Από τις αιματηρές συγκρούσεις στην Τεχεράνη

Ο ανώτατος θρησκευτικός ηγέτης της χώρας όχι απλώς υιοθέτησε τη νίκη Αχμαντινετζάντ, αλλά και προειδοποίησε ανοιχτά για σκληρή καταστολή των διαδηλώσεων. Η στάση αυτή αναμενόταν να πυροδοτήσει περαιτέρω κλιμάκωση, γεγονός που πραγματικά καθιστά την αναταραχή στο Ιράν ως τη μεγαλύτερη από την ισλαμική επανάσταση, το 1979, καθώς τυπικά, με βάση το ισλαμικό Σύνταγμα, θα έπρεπε να είναι ουδέτερος.

Μέχρι και το βράδυ της περασμένης Παρασκευής, η μεγάλη είδηση από το Ιράν ήταν η εντυπωσιακή συμμετοχή στις εκλογές. Από τους περίπου 46,2 εκατομμύρια εγγεγραμμένους ψηφοφόρους, στις κάλπες προσήλθαν περισσότεροι από 36,6 εκατομμύρια, δηλαδή 85%. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη συμμετοχή που καταγράφεται από το 1979, και έρχεται να επισφραγίσει μια, αρχικώς, υποτονική προεκλογική εκστρατεία. Και οι τρεις συνυποψήφιοι του απερχόμενου Προέδρου Αχμαντινετζάντ τον κατηγόρησαν ανοιχτά για αποτυχημένη οικονομική πολιτική και για διαφθορά, ενώ κατήγγειλαν αλλεπάλληλα περιστατικά εξαγοράς ψήφων, καθώς ο Πρόεδρος, περιοδεύοντας στην επαρχία, μοίραζε μετρητά και είδη πρώτης ανάγκης σε φτωχές οικογένειες.

Το ηλεκτρισμένο κλίμα εξερράγη τα ξημερώματα του περασμένου Σαββάτου, όταν το υπουργείο Εσωτερικών ανακοίνωσε τα αποτελέσματα. Σύμφωνα με αυτά, ο Αχμαντινετζάντ, κυριότερος εκπρόσωπος του λεγόμενου «συντηρητικού» ρεύματος του θρησκευτικού καθεστώτος, συγκεντρώνει 62,6%, ο Μιρ Χοσεΐν Μουσαβί, κυριότερος εκπρόσωπος του λεγόμενου «μεταρρυθμιστικού» ρεύματος, 33,8%, ο επίσης «σκληροπυρηνικός» πρώην επικεφαλής του πανίσχυρου παραστρατιωτικού σώματος των «Φρουρών της Επανάστασης», Μοχσέν Ρεζάι 1,7% και ο έτερος «μεταρρυθμιστής» Μεχντί Καρουμπί 0,98%. Χιλιάδες κόσμου ξεχύθηκαν στους δρόμους, καταγγέλλοντας νοθεία γιγαντιαίων διαστάσεων, εκδοχή που υιοθετούν και οι τρεις αντίπαλοι του Αχμαντινετζάντ, ζητώντας ακύρωση της διαδικασίας και διεξαγωγή νέων εκλογών.

Τον ισχυρισμό τους έρχονται να επιβεβαιώσουν αλλεπάλληλες μαρτυρίες για εξεύρεση εκατοντάδων χιλιάδων ψήφων χωρίς τον εκλογικό αριθμό του ψηφοφόρου όπως ορίζει η ιρανική εκλογική νομοθεσία, για μη άνοιγμα καλπών σε πολλά εκλογικά τμήματα, για βίαιη εκδίωξη ψηφοφόρων από τμήματα, για παρεμπόδιση εκπροσώπων των τριών υποψηφίων να εισέλθουν σε εκλογικά τμήματα. Μάλιστα, ο «συντηρητικός» Ρεζάι παρουσίασε στοιχεία, που αποδεικνύουν ότι σε τουλάχιστον 170 εκλογικές περιφέρειες η συμμετοχή ξεπέρασε το 140%.

Ασχέτως αυτών των καταγγελιών, υπάρχουν ορισμένα σημεία που σαφώς δείχνουν ότι τουλάχιστον «υπάρχει πρόβλημα». Καταρχάς, είναι σαφές ότι μέσα σε λιγότερο από 10 ώρες είναι πολύ δύσκολο να καταμετρηθούν χειρωνακτικώς 39,6 εκατομμύρια χειρόγραφα ψηφοδέλτια (γιατί οι ψηφοφόροι γράφουν μόνοι τους το όνομα του υποψηφίου που επιθυμούν), συμπεριλαμβανομένων των Ιρανών ψηφοφόρων στο εξωτερικό.

Κατά δεύτερον, μία βδομάδα μετά τις εκλογές, το υπουργείο Εσωτερικών δεν έχει δημοσιοποιήσει αποτελέσματα ανά δήμο και εκλογική περιφέρεια, ούτε από τις πλέον απομακρυσμένες περιοχές που είναι αραιοκατοικημένες. Κατά τρίτον, ο Αγιατολάχ Χαμενεΐ, για πρώτη φορά στην ιστορία της ισλαμικής επανάστασης, έσπευσε να υιοθετήσει την νίκη Αχμαντινετζάντ το Σάββατο κιόλας, παραβιάζοντας τη συνταγματική διαδικασία, που προβλέπει ότι το συνολικό και λεπτομερές αποτέλεσμα ανακοινώνεται από το Συμβούλιο των Φρουρών, όπου κατατίθενται οι όποιες ενστάσεις. Το Συμβούλιο ανακηρύσσει το νικητή, ο Αγιατολάχ απλώς το δέχεται και στη συνέχεια ακολουθεί η ορκωμοσία. Τίποτε από αυτά δεν έγινε.

Η καταστολή που σημάδεψε τις πρώτες διαμαρτυρίες, με τη συμμετοχή, εκτός των ειδικών δυνάμεων της αστυνομίας, του παραστρατιωτικού σώματος Μπασίτζ σε συνδυασμό με τις αθρόες συλλήψεις όχι μόνο διαδηλωτών, αλλά και προσωπικοτήτων του καθεστώτος, πρώην στελεχών κυβερνήσεων και συνεργατών του πρώτου Αγιατολάχ Χομεϊνί, ανέβασε κατακόρυφα την ένταση. Ο χαρακτηρισμός όλων των συγκεντρώσεων, πλην της μίας που έγινε υπέρ του Αχμαντινετζάντ, ως «παράνομων» και η απαγόρευση κάλυψης των γεγονότων από τα ΜΜΕ (πλήρης απαγόρευση για τα ξένα ΜΜΕ και απολύτως ελεγχόμενη κάλυψη για τα ιρανικά), έριξε περισσότερο λάδι στη φωτιά. Οι διαμαρτυρίες, ιδιαίτερα μετά τους πρώτους νεκρούς (8 αναφέρονται επίσημα) και τραυματίες, διογκώθηκαν, με αποτέλεσμα ακόμη και τα καθεστωτικά ΜΜΕ να αναφέρουν ότι πρόκειται για τις μεγαλύτερες διαδηλώσεις από το 1979.

Σε μια προσπάθεια αποκλιμάκωσης, το Συμβούλιο των Φρουρών προσκάλεσε τους τρεις συνυποψηφίους του Αχμαντινετζάντ, προκειμένου να παρουσιάσουν τις ενστάσεις τους και ανακοίνωσε «επανακαταμέτρηση στα αμφισβητούμενα εκλογικά τμήματα». Η πρόταση αυτή, από μόνη της, δεν κατεύνασε τις διαμαρτυρίες. Καταρχάς, γιατί δεν υπάρχουν ακόμη επίσημα αποτελέσματα για να εντοπιστούν «τα αμφισβητούμενα τμήματα» και, κατά δεύτερον, γιατί η επανακαταμέτρηση θα γίνει από όσους την διεξήγαγαν και την πρώτη φορά.

Η ομιλία, όμως, του θρησκευτικού ηγέτη διέγραψε κάθε περιθώριο εκτόνωσης διά μέσου ελιγμών. Απέκλεισε ουσιαστικά την οποιαδήποτε διαφοροποίηση ακόμη και από τη μερική επανακαταμέτρηση, φέροντας ως απόδειξη του «αδιάβλητου» των εκλογών τη μεγάλη συμμετοχή και κατηγόρησε τους διαδηλωτές ότι υποκινούνται. Η τοποθέτηση αυτή μοιάζει απλώς να οδηγεί την αντιπαράθεση στα άκρα.

Οι αναταραχές των τελευταίων ημερών στο Ιράν μπορεί να εκφράζονται ως διαδηλώσεις της αντιπολίτευσης, αλλά ουσιαστικά αντανακλούν μια, εδώ και αρκετό καιρό, υποβόσκουσα σύγκρουση στα ανώτατα επίπεδα εξουσίας. Μια σύγκρουση, που αν κανείς θέλει να προσωποποιήσει, θα πρέπει να θέσει στη μία πλευρά τον Αγιατολάχ Χαμενεΐ ως ανώτατο ηγέτη και από την άλλη το Συμβούλιο των Ειδικών, και τον πρόεδρό του, Χασεμί Ραφσαντζανί.

Το Συμβούλιο των Ειδικών είναι αυτό που εκλέγει τον Αγιατολάχ και θεωρητικώς έχει τη δύναμη να τον καθαιρέσει. Ο Ραφσαντζανί ήταν από τους πρωτεργάτες ανάδειξης του Χαμενεΐ ως διαδόχου του Ρουχολάχ Χομεϊνί.

Η σύγκρουση αυτή αφορά στο πώς θα εξυπηρετήσει καλύτερα τα συμφέροντά του το θρησκευτικό καθεστώς της χώρας. Οπως έχει πολλάκις υπογραμμίσει, άλλωστε, το κόμμα Τουντέχ του Ιράν, κανείς από τους υποψηφίους προέδρους δεν αμφισβητεί την αρχή της Βελαγιάτ αλ Φακίχ, του Ανώτατου Θρησκευτικού Ηγέτη, ούτε το ίδιο το θρησκευτικό καθεστώς.

Η πλευρά Χαμενεΐ, που εκφράζεται διά του Αχμαντινετζάντ, φαίνεται ότι εκτιμά πως η αυστηρή εσωτερική πολιτική (αστυνομίες ηθών, κατά γράμμα εφαρμογή της σαρία κλπ.), καθώς και το σκληρό ύφος στην εξωτερική πολιτική είναι ο καλύτερος δρόμος ενίσχυσης της ισλαμικής δημοκρατίας τόσο εσωτερικά, όσο και εκτός, με στόχο την ενίσχυση του περιφερειακού ρόλου του Ιράν.

Τον ίδιο ακριβώς στόχο έχει και η πλευρά Ραφσαντζανί, που αν και δεν τοποθετήθηκε δημοσίως υπέρ του Μουσαβί, το έπραξε ξεκάθαρα εμμέσως. Απλώς, θεωρεί ότι για να μην υπάρξουν τριγμοί στα θεμέλια της ισλαμικής δημοκρατίας χρειάζεται μια ελαφρά χαλάρωση της αυστηρότητας της σαρία εντός και ηπιότερο ύφος εκτός.

Δεν είναι τυχαίο ότι και οι δύο πλευρές συμφωνούν με την προώθηση μεταρρυθμίσεων στην κατεύθυνση των ιδιωτικοποιήσεων, των συμφωνιών με μεγάλες πολυεθνικές σε κρίσιμους τομείς της οικονομίας και, φυσικά, δεν αμφισβητούν τη λειτουργία, με ιδιωτικο-οικονομικά κριτήρια των ισλαμικών ιδρυμάτων που κυριαρχούν στους περισσότερους τομείς της οικονομίας. Δεν είναι επίσης τυχαίο ότι καμία από τις δύο πλευρές, εκτός από λαϊκίστικες προσεγγίσεις, δεν αναφέρεται στα δικαιώματα των εργαζομένων, στις συνθήκες εργασίας, στη λειτουργία συνδικάτων κλπ.

Και παρά το διαφορετικό ύφος, καμία από τις δύο πλευρές δεν αποκλείει το ενδεχόμενο μελλοντικού διαλόγου με τις ΗΠΑ, αν διασφαλιστεί ο περιφερειακός ρόλος της Τεχεράνης. Αλλωστε, ας μην ξεχνά κανείς ότι και στο πρόσφατο παρελθόν το «σκληροπυρηνικό» ρεύμα είχε έμμεσες μυστικές επαφές με την Ουάσιγκτον και συνδιαλέγεται με την ΕΕ. Και την ευθύνη της όποιας εξωτερικής πολιτικής δεν έχει ο όποιος Πρόεδρος, αλλά ο Αγιατολάχ.

Εχοντας κατά νου το στόχο του διαύλου επικοινωνίας με το Ιράν, παρά τις δηλώσεις Ομπάμα περί «ανησυχίας για τις εξελίξεις» και για «δικαίωμα έκφρασης του ιρανικού λαού»,η Ουάσιγκτον απέφυγε, μέχρι στιγμής, τις σκληρές καταγγελίες, κάτι που σε άλλες περιπτώσεις γίνεται με ελάχιστη αφορμή. Επιβεβαιώνεται, έτσι, η ιμπεριαλιστική τακτική των «δύο μέτρων και δύο σταθμών» και αποδεικνύεται περίτρανα ότι η επίκληση του ενδιαφέροντος στα «ανθρώπινα δικαιώματα» (π.χ. περίπτωση Ιράκ) γίνεται μόνον όταν αυτό εξυπηρετεί τα ιμπεριαλιστικά συμφέροντα και τους σχεδιασμούς.

Η ΕΕ, από την άλλη, και ξεχωριστές ευρωπαϊκές ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, όπως οι Βρετανία, Γαλλία, χρησιμοποιούν υψηλότερους τόνους, επιδιώκοντας, προφανώς, να προσεταιριστούν κάποια μερίδα του καθεστώτος. Οπως φαίνεται, όλοι αναμένουν τις εξελίξεις για να επιλέξουν «συνομιλητές» και να προωθήσουν τα συμφέροντά τους. Αντίθετα, η Μόσχα, που συνεργάζεται ήδη με το θρησκευτικό καθεστώς της Τεχεράνης, προτίμησε, εξαρχής, να σιωπήσει και να υποδεχτεί ως Πρόεδρο τον Αχμαντινετζάντ στη Σύνοδο του Οργανισμού της Σαγκάης.

Παρόλο που η ουσία της σύγκρουσης εντάσσεται στο πλαίσιο του θρησκευτικού καθεστώτος και διόλου δε σχετίζεται με τις ανησυχίες, τα δικαιώματα και τις διεκδικήσεις του ιρανικού λαού, όπως επισημαίνει το κόμμα Τουντέχ, η εκλογή ενός «μεταρρυθμιστή» στην προεδρία θα επέφερε αλλαγές στην καθημερινότητα των Ιρανών, όπως είναι η χαλάρωση του ασφυκτικού ελέγχου της εμφάνισης και της συμπεριφοράς τους, καθώς και η διασφάλιση ελάχιστων περιθωρίων, π.χ., για συνδικαλισμό, κάτι που θα μπορούσε, μακροπρόθεσμα, να φέρει αποτελέσματα όσον αφορά στο εργατικό και λαϊκό κίνημα. Το Τουντέχ εκτιμά ότι το θρησκευτικό καθεστώς θα επιδιώξει να αποπροσανατολίσει και να εκτονώσει τη λαϊκή αγανάκτηση, αν δεν καταφέρει με βία να την καταστείλει.