Είναι σκυμμένοι πάνω από το μάρμαρο όπως μια μάνα πάνω από το παιδί της. Δίπλα τους περνούν χιλιάδες άνθρωποι από τα πέρατα της Γης, με ό,τι πιο σύγχρονο έχει να επιδείξει η τεχνολογία της απεικόνισης και της αναπαραγωγής της, αλλά εκείνοι μοιάζουν να βρίσκονται «αλλού». Εκεί που η μαστοριά γίνεται τέχνη και η δουλιά δημιουργία. Είναι οι άνθρωποι που ανασταίνουν ένα από τα τελειότερα δείγματα του αρχαίου πολιτισμού: οι επιστήμονες και οι τεχνίτες της αποκατάστασης των μνημείων της Ακρόπολης της Αθήνας.

Οι σκαλωσιές στο μνημείο τείνουν... να ταυτιστούν με την εικόνα του Παρθενώνα. Η χρόνια εικόνα «νοσηλείας» που μεταδίδει η Ακρόπολη, αποτελεί ένα ακόμη παράδειγμα της μη σοβαρότητας - για να μην πούμε αδιαφορίας - την οποία επιφυλλάσσει το νεοελληνικό κράτος για την πολιτιστική μας κληρονομιά, από ιδρύσεώς του έως σήμερα.

Από το 1975 που ιδρύθηκε η Επιτροπή Συντήρησης Μνημείων Ακροπόλεως έως σήμερα, όλες οι κυβερνήσεις απαξίωναν, στην πράξη και επί της ουσίας, το έργο των αρχαιολόγων, των συντηρητών, των μαρμαροτεχνιτών, των εργατοτεχνιτών, των αρχιτεκτόνων, των μηχανικών και μιας ολόκληρης σειράς ακόμη ειδικοτήτων, που κάτω υπό οποιεσδήποτε συνθήκες κατέθεταν και καταθέτουν τη γνώση, την πείρα, το μεράκι και την αγάπη τους για το μνημείο. Η απαξίωση αυτή εκφραζόταν και εξακολουθεί να εκφράζεται, είτε με την ελλιπή, αριθμητική επάνδρωση των εργοταξίων, είτε με τις οικονομικές αποδοχές, είτε με τη μάστιγα των συμβάσεων.

Στις αρχές του χρόνου η κυβέρνηση αποφάσισε, πως ο Παρθενώνας και τα Προπύλαια, δε θα πρέπει να έχουν σκαλωσιές μέχρι το 2004 επειδή προέκυψε... ο «εθνικός στόχος» των ολυμπιακών αγώνων που δε θα πρέπει να αρχίσουν, με την πολιτιστική μας «βιτρίνα» να έχει τη μορφή γιαπιού. Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο ενέκρινε την έναρξη των εργασιών αποκατάστασης της βόρειας κιονοστοιχίας του Παρθενώνα και των Προπυλαίων βάσει χρονοδιαγράμματος που κατέθεσε η, σχετικά νεοσύστατη, Υπηρεσία Συντήρησης Μνημείων Ακροπόλεως. Η απόφαση ενισχύθηκε και από την επικίνδυνη κατάσταση του μνημείου, ιδιαίτερα της βόρειας κιονοστοιχίας του Παρθενώνα και του θριγκού της. Ακόμη όμως και με τα σημερινά δεδομένα, πάντα υπάρχει ο «κίνδυνος» να μην έχουν ολοκληρωθεί τα έργα μέχρι το 2004. Σε αυτή την περίπτωση θα βγουν οι σκαλωσιές όσο διαρκούν οι αγώνες και... θα επανατοποθετηθούν μετά. Σε κάθε περίπτωση, η ένταξη του έργου στο Γ' ΚΠΣ σημαίνει πως, θεωρητικά, όλα τα εργοτάξια πρέπει να έχουν εγκαταλείψει την Ακρόπολη μέχρι το 2006.

Στο φόντο αυτών των εξελίξεων συναντήσαμε στο εργοτάξιο των Προπυλαίων, τη διευθύντρια της ΥΣΜΑ, Μαρία Ιωαννίδου, η οποία μας ενημέρωσε για τα έργα. Αυτή τη στιγμή βρίσκονται στην Ακρόπολη περίπου 200 εργαζόμενοι, οι μισοί από τους οποίους είναι αποσπασμένοι από άλλες υπηρεσίες του ΥΠΠΟ και ειδικά από την Α' ΕΠΚΑ και οι άλλοι μισοί έχουν προσληφθεί από την ΥΣΜΑ με όλη... την «γκάμα» των συμβάσεων. Πενήντα πέντε από αυτούς έχουν 7ετή σύμβαση και οι υπόλοιποι ξεκινούν από πενταετείς συμβάσεις έως και ωρομίσθιοι.

Τα έργα χωρίζονται σε πέντε τομείς: Παρθενώνας, Προπύλαια, Ναός Απτέρου Νίκης, συντήρηση και τομέας διάσπαρτων, δηλαδή περισυλλογή διάσπαρτων αρχαίων κομματιών που θα ακολουθήσουν τη διαδικασία της συντήρησης και της ταύτισής τους με τα «μητρικά» κομμάτια από τα οποία αποκολλήθηκαν. Η διευθύντρια εξήρε την προσπάθεια των εργαζομένων. Πρόσθεσε, πως η καταβολή του «πριμ» (το οποίο προβλέπεται στο ΠΔ με το οποίο συστάθηκε η ΥΣΜΑ) δεν έχει δοθεί ακόμη, παρά τις κατ' επανάληψη, προφορικές διαβεβαιώσεις της πολιτικής ηγεσίας του υπουργείου, ενώ ο «ορίζοντας» των έργων από οικονομικής πλευράς δεν είναι και τόσο καθαρός. Το έργο προϋπολογίζεται στα 10,7 δισεκατομμύρια δραχμές, εκ των οποίων τα 5,7 δισ. πρέπει να δοθούν μέχρι το 2003. Ομως, τα έργα συνεχίζονται με τα 700 εκατομμύρια που δόθηκαν σχεδόν ένα χρόνο πριν, ενώ η νέα δόση που θα έπρεπε να έχει δοθεί από τον Απρίλη, ακόμη αναμένεται. Το ότι ακόμη συνεχίζονται τα έργα με την περσινή χρηματοδότηση είναι μάλλον επίτευγμα, αν σκεφτεί κανείς ότι είναι από τα έργα του δημοσίου που πληρώνει στην ώρα τους τους εργολάβους και τους προμηθευτές, ενώ, όπως σημείωσε η συνομιλήτριά μας, είναι από τα πρώτα έργα του δημοσίου σε απορροφητικότητα κονδυλίων.

Η ίδια, πάντως, δε δεσμεύτηκε ρητώς για την τήρηση των χρονοδιαγραμμάτων, αφού υπάρχουν πολλοί αστάθμητοι παράγοντες εκτός από το οικονομικό: το ίδιο το μνημείο, αφού κανείς δεν μπορεί εκ των προτέρων να ξέρει τι δυσκολίες μπορεί να παρουσιάσει κάθε κομμάτι που κατεβαίνει για συντήρηση, μέχρι ακόμη και την προμήθεια των υλικών και ιδιαίτερα του μαρμάρου από το λατομείο του Διονύσου, από την άποψη της ποσοτικής επάρκειάς του. Υπογράμμισε πάντως, πως ανασταλτικός παράγοντας για την εξέλιξη του έργου είναι και το καθεστώς των συμβάσεων.

Μόνο όποιος μιλήσει με τους εργαζόμενους στην Ακρόπολη μπορεί να νιώσει την αγάπη τους για το αντικείμενο της δουλιάς τους. Οπως για παράδειγμα ο αναστηλωτής Γιώργος Ρήγος που μας ξενάγησε στα Προπύλαια και μας μετέδωσε το θαυμασμό του για το έργο των αρχαίων συναδέλφων του. Στο εργοτάξιο των Προπυλαίων συναντήσαμε τους μαρμαροτεχνίτες Γιώργο Βίδο, Ιωσήφ Παλαμάρη και Φρανσουά Ματιέ.

Ο Γιώργος μας έδειξε ένα μέρος της διαδικασίας κατασκευής των νέων κομματιών που θα «κολληθούν» στα αρχαία. Η δουλιά είναι επίπονη, απαιτεί μεγάλες δεξιότητες και εμπειρία, η οποία μόνο εκεί μπορεί να αποκτηθεί. Στόχος όλων είναι η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη «προσομοίωση» του νέου υλικού στο αρχαίο. Αυτό σημαίνει πολλούς μήνες δουλιάς για ένα μόνο μικρό κομμάτι. Ενα τέτοιο αποτέλεσμα μόνο το χέρι του τεχνίτη μπορεί να το φέρει και η τεχνολογία χρησιμοποιείται με φειδώ και μόνο σε ορισμένα σημεία του έργου. Ο ίδιος τόνισε πως το πριμ το δικαιούνται όλοι οι εργαζόμενοι. Πρόσθεσε πως το καθεστώς των συμβάσεων, πέρα από την ανασφάλεια που δημιουργεί στους εργαζόμενους, επιδρά αρνητικά και στο έργο, αφού ανακόπτεται η συνέχεια της δουλιάς, ενώ οι παλιοί θα χρειαστούν χρόνο να διδάξουν τους νέους.

Ο Ιωσήφ δουλεύει με πενταετή σύμβαση η οποία λήγει σύντομα. Πατέρας δύο παιδιών, έχει ήδη αρκετούς λόγους για να ανησυχεί. Δίνοντας και ακόμη μία διάσταση στο πρόβλημα, μάς είπε, ότι για έναν μαρμαροτεχνίτη, η προϋπηρεσία του στην Ακρόπολη δε σημαίνει τίποτα για την αγορά εργασίας, αφού η φύση του επαγγέλματος είναι τέτοια που, όσα χρόνια κι αν το κάνεις, κάθε δουλιά είναι διαφορετική και ξεκινάς σχεδόν από το μηδέν. Ο ίδιος, όπως και η συντριπτική πλειοψηφία των μαρμαροτεχνιτών αποφοίτησαν από τη φημισμένη σχολή της Τήνου. Στην Ακρόπολη ανέβηκαν μετά από προφορικές και πρακτικές εξετάσεις, ιδιαίτερα αυστηρές.

Αν και δούλεψε πολλά χρόνια σε ιδιωτικά εργαστήρια, τονίζει, πως στην Ακρόπολη άρχισε να μαθαίνει από την αρχή. Προσθέτει, πως η λύση για την ομαλή συνέχεια του έργου δεν μπορεί να έρθει από τις «φήμες» περί ιδιωτικοποίησής του. Δηλαδή, τη μεταφορά δουλιάς σε εξωτερικά εργαστήρια. Κι αυτό γιατί ο ιδιώτης ποτέ δε θα αντιμετωπίσει το έργο με τον ίδιο τρόπο, αφού θέλει να κερδίσει. Αυτό θα σημάνει έκπτωση στην ποιότητα. Και οι δύο τονίζουν, πως αν το υπουργείο θέλει καλή δουλιά σε σύντομο χρόνο, χρειάζεται περισσότερο και μόνιμο προσωπικό. Αλλωστε, όπως μας είπαν, αν ρώταγαν και τους εργαζόμενους για τα χρονοδιαγράμματα, αυτά θα ήταν μάλλον διαφορετικά.

Ο Φρανσουά είναι γλύπτης, του αρέσει πολύ η δουλιά στην Ακρόπολη, αλλά το γεγονός ότι είναι ωρομίσθιος τον γεμίζει άγχος. Πολύ περισσότερο που εργάζεται υπό αυτό το καθεστώς τα τελευταία δύο χρόνια. Δεν μπορεί επίσης να καταλάβει για ποιο λόγο, ενώ αρίστευσε στη «φουρνιά» του στα θεωρητικά, άλλοι συνάδελφοί του προσλήφθηκαν με συμβάσεις μεγαλύτερης διάρκειας και άλλοι, όπως αυτός, σαν ωρομίσθιοι.

Στο εργοτάξιο του Ναού της Απτέρου Νίκης θα συναντήσουμε και έναν από τους μετρημένους στα δάχτυλα παλιούς εργαζόμενους της Ακρόπολης. Ο Γιώργος Παγανής είναι μόνιμος και δούλεψε πρώτη φορά στην αναστήλωση του Ερέχθειου από το 1977. Ηταν από αυτούς που βραβεύτηκαν με ένα μετάλλιο για τη δουλιά του, μόλις το έργο ολοκληρώθηκε το 1981, από την τότε υπουργό Πολιτισμού Μελίνα Μερκούρη. Και αυτός θα επαναλάβει την αναγκαιότητα κατάργησης των συμβάσεων. Στο ερώτημα αν νιώθει πως η δουλιά του αναγνωρίζεται από την πολιτεία απαντά, πως «την ηθική ικανοποίηση τη νιώθει ο καθένας προσωπικά». Δίπλα του, ο Λάζαρος Ζαχαρόπουλος, με 5ετή σύμβαση, μάς λέει ότι θα πρέπει να υπάρχει μια μισθολογική εξαίρεση για τους εργαζόμενους της Ακρόπολης, αφού «ο καθένας που δουλεύει εδώ πάνω δίνει και τον εαυτό του». Εξηγεί, πως ο εργαζόμενος εκεί, «δε δένεται μόνο συναισθηματικά, αλλά αφομοιώνεται από το χώρο. Γίνεται ένα. Αρχίζει και ρωτάει πράγματα που δε θα τον ενδιέφεραν σε άλλη περίπτωση».

Στο εργοτάξιό τους εργάζονται 17 άνθρωποι διαφόρων ειδικοτήτων... και συμβάσεων. Σύμφωνα με τους συνομιλητές μας δεν επαρκούν. «Εδώ στη Νίκη με το υλικό είμαστε προς το παρόν εντάξει. Οταν όμως αργότερα θα χρειαστούμε αντίγραφα για συμπληρώματα των αρχαίων κομματιών, δεν έχουμε το προσωπικό για να μας τα βγάλει. Οπότε θα πρέπει να απευθυνθούμε σε εξωτερικό παντογράφο. Αυτό συμβαίνει λόγω επίσπευσης των εργασιών και όχι γιατί δεν μπορούμε να τα κάνουμε εδώ. Για συντόμευση χρόνου δίνεται ένα μέρος της δουλιάς έξω. Σίγουρα χρειαζόμαστε περισσότερα άτομα».

Το ρεπορτάζ ολοκληρώθηκε στο εργοτάξιο του Παρθενώνα, το σημαντικότερο από την άποψη του «ειδικού βάρους» του μνημείου. Ξεναγοί μας, ο Στέλιος Καφούρος, μαρμαροτεχνίτης και ο εργοδηγός του τομέα και ο μαρμαροτεχνίτης Γιώργος Αγγελόπουλος. Ο πρώτος έχει 22 χρόνια στην Ακρόπολη και ο δεύτερος 15. Στο εργοτάξιο εργάζονται συνολικά 60 άνθρωποι. «Ο κόσμος που δουλεύει εδώ είναι πάρα πολύ φιλότιμος. Και αυτό θα το καταλάβεις μόλις δεις τι γίνεται στον Παρθενώνα», λέει ο Σ. Καφούρος.

«Η δουλιά δεν ξεκίνησε τώρα» συμπληρώνει ο Γ. Αγγελόπουλος. «Ολα τα χρόνια, κάθε μέρα, δίνουμε τον καλύτερο εαυτό μας. Και να φανταστείς ότι πριν ενάμιση χρόνο δουλεύαμε μόλις 17 άτομα για ένα τέτοιας έκτασης έργο, από τους 20-25 μαστόρους που υπήρχαν και ορισμένοι έφυγαν λόγω σύνταξης. Ενα έργο σαν τον Παρθενώνα δεν μπορεί να λειτουργήσει με ωρομίσθιους. Τώρα είμαστε πλήρεις. Σε λίγους μήνες όμως θα φύγουνε γύρω στα 20 άτομα, οι οποίοι είναι απαραίτητοι και καλύπτουν πάγιες και διαρκείς ανάγκες του έργου. Και αυτός που θα φύγει θα έρθει του χρόνου κι αν... Το μόνο που προσπαθούμε είναι να έρχονται οι ίδιοι λόγω της εμπειρίας». «Από τη στιγμή που θα φύγει ο συνεργάτης μου θα χαθεί και χρόνος. Δε συμφέρει κανέναν η ωρομισθία» προσθέτει ο Σ. Καφούρος. «Δεν υπάρχει εκτίμηση από την πολιτεία για το έργο μας» συνεχίζει. «Κανένας δε μας ξέρει. Ούτε αυτούς που έφυγαν και πρόσφεραν τα μέγιστα. Κι όμως εμείς κάνουμε τη δουλιά εδώ. Αυτό είναι το παράπονό μας. Οτι δε μας αναγνωρίζουνε. Κανονικά θα έπρεπε να κατοχυρωθεί και το επάγγελμα του μαρμαροτεχνίτη. Εχουμε χρυσά χέρια και αυτό αργότερα θα το καταλάβουν οι αρμόδιοι». «Υπάρχει και μεγάλο ποσοστό επικινδυνότητας. Φαντάσου να κατεβάζεις ένα κομμάτι 12 τόνων και σπασμένο σε τρία σημεία» λέει ο Γ. Αγγελόπουλος.

Φεύγοντας από την Ακρόπολη, το δέος για τα μνημεία της είχε πλέον συμπληρωθεί με το δέος και το σεβασμό για τους ανθρώπους που δουλεύουν σε αυτά. Σε κάθε περίπτωση, ο ελληνικός λαός τούς ευγνωμονεί. Αυτό θα πρέπει να κάνει και η πολιτεία. Με πράξεις.