Δύο ειδήσεις από τη Γερμανία, τη χώρα λοκομοτίβα της ευρωπαϊκής καπιταλιστικής ενοποίησης, ήρθαν να επιβεβαιώσουν τα μεγάλα αδιέξοδα του σύγχρονου καπιταλισμού, τη μεγάλη ανασφάλεια των εργαζομένων στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης, αλλά και τα μεγάλα διλήμματα και ερωτηματικά που τίθενται για το μέλλον της ανθρωπότητας.

Σύμφωνα με την πρώτη, ο αριθμός των ανέργων στη Γερμανία, για πρώτη φορά στη μεταπολεμική της ιστορία, έφτασε το 9,2% του εργατικού δυναμικού. Ορισμένα μέσα μαζικής ενημέρωσης της χώρας με τρόμο επισήμαναν ότι τόσος ήταν και ο αριθμός των ανέργων Γερμανών το 1933, λίγους μήνες πριν ο Χίτλερ καταλάβει την καγκελαρία.

Αν η πρώτη είδηση έρχεται να ταράξει τα λιμνάζοντα νερά και να αναμοχλεύσει την ιστορική μνήμη, η δεύτερη επιβεβαιώνει την πρώτη με τον πιο τραγικό τρόπο. Σύμφωνα λοιπόν με στατιστικές μετρήσεις, κάθε μέρα στη Γερμανία αυτοκτονούν δύο μεσαία τραπεζικά στελέχη, τα οποία, μετά τις τελευταίες συγχωνεύσεις τραπεζών, βρέθηκαν άνεργα. Θυμίζουμε ότι το 1996 στη Γερμανία έλαβε χώρα η συγχώνευση των δύο μεγαλύτερων εμπορικών τραπεζών, της Ντρέσντνερ και της Ντόιτσε Μπανκ, με αποτέλεσμα χιλιάδες εργαζόμενοι να βρεθούν στο δρόμο.

Η ζοφερή κατάσταση, τα οικονομικά και κοινωνικά αδιέξοδα που βιώνουν εκατομμύρια εργαζόμενοι στο σύγχρονο καπιταλιστικό κόσμο, αποτελούν πλέον μία πραγματικότητα, την οποία αναγνωρίζουν και οι πιο δογματικοί απολογητές του. Στο όνομα της... παγκοσμιοποίησης, το ευρωπαϊκό κεφάλαιο προωθεί την πλήρη κατεδάφιση του κοινωνικοασφαλιστικού συστήματος, ενώ στην αγορά εργασίας, η μία μετά την άλλη, οι κυβερνήσεις των καπιταλιστικών χωρών της Ευρώπης ανακαλύπτουν τη γοητεία του "θατσερικού πειράματος" και υιοθετούν μέτρα υπονόμευσης του οκτάωρου, των συλλογικών συμβάσεων εργασίας, του καθεστώτος των απολύσεων. Οι γυναίκες και τα παιδιά γίνονται τα πρώτα θύματα της πιο άγριας καπιταλιστικής εκμετάλλευσης.

Σήμερα ζούμε την εποχή του άγριου καπιταλισμού, του καπιταλισμού του καζίνο, του ανελέητου κυνηγητού του καπιταλιστικού κέρδους. Ολους αυτούς τους όρους μπορεί κάποιος να τους συναντήσει σήμερα σε διάφορες εφημερίδες, όχι υποχρεωτικά αριστερές. Σήμερα, ακόμα και μη αριστεροί αναλυτές με τρόμο διαπιστώνουν ότι αυτή η τρομακτική υπερσυσσώρευση κεφαλαίων που συντελείται σε όλα τα μήκη και πλάτη της υφηλίου - μια υπερσυσσώρευση που στηρίζεται στην υπερεκμετάλλευση της παγκόσμιας εργατικής τάξης.Η στροφή του καπιταλισμού στην αντίδραση, σε όλες της τις μορφές, αποδεικνύει τα ξεπερασμένα ιστορικά του όρια και την αναγκαιότητα του σοσιαλισμού.

Αν όμως, σήμερα, ο καπιταλισμός πετάει όλα του τα φτιασιδώματα και προβάλλει το αποκρουστικό του πρόσωπο, πριν από δυο - τρεις δεκαετίες διάφορες πολιτικές δυνάμεις - και από χώρους αυτοαποκαλούμενων αριστερών - επιχειρούσαν να παρουσιάσουν μία εικόνα εντελώς διαφορετική. Την περίοδο 1950 - 1980, όταν οι συνθήκες ήταν εντελώς διαφορετικές από τις σημερινές (διαφορετικοί συσχετισμοί δυνάμεων διεθνώς, ύπαρξη του σοσιαλιστικού στρατοπέδου), οι ιδεολογικοί εκπρόσωποι του κεφαλαίου έχυσαν πολύ μελάνι ώστε να πείσουν τους εργαζόμενους ότι ο καπιταλισμός είναι το κοινωνικό - οικονομικό σύστημα που τους διασφαλίζει ίσες ευκαιρίες ανέλιξης, σταθερή δουλιά, ικανοποιητικό κοινωνικοασφαλιστικό σύστημα και επίπεδο παιδείας, συστήματα προστασίας των ανέργων και ισόρροπη κατανομή του κοινωνικού πλούτου. Ηταν η εποχή της ευημερίας και της διάδοσης με όλα τα μέσα και τρόπους ρεφορμιστικών αυταπατών, τις οποίες όμως πληρώνει σήμερα το εργατικό κίνημα με οδυνηρό τρόπο. Ηταν η εποχή κατά την οποία σημαντικές δυνάμεις της ευρωπαϊκής Αριστεράς, συνειδητά ή ασυνείδητα - αυτό δεν έχει και μεγάλη σημασία σήμερα - συμμετείχαν ουσιαστικά ενεργά και συνέβαλλαν στην προσπάθεια της άρχουσας τάξης, που είχε ως στόχο μεγάλα τμήματα των εργαζομένων να αποδεχτούν τη φενάκη του καπιταλισμού των... ίσων ευκαιριών και της... οικονομικής ευημερίας. Ν' αρνηθούν, στην πραγματικότητα, τις αρχές της ταξικής πάλης και να προσδεθούν στο άρμα του ρεφορμισμού, με εγκληματικές, όπως αποδεικνύεται σήμερα, συνέπειες.

Τέτοια τραγική εμπειρία είχαν ασφαλώς οι Βρετανοί εργαζόμενοι. Από το 19ο ακόμη αιώνα η ηγεσία των βρετανικών συνδικάτων, των περίφημων Τρέινς Γιούνιον, περιόρισε την εμβέλεια της δράσης τους σε διεκδικητικά μόνο ζητήματα βελτίωσης των όρων ζωής των εργαζομένων. Οι ηγέτες τους την εποχή της καπιταλιστικής άνθησης, πιστεύοντας ότι η ευτυχία είναι κάτι που διαρκεί αιώνια, τουλάχιστον στα βρετανικά νησιά, ξόρκισαν την κοινωνική επανάσταση και ξέχασαν την απλή αλήθεια ότι η κατάσταση των εργαζομένων στον καπιταλισμό καθορίζεται από τη θέση των τελευταίων στο πλέγμα των παραγωγικών σχέσεων. Οτι, σε τελική ανάλυση, ο εργαζόμενος στον καπιταλισμό είναι ένας μισθωτός σκλάβος και ανάλογα με τις συνθήκες "καλοπληρωμένος" ή "κακοπληρωμένος". Τις δεκαετίες του '50 και '60 ήταν πολύ της μόδας ο "αγγλικός σοσιαλισμός", καθώς οι Βρετανοί εργαζόμενοι απολάμβαναν υψηλούς μισθούς και ένα αξιοζήλευτο κοινωνικοασφαλιστικό και εκπαιδευτικό σύστημα. Κανείς δε φανταζόταν τότε τη νεοφιλελεύθερη λαίλαπα που θα ακολουθούσε τη δεκαετία του 1980 με τη μορφή της Θάτσερ. Ιδεολογικά και πολιτικά αφοπλισμένο, οργανωτικά διασπασμένο και με την ηγεσία υποταγμένη και εξαγορασμένη, το εργατικό κίνημα της Μεγάλης Βρετανίας μοιραία υποτάχθηκε στο θατσερισμό χωρίς πολλές αντιστάσεις. Ο ηρωικός αγώνας των Βρετανών ανθρακωρύχων απέτυχε, καθώς η ηγεσία των βρετανικών συνδικάτων και το δεξιόστροφο Εργατικό Κόμμα τούς γύρισαν την πλάτη και τους εγκατέλειψαν.

Σήμερα η Μεγάλη Βρετανία προβάλλει ως χώρα πρότυπο για τις πολυεθνικές, μια και μετά από 18 χρόνια θατσερικής πολιτικής, οι εργασιακές σχέσεις έχουν ανατραπεί, κατώτατος μισθός δεν υπάρχει, το άλλοτε θαυμαστό κοινωνικοασφαλιστικό σύστημα έχει υπονομευτεί, ενώ το Εργατικό Κόμμα - το δημιούργημα των βρετανικών συνδικάτων - έχει πλήρως θατσεροποιηθεί.

Τα ίδια ακριβώς συμπεράσματα προκύπτουν και από τον περίφημο πλέον "ιστορικό συμβιβασμό" του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος, τον οποίο επέλεξε ως στρατηγικό στόχο ανόδου του στην κυβερνητική εξουσία κατά τη δεκαετία του 1970. Υπό την ηγεσία του Ε. Μπερλίγκουερ, το ΙΚΚ αρνήθηκε την επαναστατική προοπτική του εργατικού κινήματος, ενώ "αποδέσμευσε" τα ισχυρότατα υπό την επιρροή του εργατικά συνδικάτα, από την αντικαπιταλιστική τους προοπτική, στο όνομα της μη κομματικής ανάμειξης στα εσωτερικά τους... Στα δε διεθνή θέματα κήρυξε την πολιτική των... ίσων αποστάσεων μεταξύ του ΝΑΤΟ και του τότε Συμφώνου της Βαρσοβίας, με το επιχείρημα ότι δεν πρέπει να διαταραχτεί η διεθνής ισορροπία δυνάμεων. Οι εξελίξεις στη συνέχεια είναι λίγο - πολύ γνωστές, καθώς το κόμμα του Α. Γκράμσι και του Π. Τολιάτι κατρακυλούσε συνεχώς από δεξιές σε δεξιότερες θέσεις. Σήμερα το Δημοκρατικό Κόμμα της Αριστεράς, η φυσιολογική αυτή κατάληξη των δεξιόστροφων επιλογών της ηγεσίας του ΙΚΚ, έχει γίνει η πλέον κατεστημένη και αξιόπιστη λύση του πολιτικού συστήματος της γειτονικής χώρας, με ακραίες συντηρητικές μέχρι και αντιδραστικές θέσεις στην πολιτική και την οικονομία.

Το κακό όμως είναι ότι το μάρμαρο των πολιτικών αυτών επιλογών το πλήρωσαν και το πληρώνουν οι Ιταλοί εργαζόμενοι, οι οποίοι βλέπουν τις κατακτήσεις δεκαετιών να συρρικνώνονται και τους άλλοτε ευαίσθητους σε δημοκρατικές διαδικασίες συνδικαλιστές ηγέτες του πρώην ΙΚΚ να έχουν μετατραπεί σε δύναμη κρούσης της νεοφιλελεύθερης οικονομικής ρύθμισης.

Μπροστά στη σημερινή καπιταλιστική φρικαλεότητα δεν μπορεί κανείς να μην αναζητήσει ευθύνες από τις δυνάμεις εκείνες της ευρωπαϊκής Αριστεράς που κυριολεκτικά είχαν πάρει υπό την προστασία τους τον καπιταλισμό. Αυτό τουλάχιστον αποδεικνύεται σήμερα. Πώς να μη ζητήσουμε ευθύνες από τους τότε ηγέτες τους λεγόμενου ευρωκομμουνισμού, που πάσχιζαν να μας πείσουν ότι, λόγω της τεχνολογικής επανάστασης, είχε ξεπεραστεί η αναγκαιότητα της ανατροπής των καπιταλιστικών παραγωγικών σχέσεων. Σημασία έχει - έλεγαν τότε - ο έλεγχος των κέντρων που λαμβάνουν τις αποφάσεις. Η θεωρία της συνδιαχείρισης και της επανάστασης των διευθυντών. Αυτοί αποφάσιζαν για τα πάντα και όχι οι κάτοχοι των μέσων παραγωγής. Λες και υπήρχε περίπτωση οι διευθυντές των μεγάλων καπιταλιστικών επιχειρήσεων, κάτοχοι και οι ίδιοι μεγάλης κινητής και ακίνητης περιουσίας, να στραφούν κατά των αφεντικών και να ταχθούν με το μέρος του εργατικού κινήματος!

Στο ίδιο μήκος κύματος ο Σαντιάγο Καρίγιο, άλλοτε ηγέτης του Ισπανικού Κομμουνιστικού Κόμματος, στο βιβλίο του "Ευρωκομμουνισμός και κράτος", διακήρυσσε την ανάγκη κατάληψης των ιδεολογικών μηχανισμών του κράτους, αντί της ανατροπής των καπιταλιστικών παραγωγικών σχέσεων.

Κυκλοφορούσε τότε και το ερώτημα: ο εργάτης στον καπιταλισμό έχει να χάσει τίποτα άλλο εκτός από τις αλυσίδες του; Για να δώσουν την απάντηση ότι έχει να χάσει το πρώτο και το δεύτερο αυτοκίνητο, το εξοχικό του σπίτι, τις τραπεζικές του καταθέσεις... Ο καπιταλισμός της αφθονίας σε όλο του το μεγαλείο. Ο δε Μαρκούζε σε υψηλούς τόνους κατάγγειλε την... αστικοποιημένη εργατική τάξη, που είχε αφομοιωθεί από το σύστημα και αναζητούσε τους πυρήνες της επανάστασης στους περιθωριοποιημένους, στους ναρκομανείς, στις πόρνες, στα μεγάλα - αλλά ακίνδυνα - θύματα της καπιταλιστικής κοινωνίας.

Ολα αυτά φαντάζουν σήμερα παραμύθια για να κοιμίζουν μικρά παιδιά.

Τότε όμως πρόβαλλαν σαν... σοβαρά ιδεολογικά επιχειρήματα και, κακά τα ψέματα, προσέφεραν σημαντικές υπηρεσίες στον καπιταλισμό, καθώς κατάφεραν να αποκοιμήσουν σημαντικά τμήματα εργαζομένων.

Η περίοδος 1950 - 1980, η οποία έθρεψε τις μεγάλες αυταπάτες για τη φύση και την προοπτική του καπιταλισμού, θα πρέπει να εξεταστεί σε βάθος από το ταξικό εργατικό κίνημα και όλους εκείνους που ενδιαφέρονται για τον επαναστατικό μετασχηματισμό της κοινωνίας.

Θανάσης ΚΑΝΙΑΡΗΣ

Σήμερα, ακόμα και μη αριστεροί αναλυτές με τρόμο διαπιστώνουν ότι αυτή η τρομακτική υπερσυσσώρευση κεφαλαίων που συντελείται σε όλα τα μήκη και πλάτη της υφηλίου - μια υπερσυσσώρευση που στηρίζεται στην υπερεκμετάλλευση της παγκόσμιας εργατικής τάξης