεργασίες, τις πολιτικές αποφάσεις και τα διατάγματα της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης, θα αναλύει επίσης στις συνελεύσεις της εκάστοτε μονάδας τις επικείμενες στρατιωτικές επιχειρήσεις και τα αποτελέσματα, θετικά και αρνητικά, των προηγούμενων επιχειρήσεων, θα επεξεργάζεται την ενίσχυση του ηθικού με την άμιλλα, τα συνθήματα και τις αμοιβές, θα ασχολείται με την πειθαρχία, ακόμα και με το σύνθετο και δύσκολο θέμα των λιποταξιών. Θα επωμιστεί τέλος και μια σειρά καθημερινά θέματα, όπως της σίτισης, της υπόδησης, της ένδυσης και της υγείας», όπως εξήγησε.

Στάθηκε στον ιδιαίτερο ρόλο των γυναικών Πολιτικών Επιτρόπων ως προς την παρουσία στη σύνθεση του ΔΣΕ. Σε σχέση με τον ρόλο του Πολιτικού Επιτρόπου των πόλεων, φώτισε τις αδυναμίες εκπλήρωσης του έργου τους, ως αποτέλεσμα των αντιφάσεων στη στρατηγική του ΚΚΕ την περίοδο εκείνη.

Υπογράμμισε πως «ένας επαναστατικός στρατός, και τέτοιος ήταν ο ΔΣΕ, χρειάζεται να εξηγεί το γιατί πολεμάμε, το ποιες κοινωνικές δυνάμεις συγκρούονται, το ποιος είναι ο στόχος. Χρειάζεται τη συνειδητή στράτευση των μαχητών και μαχητριών του», συμπληρώνοντας πως «ο χαρακτήρας του Πολιτικού Επιτρόπου αντικατοπτρίζει τον χαρακτήρα του ΔΣΕ, (...) ενός στρατού με στόχο την ανατροπή», και γι' αυτό βάλλεται από την αστική πλευρά, η οποία επιχειρεί τον «διαχωρισμό» του Πολιτικού Επιτρόπου από τους μαχητές και τις μαχήτριες, παρά το γεγονός ότι στην πραγματικότητα «μοιράζονταν τις ίδιες ιδέες, τις ίδιες διώξεις, τους ίδιους αγώνες, και πολλοί μοιράζονταν την ιδιότητα του μέλους του ΚΚΕ». Κλείνοντας, ο Βασίλης Μόσχος ανέδειξε την επίκαιρη αξία του θεσμού του Πολιτικού Επιτρόπου στις σημερινές συνθήκες.

Η συγγραφέας του βιβλίου, Φιλιώ Τόλια, αναφέρθηκε στην πορεία της απόφασης να ασχοληθεί μελετητικά με το αντικείμενο του Πολιτικού Επιτρόπου. Εστίασε στη μεθοδολογία την οποία ακολούθησε στην έρευνά της, τις πηγές που αξιοποίησε, καθώς και στοιχεία που ξεχώρισαν από την ερευνητική της πορεία έως και την έκδοση. Τέλος, η συγγραφέας υπογράμμισε τα κεντρικά συμπεράσματα του βιβλίου.

Κλείνοντας την ομιλία της, η Φιλιώ Τόλια υπογράμμισε πως «είμαστε σίγουροι ότι οι καταπιεσμένοι θα επιστρέψουν, καθώς η Ιστορία όλης της ανθρωπότητας είναι Ιστορία αντιπαράθεσης κοινωνικών τάξεων που συνεχίζεται μέχρι και την τελική νίκη. Και σε αυτόν τον αγώνα, ο λαογέννητος θεσμός των Πολιτικών Επιτρόπων έχει να μας προσφέρει χρήσιμα διδάγματα».

Σύντομη παρέμβαση πραγματοποίησε ο Γιώργος Μαργαρίτης, Καθηγητής Σύγχρονης Πολιτικής και Κοινωνικής Ιστορίας.

Στη βιβλιοπαρουσίαση παρευρέθηκαν η Ελένη Μπέλλου, μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, η Αλέκα Παπαρήγα, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ, ο Κώστας Σκολαρίκος, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ και υπεύθυνος του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ, ο Διονύσης Αρβανιτάκης, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ, και ο Στέφανος Λουκάς, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ.

Το βιβλιοπωλείο ήταν κατάμεστο με κόσμο κάθε ηλικίας, φοιτητές, ακαδημαϊκούς.