Με μπούσουλα την έμφαση σε πειθαρχικά μέτρα, την εμπέδωση της αστυνομοκρατίας και της καταστολής, την εντονότερη κοινωνική διαφοροποίηση και τον στιγματισμό ανήλικων παιδιών κινείται η κυβέρνηση απέναντι στο ζήτημα της θυματοποίησης και της παραβατικότητας ανηλίκων, όπως φαίνεται και από την «εθνική στρατηγική για την πρόληψη της βίας και την αντιμετώπιση της παραβατικότητας ανηλίκων», η οποία παρουσιάστηκε την περασμένη βδομάδα.

Στην έκθεση που παρουσιάστηκε γίνεται η παραδοχή της έλλειψης συστηματικής έρευνας του φαινομένου, ωστόσο από τα στοιχεία της αστυνομίας καταγράφεται αύξηση των ανήλικων δραστών από το 2019 έως το 2024, με το μεγαλύτερο μερίδιο να κατέχουν οι κλοπές και τη μεγαλύτερη ποσοστιαία αύξηση οι σωματικές βλάβες. Για τα ανήλικα θύματα η μελέτη αναφέρεται στα έτη 2023 - 2024 διαπιστώνοντας αύξηση, με τη μεγαλύτερη να καταγράφεται στις σωματικές βλάβες.

Σοβαρή έλλειψη διαπιστώνεται στη μελέτη της θυματοποίησης ανηλίκων, καθώς γίνεται η παραδοχή ότι «το γενικότερο έλλειμμα ερευνών δεν μας επιτρέπει καμία εκτίμηση για τη συνολική έκταση, τη συχνότητα και τη διαχρονική εξέλιξη της βίας κατά των παιδιών στην Ελλάδα».

Επίσης, από τα στοιχεία της αστυνομίας καταγράφονται έντονα αυξητικές τάσεις τα δύο τελευταία χρόνια σε σοβαρά περιστατικά σωματικής βίας, με οργανωμένα χαρακτηριστικά, μείωση του ορίου ηλικίας των εμπλεκόμενων, συχνότερη εμπλοκή και κοριτσιών, επαναληπτικότητα και μεγάλη ορατότητα των περιστατικών (είτε επειδή προβάλλονται στο διαδίκτυο, είτε επειδή συμβαίνουν σε δημόσιο χώρο, είτε επειδή καταγγέλλονται πιο συχνά).

Αναφορικά με το διαδίκτυο, από έρευνα σε μαθητές Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης το 2024 καταγράφεται ότι το 13% έχει πέσει θύμα βίας, το 46% δεν αισθάνεται ασφάλεια, το 49% έχει βιώσει βία ως παρατηρητής και το 24% έχει πέσει θύμα μη συναινετικού διαμοιρασμού προσωπικών εικόνων/βίντεο.

Στην «εθνική στρατηγική» περιλαμβάνονται 6 πυλώνες κάτω από τη γενικόλογη «ομπρέλα» της βίας: Ενδοοικογενειακή, ενδοσχολική βία και εκφοβισμός, διαδικτυακή και ο πυλώνας της «κοινοτικής» βίας, που περιλαμβάνει εξτρεμιστική, οπαδική και ρατσιστική βία.

Δεν υπήρχε καμία αμφιβολία ότι η κυβέρνηση, προτάσσοντας το θέμα της αντιμετώπισης της παραβατικότητας ανηλίκων, θα φρόντιζε να φτιαχτεί ένα ελαστικό τσουβάλι που χωράει στη «βία» και στην «παραβατικότητα» μορφές έκφρασης του κινήματος, ή και υγιή αντανακλαστικά της νεολαίας απέναντι στην αδικία.

Εχει προϊδεάσει εξάλλου από τον νόμο του 2023, περιλαμβάνοντας στο bullying την «παρεμπόδιση της ομαλής διεξαγωγής μαθημάτων», με το βλέμμα στραμμένο στην καταστολή αγωνιστικών μαθητικών κινητοποιήσεων.

Είναι χαρακτηριστικό ότι η «εθνική στρατηγική» αναφερόμενη στην κοινοτική βία περιλαμβάνει τον «εξτρεμισμό» και αναφέρεται ανάμεσα σε άλλα σε «πολιτικό βίαιο εξτρεμισμό», όπου μπλέκει ως εκφράσεις του από βομβιστικές επιθέσεις μέχρι και «βίαιες ακτιβιστικές επιθέσεις», μεταξύ άλλων «πρόκληση φθορών με τη χρήση μπογιάς»...

Στον σχολικό εκφοβισμό η κυβέρνηση έχει απαντήσει με έναν κατάλογο όρων πειθάρχησης και αυστηροποίηση ποινών, και μάλιστα μετράει τον αριθμό των καταγγελιών και των αποβολών ως επιβεβαίωση ότι στέκεται στη «σωστή πλευρά». Μιλάμε για αποθέωση της παιδαγωγικής! Την ίδια στιγμή το σχολείο γίνεται πιο αυταρχικό και πιο «ξένο» για τους μαθητές, αναπαράγοντας έτσι αυτά τα φαινόμενα αντί να τα αμβλύνει.

Στην ίδια διοικητική λογική κινείται και η «εθνική στρατηγική», ακόμα κι αν αλλάζει μορφή στην υλοποίηση της αποβολής ή θεσμοθετεί την κοινωνική εργασία, με τιμωρητικούς όρους, που συμβάλλουν στη διαμόρφωση κλίματος μετατροπής της όποιας διάθεσης για κοινωνική προσφορά σε ποινή.

Ως μέτρο πρόληψης προβάλλονται οι δράσεις «ήπιας αστυνόμευσης» σε μέρη όπου συχνάζει η νεολαία, με ελέγχους, νουθεσίες αλλά και εμπέδωση μιας διαρκούς παρουσίας των κατασταλτικών μηχανισμών, ως προϋπόθεση αποτροπής εκδήλωσης παραβατικής συμπεριφοράς. Τόσο έξω όσο και μέσα στα σχολεία διαμορφώνεται ένα κλίμα αποδοχής και συνήθειας της παρουσίας της αστυνομίας.

Ταυτόχρονα, το σχολείο με ευθύνη όλων των κυβερνήσεων απαξιώνεται, με τις ελλείψεις εκπαιδευτικών και ειδικού επιστημονικού και βοηθητικού προσωπικού να αποτελούν «κανονικότητα». Με την αποστέωση του Λυκείου και τη μετατροπή του σε εξεταστικό κέντρο, τη φροντιστηριοποίησή του με την Τράπεζα Θεμάτων, που στον πυρήνα έχει την καλλιέργεια του ανταγωνισμού και του ατομισμού. Σχολεία που καθρεφτίζουν τη βία από την πρώτη ματιά, με σοβάδες να πέφτουν, ασυντήρητες υποδομές, να γίνονται «φούρνοι» το καλοκαίρι, «ψυγεία» τον χειμώνα, «λίμνες» το φθινόπωρο...

Σε αυτές τις συνθήκες, η «εμβληματική» απάντηση της κυβέρνησης είναι η περαιτέρω κατηγοριοποίηση των παιδιών, ο στιγματισμός τους.

Με όχημα την αντιμετώπιση της σχολικής διαρροής και την «καλλιέργεια δεξιοτήτων», ένα παιδί που εκδηλώνει μια «παρεκκλίνουσα» συμπεριφορά κατευθύνεται στα «πιλοτικά» Τεχνικά Γυμνάσια. Διαμορφώνεται άλλη μια κατηγορία σχολείου στο πλαίσιο της υποχρεωτικής Εκπαίδευσης, όπου θα οδηγούνται παιδιά με κριτήριο τη συμπεριφορά τους, εντείνοντας την περιθωριοποίησή τους από την ηλικία των 12 - 15 ετών. Ποιο θα είναι το πρόγραμμα σπουδών σε αυτά τα σχολεία; Θα είναι ή όχι σχολεία με ακόμα μεγαλύτερη στροφή στις δεξιότητες, σε βάρος της Γενικής Παιδείας; Θα είναι ή όχι σχολεία - γκέτο, χωνευτήρια «τιμωρημένων» παιδιών, εντείνοντας τελικά την αίσθηση της σχολικής αποτυχίας και διαρροής; Θα οδηγήσουν ή όχι σε ακόμα πιο φτηνό και «ευέλικτο» εργατικό δυναμικό;

Σε όλη την κλίμακα από τη γέννηση ενός παιδιού μέχρι την εφηβεία και την ενηλικίωσή του, δεν υπάρχει κρατικό πλέγμα στήριξης του ίδιου του παιδιού και της οικογένειας. Η διαχρονική πολιτική απαξίωσης, υποστελέχωσης και υποχρηματοδότησης έχει οδηγήσει στη διάλυση των δημόσιων υπηρεσιών Παιδικής Πρόνοιας, πρόληψης και στήριξης της οικογένειας για τον έγκαιρο εντοπισμό προβλημάτων και την παροχή της απαραίτητης στήριξης, ενώ κέντρα πρόληψης και απεξάρτησης από κάθε είδους εθισμούς «ξηλώνονται». Η υπόθεση στήριξη, πρόληψη, υποστήριξη γίνεται ευθύνη που βαραίνει αποκλειστικά την οικογένεια, η οποία βρίσκεται και αντιμέτωπη με αυστηροποίηση των ποινών για «παραμέληση εποπτείας ανηλίκου», ενώ η ίδια δεν έχει την παραμικρή κρατική στήριξη.

Ταυτόχρονα, μέτρα που προβλέπονται ήδη, όπως εκείνα της παρακολούθησης ειδικών εκπαιδευτικών, καλλιτεχνικών ή πολιτιστικών προγραμμάτων και προγραμμάτων αθλητισμού, ως αναμορφωτικά προϋποθέτουν και τις αντίστοιχες εγκαταστάσεις, τη στελέχωση με εξειδικευμένο προσωπικό. Ομως οι γειτονιές στενάζουν από την έλλειψη αθλητικών χώρων, αθλητικές εγκαταστάσεις κλείνουν καθώς κρίνονται επικίνδυνες λόγω της χρόνιας κρατικής εγκατάλειψης, πολιτιστικά και αθλητικά προγράμματα είναι πανάκριβα και απλησίαστα για τις λαϊκές οικογένειες.

Ακόμα, προβλέπεται ως «εμβληματική πολιτική» «ένας κόμβος εξειδικευμένων υπηρεσιών για τους ανήλικους παραβάτες», με στόχο μεταξύ άλλων «έγκαιρη παραπομπή σε υπηρεσίες αξιολόγησης, ψυχοκοινωνικής υποστήριξης, ένταξης και πρόληψης της υποτροπής» κ.λπ. Η σημερινή πραγματικότητα είναι ότι όλες αυτές οι υπηρεσίες είναι αποψιλωμένες. Για παράδειγμα οι επιμελητές Ανηλίκων, που μπορούν να δρουν και προληπτικά αλλά και υποστηρικτικά, είναι όλοι κι όλοι 11 στην Αττική (πλην Πειραιά).

«Η βιωσιμότητα των δράσεων εξαρτάται από τη διαθεσιμότητα πόρων και την ενεργή υποστήριξη των εμπλεκόμενων φορέων», αναφέρεται στην έκθεση, προδιαγράφοντας ότι η πολιτική «κόστους - οφέλους» έχει ήδη βάλει ταφόπλακα, ανεξάρτητα από τις όποιες καλές προθέσεις μπορεί να υπάρχουν από πλευράς των επιστημόνων. Απάντηση του κράτους, με ευθύνη όλων των κυβερνήσεων, παραμένει η περιθωριοποίηση, η ατομική ευθύνη, καθώς για να υλοποιηθούν τα όποια υποστηρικτικά μέτρα και δομές απαιτείται γενναία χρηματοδότηση, πρόσληψη του απαραίτητου επιστημονικού προσωπικού ώστε να μπορεί να παρέχεται εξατομικευμένη βοήθεια, ψυχοκοινωνική στήριξη, πρόγραμμα επανένταξης.

Οσο για το διαδίκτυο, όπου καταγράφεται ότι το 90% των παιδιών 8 ετών και άνω είναι ενεργά και το 72% έχουν εκτεθεί σε κάποια απειλή, από έκθεση σε ακατάλληλες εικόνες μέχρι παρενόχληση, η κυβέρνηση όρισε «ψηφιακή ενηλικίωση» στα 15 και με τυμπανοκρουσίες παρουσίασε μία ακόμα εφαρμογή γονεϊκού ελέγχου, το kids wallet, μέσω του οποίου θα μπορεί να γίνεται ταυτοποίηση του ανήλικου. Αυτό βέβαια παραμένει προς συζήτηση με τους κολοσσούς της τεχνολογίας, για να βρεθεί το «κοινό πρωτόκολλο», ενώ εγείρει και ερωτήματα για τυχόν κυκλοφορία των στοιχείων των ανηλίκων στο διαδίκτυο και αξιοποίηση ανάλογων εφαρμογών για παρακολούθηση.

Η «εθνική στρατηγική για την πρόληψη της βίας και την αντιμετώπιση της παραβατικότητας ανηλίκων» δεν θα μπορούσε, βέβαια, να δημιουργεί τομή στην αντιμετώπιση του υπαρκτού φαινομένου της παραβατικότητας στην οποία εμπλέκονται ανήλικοι. Οπως κάθε πολιτική του αστικού κράτους, χτίζεται και κινείται εντός των τειχών του συστήματος, στο οποίο φύονται και πολλαπλασιάζονται οι ρίζες του ίδιου του φαινομένου.

Πίσω από διαπιστώσεις για υπαρκτές εκφράσεις του φαινομένου θάβονται οι κοινωνικές του αιτίες και κρύβονται οι ευθύνες της σημερινής και των προηγούμενων κυβερνήσεων, όλων των απολογητών του συστήματος που καλλιεργεί την αντίληψη «ο θάνατός σου - η ζωή μου», αναπαράγει τις αξίες του ατομισμού, του ανταγωνισμού, σε βάρος της αλληλεγγύης και της αγωνιστικής στάσης ζωής. Ενός συστήματος που έχει τη βία, την καταπίεση, την εκμετάλλευση, την ένταση των ανισοτήτων, το δίκιο του ισχυρού γραμμένα στο dna του και που όσο σαπίζει, η δυσωδία του αντανακλάται σε κάθε έκφραση της κοινωνίας του.

Η όποια εντοπισμένη αύξηση των περιστατικών όπου εμπλέκονται ανήλικοι δεν είναι τυχαία στη χρονική συγκυρία, με την ένταση της εκμετάλλευσης, τη δραματική αφαίμαξη του λαϊκού εισοδήματος, το τσάκισμα των εργασιακών δικαιωμάτων, την ανασφάλεια στην εργασία, τη δολοφονική έλλειψη μέτρων υγείας και ασφάλειας στους τόπους δουλειάς. Σε αυτήν την περίοδο, που οι ανταγωνισμοί έχουν χτυπήσει «κόκκινο» και οι προϋπολογισμοί κατευθύνονται στην ένταση της πολεμικής προετοιμασίας, στραγγίζεται η όποια χρηματοδότηση για την Εκπαίδευση, για κοινωνικές δομές, Υγείας, στήριξης, Πρόνοιας. Σε μια περίοδο που το αστικό κράτος οχυρώνεται απέναντι στο εργατικό - λαϊκό κίνημα, εντείνει τον αυταρχισμό και την καταστολή για την αντιμετώπιση του «εχθρού λαού».

Απέναντι στις σάπιες αξίες του συστήματος, στην ένταση του αυταρχισμού, απάντηση μπορούν να δώσουν οι έννοιες της αλληλεγγύης, της αγωνιστικής στάσης ζωής, του «μαζί είμαστε πιο δυνατοί», που κάνουν πράξη τα συλλογικά όργανα των μαθητών και της νεολαίας, των γονέων, τα σωματεία εκπαιδευτικών, υγειονομικών, το ριζοσπαστικό γυναικείο κίνημα. Η πραγματική διέξοδος από την κοινωνία που γεννά και αναπαράγει τη βία βρίσκεται στον δρόμο της συλλογικής πάλης για τις σύγχρονες ανάγκες μας, για μια πραγματικά δίκαιη και ελεύθερη κοινωνία, απαλλαγμένη από την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.