«Μέσα μου πρώτα είμαι ζωγράφος. Η ποίηση είναι για τις πιο δύσκολες ώρες».

Νίκος Εγγονόπουλος

Με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννησή του και στο πλαίσιο του 2007 ως έτους Εγγονόπουλου, εγκαινιάστηκε πριν λίγες μέρες η έκθεση «Είμαι ζωγράφος και ποιητής». Περιλαμβάνει 150 έργα του δημιουργού, από την υπερπεντηκονταετή ζωγραφική του παραγωγή, αντιπροσωπευτικά τόσο της θεματικής του (υπερρεαλιστικές συνθέσεις, εικόνες, αρχιτεκτονικά), όσο και των πολλών και διαφορετικών τεχνικών που κατά καιρούς τον απασχόλησαν (ελαιογραφία, ακουαρέλα, αυγοτέμπερα σε ξύλο, τέμπερα, σινική μελάνη, κάρβουνο, μολύβι).

Επίσης παρουσιάζονται, για πρώτη φορά, τα κοστούμια - κάποια μάλιστα ζωγραφισμένα από τον ίδιο - που σχεδίασε για τις παραστάσεις, τα οποία, μαζί με μακέτες σκηνικών, εικονογραφούν τη σημαντική του θητεία στο θέατρο. Οπως ο ίδιος έλεγε, «αγαπώ το χορόδραμα με πάθος. Και για μένα είναι και μια από τις δύο μόνες νόμιμες μορφές του πραγματικού θεάτρου. Η άλλη είναι η αρχαία Τραγωδία». Η συνεργασία του με το «Ελληνικό Χορόδραμα» της Ραλλούς Μάνου του δίνει την ευκαιρία να απλώσει τα λαμπερά του χρώματα επάνω στα ενδύματα και την ίδια τη σκηνή. Το πλούσιο αυτό εικαστικό και θεατρικό υλικό συμπληρώνεται από ποιήματα, πεζά κείμενα και τις πρώτες εκδόσεις των ποιητικών του συλλογών («Μην ομιλείτε εις τον οδηγό» 1938, «Τα κλειδοκύμβαλα της σιωπής» 1939, «Μπολιβάρ» 1944 κ.ά.). Για την οργάνωση της έκθεσης, την καλλιτεχνική επιμέλεια είχε η Λίλη Πεζανού, ενώ η επιστημονική επεξεργασία είναι της Κατερίνας Περπινιώτη - Αγκαζίρ (εικαστικό σκέλος) και του Θανάση Χατζόπουλου (ποιητικό σκέλος). Γενική οργάνωση: Μάρια Διαμάντη, Μουσείο Μπενάκη. Την έκθεση, που θα διαρκέσει έως 20 του Γενάρη, συνοδεύουν εκπαιδευτικά προγράμματα.

Ο Ν. Εγγονόπουλος βρέθηκε στο Παρίσι τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Στη γαλλική πρωτεύουσα του μεσοπολέμου, η υπερρεαλιστική πρόταση σήμανε μια πραγματική επανάσταση στις ιδέες, την τέχνη και την ίδια τη ζωή. Πρώτοι οι ποιητές διατύπωσαν τις αρχές του κινήματος και οραματίζονταν να μεταμορφώσουν τον κόσμο με την απόδοση των συναισθημάτων και την απελευθέρωση των συνειρμών. Στους στίχους του Αντρέ Μπρετόν (ηγέτης του κινήματος), του Λ. Αραγκόν, του Π. Ελυάρ και στους πίνακες του Ερνστ, του Μασόν, του Μιρό και αργότερα του Νταλί, οι ανθρώπινες μορφές και τα αντικείμενα βγήκαν για πρώτη φορά από το περιβάλλον τους και τοποθετήθηκαν πλάι - πλάι σε σχέσεις απροσδόκητες.

Μέσα στη δεκαετία του 1930, ο Ν. Εγγονόπουλος είναι ένας από τους λίγους καλλιτέχνες που θα δοκιμάσουν να φέρουν το μήνυμα του νέου ρεύματος στην ελληνική πνευματική ζωή. Οι πηγές που χρησιμοποιεί προέρχονται από την ελληνική παράδοση, την αρχαία, τη βυζαντινή και τη νεότερη, αλλά ο τρόπος, που τις επεξεργάζεται, δανείζεται στοιχεία από τον πρωτοποριακό ευρωπαϊκό υπερρεαλισμό. Βασικές αφετηρίες για τη διαμόρφωση της ζωγραφικής του γλώσσας υπήρξαν η μαθητεία του κοντά στον Κ. Παρθένη (ο οποίος τον μύησε στις αναζητήσεις του ιμπρεσιονισμού και τον Σεζάν), η θητεία του στην τεχνική του Φ. Κόντογλου και, κυρίως, η επαφή του με την ποίηση του Α. Εμπειρίκου και το έργο του Τζιόρτζιο ντε Κίρικο.

Η συνάντησή του με τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Πικιώνη θα είναι εξίσου καταλυτική. Ο Ν. Εγγονόπουλος συμμετέχει στις αποστολές που οργανώνει ο μεγάλος αρχιτέκτονας και ο σύλλογος «Ελληνική Λαϊκή Τέχνη» της Αγ. Χατζημιχάλη για τη μελέτη της λαϊκής αρχιτεκτονικής στις πόλεις της Δ. Μακεδονίας, της Ηπείρου και της Θεσσαλίας. Μάλιστα, ο Δ. Πικιώνης θα χαρακτηρίσει τις προσόψεις των σπιτιών που ζωγράφισε ο Εγγονόπουλος «ψυχογραφίες».

Η έκδοση της πρώτης ποιητικής του συλλογής προκαλεί αρνητικά σχόλια, όμως, ο «Μπολιβάρ» κυκλοφορεί στην αρχή σε χειρόγραφα και διαβάζεται σε συγκεντρώσεις αντιστασιακών. Ακολουθεί η συμμετοχή του στην καλλιτεχνική κίνηση «Αρμός», που προσπαθεί να προωθήσει μια σύγχρονη αισθητική για την Ελλάδα. Από την πρώτη μεταπολεμική δεκαετία, το έργο του άρχισε να καθιερώνεται σταθερά, αποσπώντας το ενδιαφέρον των Ελλήνων και ξένων κριτικών.

Το 1954 εκπροσώπησε επίσημα τη χώρα μας στην Μπιενάλε της Βενετίας, ενώ σημαντική ήταν η πολύχρονη (1954-1973) διδασκαλία ελεύθερου σχεδίου. Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του Ν. Εγγονόπουλου, γι' αυτό το θέμα: «Ημουνα τριάντα πέντε χρόνια δάσκαλος στο Πολυτεχνείο. Οι τελευταίες γενιές των αρχιτεκτόνων πέρασαν από τα χέρια μου, αλλά δεν κατάφερα να τους διδάξω τίποτα. Αυτοί που γέμισαν την Αθήνα πολυκατοικίες και σκέπασαν τον Παρθενώνα και τα πάντα, ήτανε μαθητές μου». Τόσο στα έργα της πρώτης σουρεαλιστικής περιόδου, όσο και στις συνθέσεις της δεκαετίας 1950-1960 και μετά, ο καλλιτέχνης διαμορφώνει μια σύγχρονη αντίληψη της μυθογραφίας, από την οποία δε λείπει η χιουμοριστική, αλλά και συχνά δραματική αντίληψη της ιστορίας.

Παράλληλα με την έκθεση, κυκλοφορεί ο πρώτος επιστημονικός κατάλογος του συνόλου της εικαστικής δημιουργίας του Νίκου Εγγονόπουλου. Ενα πολύτιμο βιβλίο αναφοράς για την ιστορία της ελληνικής ζωγραφικής και ένα χρήσιμο εργαλείο για τους μελλοντικούς μελετητές. Η δίγλωσση αυτή μνημειακή έκδοση, με τίτλο «ΝΙΚΟΣ ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟΣ ο ζωγραφικός του κόσμος / NIKOS ENGONOPOULOS son univers pictural» περιλαμβάνει 1.128 έργα του ζωγράφου (ταυτισμένα, λανθάνοντα και αφανή) που αποκάλυψε η πολύχρονη εξαντλητική έρευνα της ιστορικού τέχνης Δρ. Κατερίνας Περπινιώτη-Αγκαζίρ. Παραγωγή έκδοσης: Κ. ΑΔΑΜ Εκδοτική.