Στο διάστημα 1 - 6 Οκτώβρη 1945 στην αίθουσα του κινηματογράφου ΤΙΤΑΝΙΑ της οδού Πανεπιστημίου συνήλθε το 7ο Συνέδριο του ΚΚΕ, ένα από τα σπουδαιότερα συνέδρια στην ιστορία του κόμματος μέχρι σήμερα. Το 7ο Συνέδριο συνόψισε με επιστημονικό τρόπο μια δεκάχρονη πορεία αγώνων του ελληνικού λαού (το 6ο Συνέδριο είχε γίνει το Δεκέμβρη του 1935), που αντιπροσώπευε την ηρωικότερη περίοδο της ελληνικής ιστορίας μετά την επανάσταση του 1821, μια περίοδο αφύπνισης των λαϊκών δυνάμεων, που ως προς την έκταση και τα ιδιαίτερα ποιοτικά χαρακτηριστικά της δεν είχε ιστορικό προηγούμενο. Ακόμη συνέβαλε αποφασιστικά και με επάρκεια στον πολιτικό, ιδεολογικό, επιστημονικό εξοπλισμό του κόμματος σε μια ιστορική στιγμή, όπου το κομμουνιστικό, λαϊκό, μαζικό κίνημα ανασυντάσσοντας τις δυνάμεις του μετά την ήττα του Δεκέμβρη και τη συμφωνία της Βάρκιζας περνούσε στο στάδιο της αντεπίθεσης για τη λαϊκοδημοκρατική - σοσιαλιστική αναγέννηση της χώρας.

Το 7ο Συνέδριο ήταν το πρώτο ουσιαστικά μεγάλο συνέδριο του κόμματος που συγκλήθηκε ανοιχτά. Επίσης ήταν το πρώτο κομματικό συνέδριο μετά τη διάλυση της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Στις εργασίες του έλαβαν μέρος 223 τακτικοί αντιπρόσωποι (απ' αυτούς 26 ήταν γυναίκες) και 38 αναπληρωματικοί. Η κοινωνική σύνθεση των τακτικών αντιπροσώπων παρουσίασε την παρακάτω εικόνα: Εργάτες 119, επαγγελματίες 8, αγρότες 22, υπάλληλοι 26, επιστήμονες 29, διανοούμενοι 8, φοιτητές 11. Οι 105 από τους αντιπροσώπους φυλακίστηκαν, εξορίστηκαν ή έκαναν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης των κατακτητών, συγκεντρώνοντας συνολικά 678 χρόνια φυλακής και εξορίας. Η κομματική ηλικία των συνέδρων ήταν η εξής: Οι 63 ήταν κομματικά μέλη πριν το 1930, 75 ήταν κομματικά μέλη πριν από το 1940 και 85 έγιναν κομματικά μέλη ύστερα από το 1940. Αλλά και η φυσική ηλικία των συνέδρων παρουσιάζει ξεχωριστό ενδιαφέρον: Από 20 - 30 ετών ήταν 73 Σύνεδροι. Από 31 - 40 ετών ήταν 100. Από 41 - 50 ήταν 46. Από 51 - 60 ετών ήταν 3 και 67 ετών ήταν ένας σύνεδρος.

Η ημερήσια διάταξη του συνεδρίου περιλάμβανε τα εξής θέματα:

- Λογοδοσία της ΚΕ. Εισηγητής ο Γ. Σιάντος.

- Η σημερινή κατάσταση στην Ελλάδα και τα προβλήματα της λαϊκής δημοκρατίας. Εισηγητής ο Ν. Ζαχαριάδης.

- Το αγροτικό πρόβλημα στην Ελλάδα. Εισηγητής ο Λ. Στρίγκος

- Το πρόγραμμα του ΚΚΕ. Εισηγητής ο Μ. Παρτσαλίδης

- Το καταστατικό του ΚΚΕ. Εισηγητής ο Γ. Ιωαννίδης

- Εκλογή ΚΕ και εκλογή Κεντρικής Επιτροπής Ελέγχου του ΚΚΕ.

Το συνέδριο χαιρέτισαν ο Αλκιβιάδης Λούλης εκ μέρους του Δημοκρατικού Ριζοσπαστικού κόμματος, ο Στέλιος Κρητικάς εκ μέρους της Δημοκρατικής Ενωσης, ο Κ. Γαβριηλίδης εκ μέρους του ΑΚΕ, ο Γ. Πασσαλίδης από το Σοσιαλιστικό Κόμμα και ο Ν. Γρηγοριάδης από τους Αριστερούς Φιλελεύθερους. Επίσης, το συνέδριο χαιρέτισαν με μηνύματά τους ο Χ. Πόλιτ γραμματέας του ΚΚ Αγγλίας, ο Παλμίρο Τολιάτι γραμματέας του Ιταλικού ΚΚ, ο Γκότβαλντ πρόεδρος του ΚΚ Τσεχοσλοβακίας και το Γαλλικό ΚΚ.

Το συνέδριο ψήφισε πολιτική απόφαση - διακήρυξη προς τον ελληνικό λαό, απόφαση για το αγροτικό ζήτημα, απόφαση για το καταστατικό του κόμματος, απόφαση για το πρόγραμμα. Επίσης, ενέκρινε μια σειρά ψηφίσματα, αποφάσισε την ίδρυση γυναικείας γραμματείας της ΚΕ, με επικεφαλής μέλος της ΚΕ. Τέλος, εξέτασε ορισμένες ατομικές υποθέσεις πρώην μελών του κόμματος και εξέλεξε ΚΕ και - για πρώτη φορά στην κομματική ιστορία - Κεντρική Επιτροπή Ελέγχου. Στη θέση του ΓΓ του Κόμματος εκλέχτηκε παμψηφεί και απευθείας από το Σώμα των συνέδρων ο Ν. Ζαχαριάδης.

Μεταξύ άλλων, σημαντικό ήταν το ψήφισμα του συνεδρίου για τη διάλυση της Κομμουνιστικής Διεθνούς, της οποίας το έργο χαρακτηρίστηκε ιστορικό. Με το ψήφισμα αυτό το συνέδριο εξέφρασε την ευχή "να ενσωματωθούν το γρηγορότερο όλα τα εργατικά κόμματα του κόσμου, που πιστεύουν στο σοσιαλισμό, ανεξάρτητα από αποχρώσεις, σε μια νέα διεθνή πολιτική οργάνωση της εργατικής τάξης".

Οπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, είναι αδύνατο στα πλαίσια ενός άρθρου να αναφερθούμε με πληρότητα σε όλες τις αποφάσεις του 7ου Συνεδρίου. Ετσι αναγκαστικά θα σταθούμε στις σπουδαιότερες απ' αυτές. Το κύριο ζήτημα που απασχόλησε το συνέδριο ήταν η διέξοδος στο ελληνικό ζήτημα, το οποίο είχε δραματικά περιπλέξει η ανοιχτή ένοπλη αγγλική επέμβαση, με αποτέλεσμα στην εξουσία να βρίσκονται οι αντιδραστικές δυνάμεις της χώρας, στηριγμένες αποκλειστικά στις βρετανικές λόγχες, ενώ η λαϊκή πλειοψηφία, συσπειρωμένη γύρω από το ΕΑΜ, επιθυμούσε και απαιτούσε τη λαϊκοδημοκρατική αναγέννηση της χώρας. Το πρόβλημα, όπως συνοψίστηκε στα ντοκουμέντα του συνεδρίου, ήταν το εξής: Δύο ήταν οι δρόμοι για την πολιτική, κοινωνική και οικονομική εξέλιξη της χώρας.

Από τη μια, ήταν ο δρόμος που έδειχνε το μέτωπο της πλουτοκρατίας, της χρηματιστικής ολιγαρχίας, του δοσιλογισμού και της μοναρχοφασιστικής αντίδρασης. Το μέτωπο αυτό που πολύ εύστοχα χαρακτηρίστηκε μαύρο μέτωπο, στηριζόταν στη δύναμη του αγγλικού ιμπεριαλισμού, είχε ταυτότητα συμφερόντων μαζί του, δεν είχε λαϊκό έρεισμα, ήθελε να κρατήσει αναλλοίωτο το εκμεταλλευτικό καθεστώς στη χώρα και την εξάρτηση από τον ιμπεριαλισμό και στις συγκεκριμένες συνθήκες, για να μπορέσει να επιβληθεί, δεν ήταν σε θέση να εξασφαλίσει ούτε τις στοιχειώδεις αστικοδημοκρατικές ελευθερίες.

Από την άλλη πλευρά, ήταν το μέτωπο της λαϊκής δημοκρατίας που συσπειρωνόταν γύρω από το ΕΑΜ και το ΚΚΕ, αποτελούσε το πλειοψηφικό λαϊκό ρεύμα στη χώρα, αγωνιζόταν για την εθνική ανεξαρτησία, την ανεξάρτητη κοινωνικοοικονομική και πολιτική ανάπτυξη της χώρας, για την κατοχύρωση και τη διεύρυνση των λαϊκών δημοκρατικών ελευθεριών, για ένα νέο τύπο δημοκρατίας, με επικεφαλής την εργατική τάξη και τους συμμάχους της κι όλα αυτά ενταγμένα στην προοπτική του σοσιαλισμού.

Η μεγάλη προσφορά του 7ου Συνεδρίου δεν είναι μόνο ότι προσδιόρισε στη γενική τους έκφραση τις προοπτικές που ξανοίγονταν για τη χώρα. Το 7ο Συνέδριο κατάφερε να αποδείξει ότι ήταν δυνατή η ανεξάρτητη, λαϊκοδημοκρατική αναγέννηση της Ελλάδας.Πέραν του εσωτερικού και διεθνούς συσχετισμού δυνάμεων, σημείο κλειδί που έπρεπε να διευκρινιστεί ήταν το αν και ποιες δυνατότητες είχε η χώρα να αναπτύξει βαριά βιομηχανία. Το Συνέδριο απάντησε καταφατικά στο θέμα αυτό. Με επιστημονικό τρόπο, αξιοποιώντας στο έπακρο τα επιστημονικά πορίσματα διακεκριμένων προοδευτικών, αλλά και αστών επιστημόνων, τίναξε στον αέρα τη θεωρία της ψωροκώσταινας και κατάφερε συντριπτικό χτύπημα στη θεωρία της μεγάλης ιδέας και των σοβινιστικών βλέψεων που προέβαλε η άρχουσα τάξη με το επιχείρημα πως η χώρα, για να ξεφύγει από τη φτώχεια και την υπανάπτυξη έπρεπε να κατακτήσει νέα εδάφη, να μεγαλώσει την εσωτερική της αγορά. Η Ελλάδα μπορούσε ν' αλλάξει όψη, δεν ήταν καταδικασμένη να μένει στην οικονομική, πολιτική και στρατιωτική εξάρτηση που την είχε σύρει η σύμφυση της ντόπιας ολιγαρχίας με το ξένο κεφάλαιο, η φτώχεια και η υπανάπτυξη δεν ήταν αποτέλεσμα της έλλειψης εδαφών και νέων αγορών.Ο λαός μάθαινε πως η χώρα του μπορούσε ν' αναπτυχθεί, αποκτώντας την ανεξαρτησία της, αξιοποιώντας τις πλουτοπαραγωγικές της πηγές που μέχρι τότε λυμαίνονταν ο ξένοι, στηριγμένη σε σχέσεις φιλίας και ισότιμης συνεργασίας με τις άλλες χώρες.

Το 7ο Συνέδριο πήρε σημαντικές αποφάσεις και καθόρισε καθήκοντα για όλους τους τομείς της κομματικής και μαζικής δουλιάς. Ως βασικό πολιτικό κρίκο της μαζικής δράσης του κόμματος προσδιόρισε τους μαζικούς αγώνες για τα προβλήματα και τις διεκδικήσεις των εργαζομένων και υπογραμμίστηκε η ανάγκη της Μαζικής Λαϊκής Αυτοάμυνας, ενάντια στην τρομοκρατία που ασκούσε η αντίδραση και οι ξένοι προστάτες της.

Δυστυχώς οι εξελίξεις που ακολούθησαν δεν επέτρεψαν να εφαρμοστεί στην πράξη το πρόγραμμα της λαϊκής δημοκρατίας και οι επεξεργασίες του 7ου Συνεδρίου, αλλά και των υπόλοιπων Συνεδρίων, για μια Ελλάδα ανεξάρτητη, για την Ελλάδα της προόδου της δημοκρατίας και του σοσιαλισμού. Το έργο αυτό πέφτει στις πλάτες της σημερινής και των μελλοντικών γενεών των Ελλήνων κομμουνιστών να το φέρουν σε πέρας.