«Μηνολόγιον - Φεβρουάριος 10: Χαραλάμπους ιερομάρτυρος». Τον «προστάτη» τους γιορτάζουν οι μαρμαράδες, μαρμαρογλύπτες, και πιο πολύ οι «πελεκάνοι» πάνω στα Προπύλαια, στην αθηναϊκή Ακρόπολη, όπου ξεχύνονται με στεριανούς και νησιώτικους σκοπούς και τραγούδια με κιθάρες, βιολιά, τουμπελέκια και μπουζούκια.

Το χρονιάτικο λαϊκό πανηγύρι γίνεται στην Ακρόπολη, με μαρμαράδες απ' όλη την Ελλάδα και πιότερους Τηνιακούς. Οι περισσότεροι μαθητέψανε στο Προπαρασκευαστικό και Επαγγελματικό Σχολείο Καλών Τεχνών Τήνου, που ιδρύθηκε το 1955, γιατί όλα τ' αρχαία μαρμάρινα μνημεία μας (Παρθενώνας, Ναός της Νίκης, Θησείο, Θέατρο Διονύσου, κ.ά.) και τ' αγάλματα, για τη συντήρησή τους, χρειάζονται καλούς μαρμαρομαστόρους.

Το πανηγυριώτικο γλέντι ξαπλώνεται αριστερά, πίσω από το μαρμάρινο τοίχο των Προπυλαίων, όπως έμπαινε στην Ακρόπολη η πομπή των αρχαίων Παναθηναίων. Συμβολικός ο χώρος, συμβολική η γιορτή, συμβολικός κι ο ιερομάρτυρας Χαραλάμπης, που το Συναξάρι του, γραμμένο από τον Νικόδημο τον Αγιορείτη, δε σημειώνει πως ήτανε γλύπτης, ή μαρμαρογλύπτης, ή κάτι τέτοιο, όμως μαρτύρησε σκληρά. Κι οι μαρμαράδες που τραβάνε το μαρτύριό του πελεκώντας το μάρμαρο, ίσως γι' αυτό τονε ξεχωρίσανε σαν προστάτη τους.

Το «Απολυτίκι», το σύντομο τροπάρι για τη γιορτή του, ψάλλεται πριν τον Εσπερινό, απ' τους μαρμαράδες, σε μια νησιώτικη παρωδία - ακρατοποσία, που σατιρίζει τους μπεκρήδες «πελεκάνους».

«Εξύπνησεν ο μέθυσος, /τρίβει τους οφθαλμούς του, /νάταν η θάλασσα κρασί, /τα μάρμαρα μεζέδες, /να πίναμε, να τρώγαμε, /όλοι κρασοπατέρες».

Ο «ζωντανόνεκρος» ερμογλύπτης της ελληνικής γλυπτικής μπάρμπα Γιαννούλης Χαλεπάς φιλοτέχνησε τρεις συνθέσεις για τον άγιο Χαραλάμπη: Στην περίοδο της Τήνου (1920-1924), «Ο Ερμογλύπτης και ο Αγιος Χαράλαμπος» (Εθνική Πινακοθήκη, 1924), «Ο Αγιος Χαράλαμπος και το δαιμόνιο» (συλλογή Θωμά Θωμόπουλου) και στη β` περίοδο στην Αθήνα (1930-1938) «Ο Αγιος Χαράλαμπος και το δαιμόνιο» (ανήκει στην οικογένεια Β. Ν. Χαλεπά, 1934).

Επίσης, ο Χαλεπάς δημιούργησε τη γλυπτή σύνθεση «Ερμής και Αγιος Χαράλαμπος», που δώρισε ο ακαδημαϊκός Αντώνης Σώχος στην Εθνική Πινακοθήκη. Ακόμα, ο άλλοτες διευθυντής στην Εθνική Πινακοθήκη, Δημήτρης Παπαστάμος, στο βιβλίο - λεύκωμα «Σχέδια του Γιαννούλη Χαλεπά (1981 - Αφιέρωμα στο Γιαννούλη Χαλεπά. 130 χρόνια από τη γέννησή του)», δημοσιεύει κι ένα σχέδιο του Χαλεπά με τίτλο «Αφροδίτη και Αγιος Χαράλαμπος» (αριθμός 64), με το εξής σχόλιο: «Οσο αμέτρητες φαίνονται οι μορφές, τα σχήματα και τα σύμβολα που σχεδίασε ο Γιαννούλης Χαλεπάς πάνω σε άχρηστα βιβλία λογαριασμών της διαλυμένης, μετά το θάνατο του πατέρα του, οικογενειακής επιχείρησης ή πάνω σε σκόρπια φύλλα λαδόχαρτου ή στρατσόχαρτου, άλλο τόσο απρόσμενη είναι η εντύπωση και ο θαυμασμός μας για τον πλούτο των ιδεών, την ανεπανάληπτη διαφοροποίηση των μορφών και τη συστηματική τοποθέτηση των γραμμικών συμβολικών σχημάτων που περικλείει το σχέδιό του. Στην ταλαιπωρημένη πνευματικά περίοδο της ζωής του και την υποτιμημένη από τους ανθρώπους της τέχνης και του λόγου κατά την εποχή του μεσοπολέμου προσφορά του στην ελληνική και κατ' επέκταση στην ευρωπαϊκή γλυπτική, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η γενεσιουργική δύναμη, που διατηρούσε ζωντανή την καλλιτεχνική του ικμάδα, ήταν το σχεδίασμα».

Στην Τήνο οι μαρμαρογλύπτες τιμάνε τον Αγιο Χαράλαμπο σ' ένα εκκλησάκι που είναι κοντά στο λατομείο στο Βαθύ, στον Ορμο, στην Πάνορμο, στην Πλατιά, αλλά και στον ερμογλύπτη άγιο στο Πεδίον Αρεως. Είχανε και Σωματείο Λατόμων - Μαρμαρογλυπτών «Ο Φειδίας», με τη μορφή του στο λάβαρο. Καθώς μου είπε ο μαρμαρογλύπτης Κώστας Περάκης, παλιά στην Τήνο οι «πελεκάνοι» μαρμαράδες γιορτάζανε μαζί με τους γανουτζήδες, που τα πρόσωπά τους ήτανε κατάμαυρα. Δηλαδή γιόρταζαν «οι άσπροι και οι μαύροι».

Ο λατόμος λέγεται λιθοθραύστης, λιθοκόπος, λιθοξόος, λιθοπελεκητής, λιθοτόμος, πετράς, πετροκόπος, μαρμαρογλύπτης, μαρμαρογλύφος, μαρμαροκόπος, μαρμαρουργός, μαρμαράς, γλύπτης, λαξευτής, αγαλματοποιός, ανδριαντογλύφος, ανδριαντοποιός, ερμογλύφος, όπως ήταν οι: Φειδίας, Πραξιτέλης, Χαλεπάς, Μιχαήλ Αγγελος, Ροντέν, Τζιακομέτι και όλοι οι Ελληνες λαϊκοί μαρμαράδες που γιορτάζουνε τον άγιο Χαραλάμπη.

Το πανηγύρι γίνεται στα Προπύλαια, όπου δουλεύουνε περίπου ογδόντα άτομα. Τα Προπύλαια σχηματίζουν ένα μεγάλο ορθογώνιο, όπου μπροστά του στην εξωτερική δυτική πλευρά και στην εσωτερική, ανατολική, βρίσκεται δωρική στοά. Χωρίζεται από κάθετο τοίχο, με πέντε πύλες: η κεντρική άνοιγε στην Ιερό Οδό, που ακολουθούσαν οι πομπές των Παναθηναίων και τα ζωντανά για τις θυσίες. Οι πέντε πύλες ήτανε κλεισμένες με βαριά ξύλινα πορτόφυλλα, που γι' αυτά γράφει ο Αριστοφάνης.

Η βόρεια αριστερή πτέρυγα στα Προπύλαια, η πιο καλά διατηρημένη, στέγαζε την Πινακοθήκη, όπου βρισκότανε μια συλλογή με πίνακες, που θα στερεώνονταν στα τοιχώματα από γαλάζιο ελευσινιακό μάρμαρο (φαίνεται ακόμα). Στην Πινακοθήκη αναπαύονταν οι προσκυνητές.

Η νότια δεξιά πτέρυγα στα Προπύλαια, πολύ μικρότερη, αποτελούνταν μόνον από μια αίθουσα, που άνοιγε στην Ιερή Οδό και το ναό της Αθηνάς Νίκης. Το σχέδιό της, πολύ παράξενο, έγινε για λόγους σκοπιμότητας. Επρεπε να διατηρηθεί το ιερό για τις Χάριτες. Με μερικά τεχνάσματα ο Μνησικλής κατόρθωσε να δώσει μια αίσθηση συμμετρίας στα Προπύλαια, όταν τα βλέπουμε ανεβαίνοντας τα σκαλοπάτια προς την Ακρόπολη και τον Παρθενώνα.

Στο μαρμαροπανηγύρι, μέσα στο πιο λαμπρό μνημείο που μεγαλούργησε η ανθρώπινη τέχνη στην αθηναϊκή Ακρόπολη, όπου λατρεύτηκαν η Αθηνά και η Παναγιά Αθηνιώτισσα, οι μαρμαρογλύπτες είναι οι πιο τρελοί και μεγαλόκαρδοι γλεντζέδες.