Ο Στίβεν Σπίλμπεργκ είναι ένας ταλαντούχος δημιουργός, ο οποίος επιχειρεί, συνεχώς, να «πατά σε δύο βάρκες»: Τις σοβαρές προθέσεις από τη μια και την εμπορικότητα από την άλλη. Με αποτέλεσμα, οι ταινίες του να καταντούν μετέωρες.

Ανισο, αναπόφευκτα, είναι και το σύνολο του έργου του μέχρι σήμερα, αφού μοιάζει να επιθυμεί να καταξιωθεί μέσα από σοβαρές ταινίες, όπως η «Λίστα του Σίντλερ», με την οποία, παρεμπιπτόντως, κατάφερε να εκπληρώσει και το διακαή πόθο του για «Οσκαρ». Συνεχίζει, όμως, να διεκδικεί και τον «τίτλο» του «μεγαλύτερου παραμυθά του Χόλιγουντ». Γενικά, παρότι «σνομπάρει» τους διανοούμενους, εποφθαλμιά την αποδοχή τους, μαζί με την «αποδοχή»... και των ταμείων.

Το τελευταίο δείγμα αυτής της, φαινομενικής, «σχιζοφρένειας» του σκηνοθέτη ακούει στο όνομα «Artificial Intelligence» («Τεχνητή Νοημοσύνη»), ταινία που έκανε την πρώτη της προβολή τον περασμένο Ιούνη στις ΗΠΑ. Η διαφημιστική της διαδρομή κορυφώνεται και το Σεπτέμβρη θα τη δούμε και στην Ελλάδα. Το διαφημιστικό «ατού» της ταινίας είναι το «πνεύμα» του πρόσφατα αποθανόντος Στάνλεϊ Κιούμπρικ, ο οποίος επεξεργαζόταν την ιδέα επί 15 χρόνια για να υλοποιηθεί τελικά από τον Σπίλμπεργκ. Θυμίζουμε ότι ο Κιούμπρικ έχει να επιδείξει σπουδαίο έργο και στην επιστημονική φαντασία («Οδύσσεια του Διαστήματος»), αλλά, φυσικά, ουδείς (πλην, ίσως, του Σπίλμπεργκ) γνωρίζει τι ακριβώς θα βλέπαμε αν η ταινία γυριζόταν τελικά από τον Κιούμπρικ. Είδαμε όμως την πρώτη προβολή της στις ΗΠΑ διά χειρός Σπίλμπεργκ, στον κινηματογράφο «Μανς Θίατερ», την παλαιότερη κινηματογραφική αίθουσα του Χόλιγουντ, με τις πατούσες και τις παλάμες παλιών και νέων «σταρ» να «κοσμούν» την είσοδό του αποτυπωμένες στο τσιμέντο...

Η ταινία μάς «μεταφέρει» σε ένα ζοφερό μέλλον, όπου οι πάγοι, λόγω της υπερθέρμανσης του κλίματος, έχουν λιώσει, οι αμερικανικές ακτές έχουν πλημμυρίσει και η λύση, για την αμερικανική οικονομία, θα είναι η κατασκευή και εμπορία αναπτυγμένων ανθρωπόμορφων ρομπότ («mechas»). Ενας καθηγητής έχει την ιδέα να κατασκευάσει ένα τέτοιο ρομπότ, τον Ντέιβιντ, που να μπορεί, όμως, και να «αγαπά». Λίγους μήνες αργότερα, το «προϊόν» θα είναι έτοιμο και ο καθηγητής προτείνει σε ένα ζευγάρι (τον Χένρι και τη Μόνικα) - των οποίων το παιδί βρίσκεται σε θάλαμο κρυονικής, έως ότου βρεθεί θεραπεία για την ασθένειά του - να «υιοθετήσουν» τον Ντέιβιντ. Με λίγα λόγια, η εταιρία χρησιμοποιεί το δράμα της οικογένειας για να δοκιμάσει το νέο ανθρωποειδές.

Αρχικά η Μόνικα αντιδρά στην ιδέα να υποκαταστήσει το παιδί της με την ηλεκτρονικά προγραμματισμένη «αγάπη» του Ντέιβιντ, όμως η ικανότητα του ρομπότ να προσαρμόζεται την κάνει γρήγορα να υποκύψει. Η ιστορία περιπλέκεται, όταν το πραγματικό τους παιδί απρόσμενα θεραπεύεται, με αποτέλεσμα τη συνύπαρξη στο ίδιο σπίτι και των δυο παιδιών.

Η αναπόφευκτη ζήλια του πραγματικού παιδιού και η προγραμματισμένη αθωότητα του Ντέιβιντ οδηγούν τον τελευταίο να παγιδευτεί σε μια σειρά από λάθη, να πέσει σε δυσμένεια και τελικά να εκδιωχθεί από τη Μόνικα (που κατά βάθος τον συμπαθεί) σε ένα δάσος, αντί να επιστραφεί στην εταιρία. Ο Ντέιβιντ αρχίζει μια περιπλάνηση, στη διάρκεια της οποίας γνωρίζει το mecha Τζο, που ζει ως ζιγκολό, έχοντας αποδεχτεί το ρόλο του ως υποκατάστατου. Αντίθετα, ο Ντέιβιντ ταυτίζεται με τον Πινόκιο (την ιστορία του οποίου διάβασε σε ένα βιβλίο που του έδωσε ο «αδερφός» του) και επιζητώντας την αγάπη των «γονιών» του, θέλει να γίνει «αληθινό αγόρι». Για να γίνει όμως αυτό πρέπει να βρει, όπως ο Πινόκιο, τη νεράιδα. Αυτό όμως που θα ανακαλύψει, θα είναι η οδυνηρή αλήθεια, ότι δεν είναι παρά ένας Ντέιβιντ ανάμεσα σε χιλιάδες «Ντέιβιντ» πακεταρισμένους για την αγορά... Επιχειρεί να αυτοκτονήσει στα βάθη του ωκεανού, αλλά από παιχνίδι της τύχης εγκλωβίζεται σε ένα βυθισμένο λούνα παρκ, μπροστά στο ξύλινο άγαλμα της νεράιδας του Πινόκιο!

Αν τέλειωνε σε αυτό το σημείο το έργο, θα μπορούσαμε να μιλήσουμε και για μια καλή δραματική ταινία επιστημονικής φαντασίας. Ομως ο Σπίλμπεργκ υπέκυψε και αυτή τη φορά στο «χάπι - εντ»: Δυο χιλιάδες χρόνια μετά, εξωγήινοι απελευθερώνουν τον Ντέιβιντ, κλωνοποιούν για μια μέρα τη «μαμά» του και η ταινία τελειώνει με το άκουσμα από τον ήρωά μας του πολυπόθητου «σ' αγαπώ» από εκείνη!

Τα πρώτα λεπτά της ταινίας θυμίζουν έντονα σκηνοθεσία του μακαρίτη Στάνλεϊ, αλλά η «σφραγίδα» του Σπίλμπεργκ γίνεται εμφανής στη συνέχεια... και του κακού Σπίλμπεργκ στο φινάλε. Το Α.Ι. παραπέμπει λίγο στο «2001 Οδύσσεια του Διαστήματος», λίγο στο «Κουρδιστό πορτοκάλι» και θυμίζει περισσότερο «Εξωγήινο», «Στενές επαφές τρίτου τύπου», «Jurassic Park». Εν ολίγοις, κάτι που έχεις ξαναδεί... Κάποιος θεατής μάλιστα σχολίασε πως στο τέλος προσθέσανε και «ό,τι περίσσεψε από την "Αποστολή στον Αρη" του Ντε Πάλμα...».

Είναι κρίμα, αλλά μια ταινία με ενδιαφέρουσα προβληματική, εξαιρετικές ερμηνείες (Χάλεϊ Τζόελ Οσμεντ, ο πιτσιρικάς της «Εκτης αίσθησης» που δείχνει κι εδώ το ταλέντο του, και Τζουντ Λο), φροντισμένη παραγωγή και έξοχο εικαστικό αποτέλεσμα, να ξεπέφτει σε αναιτιολόγητο μελόδραμα με «χάπι - εντ»...

Η ιστορία θέτει περισσότερα και βαθύτερα ζητήματα από όσα ο Σπίλμπεργκ δείχνει τελικά να καταλαβαίνει. Βλέπετε, το θέμα στην ιστορία αυτή δεν είναι μόνο τι θέλει να κάνει το συμπαθέστατο ρομποτάκι (αυτό έχει ένα προγραμματάκι να «αγαπά» και από αυτό ταλαιπωρείται), αλλά ποια η στάση των ανθρώπων ως προς τα υποκατάστατα. Κάτι που χάνεται, από ένα σημείο της ταινίας και μετά. Το ζευγάρι των γονιών της ταινίας θυμίζει τα μαϊμουδάκια του εργαστηρίου που αγκαλιάζουν το πάνινο ομοίωμα της απούσας μητέρας τους.

Η πρόκληση για τον άνθρωπο είναι αν μπορεί να ολοκληρωθεί μέσα από την εικονική αγάπη. Ο Ντέιβιντ «αγαπά» και μάλιστα ανιδιοτελώς, αλλά τι σόι αγάπη είναι αυτή; Το πραγματικό παιδί αγαπά, αλλά ταυτόχρονα, μισεί, ζηλεύει και ανταγωνίζεται το ρομπότ για τη διεκδίκηση της αγάπης των γονιών του. Εν τέλει, η πραγματική αγάπη προϋποθέτει ένα σύνολο αντιθέσεων που απαρτίζουν την ταυτότητά μας, πράγμα που αντιλαμβάνεται ο ήρωας ότι δεν έχει και αναζητά τη νεράιδα του Πινόκιο για να το αποκτήσει. Ομως, ταυτότητα είναι το σύνολο των επιλογών ή έστω οι κορυφαίες από αυτές, που διαμορφώνουν τη μοναδικότητά μας και για τον ήρωά μας δεν είναι άλλη από την αυτοκτονία που επιχειρεί. Ο ήρωας έχει φτάσει εκεί που θέλει, αλλά δεν το ξέρει.

Η ταινία θα έστεκε σαν ένα καλό δράμα, αν ο σκηνοθέτης δεν προσπαθούσε να κλείσει την ταινία με λύσεις τύπου «από μηχανής θεού» (εμφάνιση εξωγήινων 2.000 χρόνια μετά), παρουσιάζοντας τον ήρωα σαν άλλο Οιδίποδα να διεκδικεί την αγάπη μόνο της μάνας του (πατέρας-αδελφός λες και δε μετράνε) και στενεύοντας υπερβολικά τα νοήματα της ιστορίας. Ουσιαστικά ο Σπίλμπεργκ ξεκινάει την ταινία ως σκηνοθέτης και την τελειώνει ως παραγωγός. Ειδικά το τέλος της έχει ήδη δεχτεί αρνητικές κριτικές στις ΗΠΑ. Τελικά, οι σοβαρές προθέσεις δε συμβιβάζονται με προϋπολογισμούς εκατομμυρίων και γεμάτα ταμεία...