Η σχέση της υπεραξίας προς το μεταβλητό κεφάλαιο, το κονδύλι που πληρώνει ο κεφαλαιοκράτης για μισθούς, μας δίνει το ποσοστό της υπεραξίας ή, διαφορετικά, το βαθμό εκμετάλλευσης της εργατικής δύναμης. Αν, π.χ., η αξία που δημιουργεί ο εργάτης στη διάρκεια μιας εργάσιμης μέρας είναι ίση με 100 χρηματικές μονάδες και το ποσό αυτό μοιραστεί, 50 χρηματικές μονάδες στον εργάτη και 50 χρηματικές μονάδες στον εργοδότη - κεφαλαιοκράτη, τότε το ποσοστό της υπεραξίας ανέρχεται στο 100%.

Ο κεφαλαιοκρατικός, όμως, τρόπος παραγωγής είναι ένα σύστημα αντιθέσεων και αντιφάσεων. Αυτό γίνεται κατανοητό από τα παρακάτω. Η υπεραξία αντιπροσωπεύει το υπερπροϊόν που δημιουργείται από την απλήρωτη εργασία των εργατών. Αποτελεί την πεμπτουσία της κεφαλαιοκρατικής παραγωγής. Από την άλλη, το ύψος της αμοιβής της εργασίας είναι η αξία του εμπορεύματος «εργατική δύναμη» και είναι ίσο με την αξία των εμπορευμάτων που μπαίνουν στην ατομική κατανάλωση του εργάτη. Τι πρόβλημα δημιουργείται τώρα από την ακόρεστη δίψα του κεφαλαίου, να αυξήσει το βαθμό εκμετάλλευσης της εργατικής δύναμης. Να αυξάνεται συνεχώς το επιχειρηματικό κέρδος σε βάρος της αμοιβής της εργατικής δύναμης. Οταν οι αμοιβές αυτές μειωθούν δραματικά, τότε δημιουργούνται διαταραχές και ανισορροπίες στην αντίθεση παραγωγή - κατανάλωση του προϊόντος. Το κοινωνικά παραγόμενο εμπόρευμα, που δημιουργήθηκε στο στάδιο της παραγωγής, δεν μπορεί, λόγω των χαμηλών μισθών, να καταναλωθεί στο σύνολό του, με αποτέλεσμα να βρισκόμαστε μπροστά στο φαινόμενο της καπιταλιστικής κρίσης.

Μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα για τους κεφαλαιοκράτες. Οι οποίοι, στο μονοπωλιακό στάδιο ανάπτυξης του καπιταλισμού, τι σκαρφίστηκαν για να λύσουν το πρόβλημα της κατανάλωσης του κοινωνικού προϊόντος, σε συνθήκες μείωσης της αξίας της εργατικής δύναμης; Επιστράτευσαν το πιστωτικό σύστημα, το οποίο, μέσα από τα προγράμματα της αποκαλούμενης λιανικής τραπεζικής, υποβοηθεί τη διαδικασία αναπαραγωγής του κοινωνικού κεφαλαίου. Δεν είναι σε θέση ο εργάτης με το μισθό του να καταναλώσει τα εμπορεύματα που παράγει μαζικά η βιομηχανία; Εμείς είμαστε εδώ, λένε με ένα στόμα οι τραπεζίτες. Πάρτε δάνεια. Δάνεια για κάθε χρήση. Καταναλωτικά, στεγαστικά, φοιτητικά, εορτοδάνεια, δάνεια για διακοπές, αγορές εμπορευμάτων με πιστωτικές κάρτες, αγορές αυτοκινήτων με τραπεζικά προγράμματα. Δάνεια με το ανάλογο - τοκογλυφικό - επιτόκιο, φυσικά.

Ο τρόπος αυτός επίλυσης της αντίθεσης παραγωγής - κατανάλωσης του κοινωνικού προϊόντος ακολουθήθηκε σε όλο τον καπιταλιστικό κόσμο, φυσικά και στην Ελλάδα. Σε συνθήκες οξείας επίθεσης σε βάρος των μισθών (διάλυση σταθερής εργασίας, προώθηση ελαστικών μορφών απασχόλησης), το χρέος των νοικοκυριών (ιδιωτικό χρέος) εκτινάχτηκε στα ύψη. Από τα χαμηλά μονοψήφια επίπεδα της δεκαετίας του '80 και αρχής γενομένης από τη δεκαετία του '90 («απελευθέρωση» τραπεζικού συστήματος), το χρέος των νοικοκυριών προς τις τράπεζες έχει ξεπεράσει σήμερα τα 100 δισ. ευρώ. Η δε λαϊκή κατανάλωση, η οποία για μακρύ χρονικό διάστημα κινείται στα αξιοζήλευτα υψηλά ανοδικά επίπεδα του 3 και 4%, εν πολλοίς στηρίχτηκε στο αποκαλούμενο πλαστικό χρήμα των τραπεζών.

Το ερώτημα, όμως, παραμένει. Η προσθήκη του πιστωτικού κεφαλαίου έλυσε την αντίθεση της παραγωγής - διάθεσης του κοινωνικού προϊόντος; Οχι. Απλώς το συγκάλυψε, το συγκαλύπτει για ένα χρονικό διάστημα. Από τη στιγμή όμως που το ιδιωτικό χρέος αυξάνεται επικίνδυνα, ο παράγοντας πιστωτικό κεφάλαιο, όχι μόνο δεν κατατείνει στην επίλυση της αντίθεσης, αλλά την οξύνει περαιτέρω. Σε αυτή τη φάση βρίσκεται σήμερα ο καπιταλιστικός κόσμος και, φυσικά, και η Ελλάδα.