Associated Press

Μπουρχανουντίν Ραμπανί (αριστερά) και Ρούουντ Λούμπερς. Η προσπάθεια του απεσταλμένου του ΟΗΕ να αρχίσει «διάλογος» απέτυχε

Η ειδική αυτή σχέση συνεχίστηκε για χρόνια. Ο λόγος, όπως το έθετε η Ρόμπιν Ρέιφελ, υφυπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ στη διάρκεια του ψυχρού πολέμου, είναι ότι το Αφγανιστάν αποτελεί μια χώρα στην οποία «έχουμε μια χοάνη στρατηγικών συμφερόντων». Ο Ελι Κρακόφσκι, αλλοτινό στέλεχος του αμερικανικού υπουργείου Αμυνας που είχε υπ' ευθύνη του το Αφγανικό τη δεκαετία του 1980, σημείωνε σε ένα άρθρο του για λογαριασμό ισραηλινού think-tank, πως το Αφγανιστάν είναι πάντοτε σημαντικό διότι «αποτελεί σταυροδρόμι μεταξύ αυτού που ο Χάλφορντ Μακ Κίντερ αποκαλούσε την Καρδιά του Κόσμου και της ινδικής υποηπείρου. Η σημασία του οφείλεται στην τοποθεσία του, στη συμβολή μεγάλων οδών(...) είναι το σημείο συνάντησης αντιτιθέμενων δυνάμεων μεγαλύτερων από το ίδιο. Ο Μέγας Αλέξανδρος το χρησιμοποίησε ως μονοπάτι κατάκτησης. Αποτέλεσε αντικείμενο ανταγωνισμού ανάμεσα στη βρετανική και τη ρωσική αυτοκρατορία το 19ο αιώνα και πηγή ανταγωνισμού ανάμεσα στις υπερδυνάμεις, την αμερικανική και τη σοβιετική, τον 20ό. Με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης, κατέστη ένα σημαντικό δυνητικό άνοιγμα στη θάλασσα για τα περίκλειστα από γη νέα κράτη της Κεντρικής Ασίας. Η παρουσία μεγάλων αποθεμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου σε αυτήν την περιοχή προσέλκυσαν χώρες και πολυεθνικές επιχειρήσεις... επειδή το Αφγανιστάν είναι ένας σημαντικός στρατηγικός μοχλός, ό,τι συμβαίνει σε αυτό επηρεάζει τον υπόλοιπο κόσμο».

Associated Press

Στρατιώτες Ταλιμπάν. Οι ΗΠΑ έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία τους

Η εκτίμηση πολλών είναι ότι η σχέση ΗΠΑ -Ταλιμπάν δημιουργήθηκε ακριβώς τη στιγμή της γένεσης του κινήματος, στα μαντράσας, τα θρησκευτικά σχολεία που λειτουργούσαν στο Πακιστάν και στα οποία οι Ταλιμπάν ανδρώθηκαν παίρνοντας και το όνομά τους (Ταλιμπάν σημαίνει σπουδαστές). Η Μπεναζίρ Μπούτο σε μια συνέντευξή της στο «BBC World Service» τον Οκτώβρη του 1996 δεν είχε διστάσει να επιβεβαιώσει ότι τα μαντράσας είχαν δημιουργηθεί από τη Βρετανία, τις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Σαουδική Αραβία και το Πακιστάν στη διάρκεια του τζιχάντ εναντίον των Σοβιετικών. Ο αρχιστράτηγος ε.α., Νασιρουλάχ Μπαμπάρ, πρώην υπουργός Εσωτερικών του Πακιστάν, έλεγε πέρυσι ακριβώς το ίδιο πράγμα, με πολύ λιγότερο διπλωματικούς όρους: «Η CIA δημιούργησε την τρομοκρατία στην περιοχή και απλώς χύνει κροκοδείλια δάκρυα για να αποποιηθεί της ευθύνης». Οι ΗΠΑ στην πράξη μπορεί να προώθησαν την τρομοκρατία, αλλά όλα αυτά τα χρόνια τα διεθνή ΜΜΕ παρέμειναν διακριτικά σιωπηλά. Ο Μπεν Βίντζεν σημείωνε σαρκαστικά σε άρθρο του για το περιοδικό «Nexus» το 1996 ότι μεταξύ των μουσουλμάνων, «η πλειοψηφία εκείνων που χρησιμοποιούν τη θρησκεία για να δικαιολογήσουν τον πόλεμο βρίσκονται πολύ πιο κοντά στο Λάνγκλεϊ της Βιρτζίνιας παρά στην Τεχεράνη ή στην Τρίπολη». Η CIA -τόνιζε- στην προσπάθειά της να προσελκύσει πολεμιστές για τον εμφύλιο ενθάρρυνε τους μουσουλμάνους να το δουν με θρησκευτικούς όρους, ως τζιχάντ.

Ο ανθρωπολόγος του πανεπιστημίου Μπράουν, κ. Ουίλιαμ Μπίμαν, ο οποίος ειδικεύεται σε θέματα Μέσης Ανατολής κι έκανε μια έρευνα για το «φαινόμενο» Ταλιμπάν, αναφέρει πως «δεν είναι και κανένα μυστικό, ειδικά στην περιοχή, ότι οι ΗΠΑ, το Πακιστάν και η Σαουδική Αραβία υποστήριζαν τους φονταμενταλιστές Ταλιμπάν στον πόλεμό τους για έλεγχο του Αφγανιστάν για πολύ καιρό. Οι ΗΠΑ ποτέ δεν παραδέχτηκαν ανοιχτά αυτή τη σύνδεση, αλλά έχει επιβεβαιωθεί από πηγές των μυστικών υπηρεσιών όσο και από φιλανθρωπικά ιδρύματα στο Πακιστάν». Ο κ. Μπίμαν θεωρεί τους Ταλιμπάν «μια βάρβαρη φονταμενταλιστική ομάδα που ακολουθεί μια πολιτιστική πολιτική καμένης γης», προβαίνοντας σε ακρότητες «κατά των εχθρών τους όσο και σε βάρος των υπηκόων τους». Ποιος ο λόγος της υποστήριξης των ΗΠΑ; «Δεν έχει τίποτε να κάνει με τη θρησκεία ή την εθνότητα, αλλά με την οικονομία του πετρελαίου».

Στην περιοχή που βρίσκεται στο βορρά του Αφγανιστάν βρίσκεται --ως γνωστόν-- ένα από τα πιο πλούσια κοιτάσματα πετρελαίου στον πλανήτη Γη. Αλλά, ως σήμερα, στις χώρες που προέκυψαν από τη Σοβιετική Ενωση εξέλιπε ο τρόπος που θα τους επέτρεπε να εκμεταλλεύονται με ανεκτό κόστος το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, τους υδρογονάνθρακες που βρίσκονται στα έγκατα των εδαφών τους. Με βάση τη γεωγραφία της περιοχής, η απλούστερη και φθηνότερη οδός για έναν αγωγό θα ήταν μέσω του Ιράν. Μόνο που το Ιράν (όπου η CIA έχει επίσης μεγάλη ιστορία επεμβάσεων) αποτελεί «εχθρό» των ΗΠΑ. Ο Μπίμαν θα πει ότι «η κυβέρνηση των ΗΠΑ έχει τέτοια αντιπάθεια προς το Ιράν που προτίθεται να κάνει ο,τιδήποτε για να αποτρέψει ένα τέτοιο ενδεχόμενο». Η εναλλακτική λύση είναι ένας αγωγός μέσω του Αφγανιστάν και του Πακιστάν, πράγμα που θα απαιτούσε «τη διασφάλιση της συμφωνίας των δυνάμεων που κυβερνούν το Αφγανιστάν», των Ταλιμπάν.

Στην περίπτωση που κάτι τέτοιο πετύχαινε, όχι μόνο θα ενισχυόταν η θέση χωρών «υποτελών» στις ΗΠΑ --του Αφγανιστάν και του Πακιστάν--, αλλά η Ουάσιγκτον θα αποκτούσε την περιπόθητη για την ίδια «ζώνη εμπορίου» των κεντρασιατικών Δημοκρατιών και μάλιστα παρακάμπτοντας τη Ρωσία. Αν και «ανοιχτά» οι ΗΠΑ δεν μπόρεσαν ποτέ να επιδιώξουν την πραγμάτωση του σχεδίου, καθώς τα κατορθώματα των Ταλιμπάν (τρομοκρατία, γενοκτονία σε βάρος μειονοτήτων με μεγαλύτερη αυτή των Χαζάρα, βιασμοί, καταπίεση γυναικών κ.ά. ων ουκ έστιν αριθμός) δεν τους το επιτρέπουν, η μυστική διπλωματία συνεχίζεται αδιαλείπτως. Η εταιρία «Union Oil of California», πιο γνωστή με το ακρωνύμιο «Unocal», ήδη από το 1997 κανόνιζε συναντήσεις αξιωματούχων του Αφγανιστάν με Αμερικανούς διπλωμάτες, λειτουργώντας περίπου ως... διπλωματική τους αντιπροσωπεία. Μάλιστα η εφημερίδα «Frankfurter Rundschau» είχε αποδώσει το 1996 τον ίδιο τον αφγανικό εμφύλιο στον αγώνα δρόμου «μεταξύ της Τουρκίας, του Ιράν, του Πακιστάν, της Ρωσίας και των ΗΠΑ για να εξασφαλίσουν την πρόσβαση» στον ορυκτό πλούτο της Κασπίας και των χωρών της Κεντρασίας. Πέραν της «Unocal», οι εταιρίες BP AMOCO, «Chevron» κ.ά. διεκδικούσαν «ζωτικό χώρο».

Την περίοδο που αυτά τα σχέδια βρίσκονταν στο απόγειό τους, εν έτει 1997, το σύνολο σχεδόν του αμερικανικού Τύπου προέβαινε σε σχόλια ευνοϊκά --αν μη τι άλλο-- προς τους Ταλιμπάν. Η «Wall Street Journal» ανέφερε πως «είναι οι πιο ικανοί παίκτες όσον αφορά την επίτευξη ειρήνης», ξεχνώντας την πολιτική εθνικών εκκαθαρίσεων, τις σφαγές, την καταπίεση των γυναικών και την υπανάπτυξη, οικονομική και κοινωνική, στην οποία βύθιζαν το Αφγανιστάν. Οι «New York Times» ανέφεραν πως η τότε κυβέρνηση Κλίντον «έχει υιοθετήσει την άποψη ότι μια νίκη των Ταλιμπάν θα δρούσε ως αντίβαρο στο Ιράν και θα προσέφερε την πιθανότητα νέων εμπορικών δρόμων που θα εξασθένιζαν τη ρωσική και ιρανική επιρροή στην περιοχή». Υπό την ίδια οπτική γωνία, η «International Herald Tribune» το 1998 επιβεβαίωνε πως η κυβέρνηση Κλίντον «συνομιλούσε με τους Ταλιμπάν για δυνητικές πορείες πετρελαιαγωγών... από το Τουρκμενιστάν στον Ινδικό Ωκεανό διαμέσου του Αφγανιστάν και του Πακιστάν». Η αμερικανική πετρελαϊκή βιομηχανία είχε μάλιστα προσλάβει τον Χένρι Κίσινγκερ, τον πρώην πρεσβευτή των ΗΠΑ στο Πακιστάν Ρόμπερτ Οουκλι και τον ειδικό σε θέματα Καυκάσου Τζον Μαρέσκα για να προωθήσουν την ιδέα του αγωγού της. Η «Unocal» δε σταμάτησε εκεί και, σύμφωνα με πληροφορίες που επικαλούνταν ο κ. Π. Στόμπνταν του Ινστιτούτου Αμυντικής & Στρατηγικής Ανάλυσης (ISDA), «παρείχε ακόμη μυστικά υλική υποστήριξη για να βοηθήσει στην προώθηση των ένοπλων ομάδων (των Ταλιμπάν) προς βορρά ενάντια στις δυνάμεις του Ραμπανί».

Τα πάντα όσον αφορά την ειδική σχέση ΗΠΑ -Ταλιμπάν αναίρεσε όμως η υποστήριξή τους στο Σαουδάραβα Οσάμα μπιν Λάντεν, άλλοτε έμμισθου της CIA, νυν τρομοκράτη, που κατηγορείται από την Ουάσιγκτον ως ο ηθικός αυτουργός των πολύνεκρων βομβιστικών επιθέσεων εναντίον δύο πρεσβειών τους στην αφρικανική ήπειρο. Το γεγονός άλλαξε τις ισορροπίες, οδηγώντας την «Unocal» να αναστείλει το σχέδιό της για τον πετρελαιαγωγό τον Αύγουστο του 1999. Λίγο καιρό πριν, τον Απρίλιο του 1999, ο Ντέινα Ροχραμπάχερ, μέλος του αμερικανικού Κογκρέσου, κατέθετε στην υποεπιτροπή του για τη Νότια Ασία την πεποίθησή του ότι «αυτή η κυβέρνηση --η κυβέρνηση Κλίντον-- έχει μια μυστική πολιτική που ενδυνάμωσε τους Ταλιμπάν... και τους έφερε στην εξουσία». Ο ρεπουμπλικανός πολιτικός είχε λόγους να το τραβήξει στα άκρα υπό το φως της δράσης του μπιν Λάντεν και αυτό ακριβώς έκανε: «Πιστεύω ότι η κυβέρνηση διατήρησε τον κρυφό της στόχο και κράτησε το Κογκρέσο στο σκοτάδι». Ο Ντ. Ροχραμπάχερ ζήτησε, ως παλιό στέλεχος των κυβερνήσεων Ρίγκαν που είχε ασχοληθεί με το Αφγανιστάν για περίπου 20 χρόνια, κάθε εγγραφή των διπλωματικών επαφών των ΗΠΑ με τους Ταλιμπάν. Δεν έλαβε τίποτε...

Ηταν μόνο αφ' ότου η αμερικανική οικονομική και πολιτική ελίτ γύρισε την πλάτη της στους Ταλιμπάν, που άρχισαν να αποκαλύπτονται οι υπόλοιπες δραστηριότητές τους, όπως το γεγονός ότι, σύμφωνα με ρεπορτάζ των «New York Times» το Μάρτιο του 2000, το Αφγανιστάν παρήγαγε και διέθεσε στην αγορά το 1999 κάπου 5.070 μετρικούς τόνους ηρωίνης, ή το 75% της παγκόσμιας παραγωγής. Ο Ναφίζ Μοσαντέκ Αχμέντ, Αφγανός πολιτικός αναλυτής, σημειώνει πως αυτό συνέβη απλούστατα επειδή οι Ταλιμπάν έχοντας πάψει να αποτελούν ένα «βολικό» καθεστώς, έγιναν «ανεπιθύμητο». Οι κυρώσεις που επέβαλε ο ΟΗΕ στο καθεστώς των Ταλιμπάν κατόπιν αμερικανικών πιέσεων, όχι μόνο δεν έβλαψαν το καθεστώς τους, αλλά αντίθετα προκάλεσαν ακόμη μεγαλύτερη καταστροφή, με ανθρωπιστικούς όρους. 18 εκατομμύρια ανθρώπων στη χώρα αντιμετωπίζουν το φάσμα της πείνας, αλλά οι Αμερικανοί θέλησαν με το εμπάργκο να προκαλέσουν κοινωνική αναταραχή που ίσως φέρει την ανατροπή των Ταλιμπάν. Δεν είναι τυχαίο ότι ενώ επιβάλλουν την πείνα σε μια χώρα που τα τελευταία χρόνια υφίσταται τις συνέπειες μιας τρίχρονης ξηρασίας, δεν επιβάλλουν εμπάργκο όπλων στις αντίπαλες των Ταλιμπάν ομάδες.

Κατά τη «Washington Post» στα τέλη του 2000 Αμερικανοί, Ρώσοι και Ινδοί αξιωματούχοι συναντήθηκαν για να συζητήσουν «τι είδους κυβέρνηση θα πρέπει να αντικαταστήσει τους Ταλιμπάν», που πλέον «ελέγχουν σχεδόν το σύνολο της χώρας», με την ελπίδα αντικατάστασής τους από «μια υποθετική κυβέρνηση που δεν υπάρχει ούτε στα χαρτιά». Οι αντίπαλες των Ταλιμπάν ομάδες εξάλλου δε διοικούνται από τίποτε αγγελούδια: «όταν κυβερνούσαν... επέδειξαν μια βάρβαρη αδιαφορία για τα ανθρώπινα δικαιώματα και για τις μειονότητες που προσομοίαζαν στους Ταλιμπάν στις χειρότερες στιγμές τους», θα σημειώσει ο ειδικός σε θέματα κεντρικής Ασίας Φρέντερικ Σταρ. «Αλλά παρ' όλ' αυτά, το τμήμα της παλιάς κυβέρνησης που βασίζεται σε αυτές τις ομάδες διατηρεί έδρα στα Ηνωμένα Εθνη με την υποστήριξη των ΗΠΑ».

Η στάση της κυβέρνησης του Τζορτζ Μπους του νεότερου, έναντι των Ταλιμπάν δεν έχει ακόμη αποκρυσταλλωθεί, αν και τύποις το Στέιτ Ντιπάρτμεντ του Πάουελ συνεχίζει τις πολιτικές της Ολμπράιτ έναντι των Ταλιμπάν: εμπάργκο, σε κάθε ευκαιρία νουθεσίες παράδοσης του μπιν Λάντεν, συζητήσεις με δυνάμεις που αντιτίθενται σε αυτούς, και πάει λέγοντας. Πάντως είναι διακριτή μια προσπάθεια επαναπροσέγγισης: το Μάη φέτος, ένα ιδιαίτερα επικριτικό κύριο άρθρο των «Los Angeles Times» ανέφερε τη χρηματοδότηση, με κάπου 43 εκατ. δολάρια, του καθεστώτος των Ταλιμπάν για τη συμμετοχή τους στην... «καταπολέμηση των ναρκωτικών». Μένει να φανεί αν η μυστική διπλωματία των ΗΠΑ έχει κάτι διαφορετικό στα σκαριά. Το βέβαιον είναι ότι οι προσπάθειες του Ρούουντ Λούμπερς, του αξιωματούχου του ΟΗΕ που περιόδευσε εφέτος στο Αφγανιστάν, να αρχίσει και πάλι μια «ειρηνευτική διαδικασία», απέτυχαν και αυτές, όπως αναρίθμητες προηγούμενες.