Λένε πως μια φωτογραφία μπορεί να ισοδυναμεί με χίλιες λέξεις... Η ασπρόμαυρη φωτογραφία, που αιχμαλώτισε το βλέμμα μας στο δημιουργικό «εργαστήρι» του Χρήστου Λεοντή, έχει μάλλον μεγαλύτερο ειδικό βάρος... Τραβηγμένη στη συναυλία που είχε δώσει ο συνθέτης στο ασφυκτικά γεμάτο γήπεδο του Πανιωνίου το '81, μαζί με τους Μάνο Λοΐζο και Θάνο Μικρούτσικο, «μιλά» εύγλωττα για μια από τις σημαντικότερες περιόδους του σύγχρονου ελληνικού τραγουδιού και της απήχησής του στον κόσμο. Αυτού, που, όπως λέει ο συνθέτης, «προσπαθούν δεκαετίες τώρα να το εξαλείψουν...». Δημιουργός που για τέσσερις και πλέον δεκαετίες (από το 1963) πορεύεται με ταλέντο, ήθος και σεμνότητα, ο Χρ. Λεοντής έχει αφήσει το ευδιάκριτο στίγμα του στο ελληνικό τραγούδι, αλλά και στη μουσική για το θέατρο και το αρχαίο δράμα. Η συνάντησή του με την ποίηση των Λόρκα, Νερούντα, Ρίτσου, Βίρβου κ.ά. μας πρόσφερε κορυφαία τραγουδιστικά έργα.

«Είμαι από τους τυχερούς», αναφέρει ο συνθέτης, γιατί μπόρεσα και επιβίωσα σ' ένα χώρο αρκετά δύσκολο και προβληματικό από πάσης πλευράς: οικονομική, αισθητική... Σ' ένα χώρο όπου καλείσαι να οσφρανθείς δρόμους και διαδρομές, που από τη μια να έχουν μια επικοινωνία με τον περιβάλλοντα χώρο, τον κόσμο δηλαδή, και από την άλλη το έργο σου να έχει ένα χαρακτήρα οδηγού της κοινής γνώμης σε κάτι που το θεωρείς καλύτερο σαν ποιότητα».

-- Η ενασχόληση με τη μουσική τι σας έχει προσφέρει;

«Εκτός από μια ευτυχία και ικανοποίηση, η μουσική μού έχει δημιουργήσει μια ισορροπία. Ξέρω τι θέλω, γιατί το θέλω και αγωνίζομαι να κατακτήσω στόχους. Είναι αυτός ο διαρκής αγώνας... Κάθε φορά αρχίζω από το μηδέν. Αυτή η διαδικασία και οι διαδρομές μού δημιούργησαν μέσα μου την ισορροπία. Εμαθα να εργάζομαι σε όλη μου τη ζωή, να φτάνω σε κάποιους στόχους και να ξαναρχίζω καινούρια πράγματα. Η μουσική μού δημιούργησε ένα εύφορο έδαφος που να ικανοποιούμαι απόλυτα».

-- Από τους κύκλους τραγουδιών σας ξεχωρίζετε κάποιον ως πιο σημαντικό;

«Αυτό που χαίρομαι ιδιαίτερα είναι ότι δε μοιάζει το ένα έργο με το άλλο. Δεν έχει καμία σχέση ο Λόρκα με την "Καταχνιά" ή με το "Καπνισμένο Τσουκάλι". Είμαι από τους μουσικούς που δεν πρόκειται ποτέ να δημιουργήσω Σχολή, γιατί ο ίδιος δεν μπορώ να επαναλάβω κάτι που έκανα στο παρελθόν. Αυτή είναι η ιδιαίτερή μου χαρά. Μέσα από τις διαδικασίες ψαξίματος, βρίσκω κάθε φορά ένα δρόμο καινούριο να διαβώ και αυτός ο δρόμος μού αποκαλύπτει ένα σωρό χαρές, αρετές, επικοινωνία με τον κόσμο κλπ.».

-- Ανήκετε μάλλον στις εξαιρέσεις ως προς αυτό...

«Εμένα η ψυχή μου δεν είναι κολλημένη σε κάτι. Μου αρέσουν πολλά πράγματα και όπου μπορώ κάτι να βρω το θαυμάζω, το δέχομαι, το γεύομαι. Το ίδιο και στη μουσική. Μου αρέσει πάρα πολύ το δημοτικό τραγούδι, που έχει άπειρες πτυχές. Επίσης η βυζαντινή μουσική - άλλος πλούτος εκεί - οι εθνικές σχολές, λαϊκά τραγούδια από πολλές χώρες, ο Μπαχ, ο Μπέλα Μπάρτοκ... Οπου κι αν γυρίσεις βρίσκεις πράγματα που θαυμάζεις. Αυτή η ματιά προς τον περιβάλλοντα ηχητικό κόσμο, μου δημιουργεί τις ανάγκες να μπορώ να εκφράζομαι με οποιοδήποτε τρόπο βρω προσφορότερο. Σ' αυτό μ' έχει βοηθήσει πολύ και το θέατρο, με το οποίο ασχολούμαι από την αρχή της πορείας μου. Η πρώτη μου δουλιά, πριν ακόμα και από την "Καταχνιά", ήταν θέατρο, η "Λιούτσα" του Λυμπερόπουλου που είχε δέκα τραγούδια. Θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό που συνεργάστηκα με τόσο κόσμο. Δεν είναι λίγο να συνεργάζεσαι με τον Κουν, τον Τσαρούχη, την Συνοδινού... Εχω συνεργαστεί με όλους... Με τον Κατσέλη, τον Μιχαηλίδη, με συγγραφείς. Το θέατρο είναι μια κυψέλη όπου πολλοί καταθέτουν την τέχνη τους, ένα χωνευτήρι ιδεών...».

-- Για πόσες παραστάσεις έχετε γράψει μουσική;

«Μόνο στο αρχαίο δράμα είναι 30. Ολα τα χρόνια στην ουσία "συντηρώ" το Φεστιβάλ Επιδαύρου και Αθηνών, ενώ δεν υπάρχει περίπτωση να μην παίζεται έργο μου σε κάποιο φεστιβάλ της χώρας... Εχω κάνει πάνω από 100 έργα στο θέατρο. Στη δισκογραφία είναι καμιά δεκαριά. Τώρα ετοιμάζω κάτι που θα είναι μια κορύφωση. Ηχογράφησα και μαγνητοσκόπησα την παράσταση του περσινού καλοκαιριού στο Ηρώδειο και ετοιμάζω ένα διπλό CD και DVD. Το ένα CD θα έχει τη μουσική από παραστάσεις έργων του Αριστοφάνη και το άλλο τραγούδια μου. Ελπίζω να βρω τα οικονομικά που απαιτούνται προκειμένου να προχωρήσει η έκδοση και το καλοκαίρι να βρίσκεται στα δισκοπωλεία. Είμαι ίσως ο πλέον ενεργός συνθέτης από τη γενιά μου. Βρίσκομαι σε συνεχή λειτουργία...».

-- Ομως αυτό δεν αντακλάται στη δισκογραφία...

«Δεν τους ενδιαφέρει. Είναι άλλη η νοοτροπία των δισκάδων και άλλη η δική μου. Χαρακτηριστικό είναι ότι πριν κάνω τη συναυλία του Ηρωδείου ήρθε μια εταιρία και με ρώτησε για να την ηχογραφήσει. Είπα ευχαρίστως και τους ρώτησα με ποιον τρόπο σκέφτονται τη συνεργασία μας. Δεν ξανάρθανε. Δεν ξέρω τους λόγους...».

-- Παρά την πληθώρα δισκογραφικής παραγωγής, ανούσια τις περισσότερες φορές, καταξιωμένοι δημιουργοί σήμερα δεν κάνουν δίσκους...

«Προσπαθούν δεκαετίες τώρα να εξαλείψουν το τραγούδι του ελληνικού λαού, την ίδια του τη συνείδηση. Στις τηλεοράσεις από τις 10 το πρωί χαλάει ο κόσμος από τα τσιφτετέλια - είναι ντροπή, πρέπει να κλείσουν αυτοί οι σταθμοί, είναι φασισμός αυτό που επιβάλλεται... Προσπαθούν με χέρια και με πόδια να σου ανοίξουν το στόμα και να σου χώσουν μέσα αυτό το πράγμα... Δεν το θέλω! Πρέπει να αντισταθούμε πλέον ενεργά σ' αυτό που κάνουν. Φτάσαμε στο σημείο ν' αχρηστέψουν ένα μεγάλο μέρος της νεολαίας, να την κάνουν αδιάφορη, να τελεί διαρκώς υπό παραίτηση. Να χάνει πράγματα, την ομορφιά του αγώνα της ζωής και από πλήξη και ανία κάθεται όλη τη μέρα στην καφετέρια. Οσο για τις τηλεοράσεις και τα ραδιόφωνα, είναι πλέον ένα πράγμα με τις εταιρίες. Κάποιοι το κάνουν και απροκάλυπτα. Κάθε κανάλι έχει την εταιρία του.... Ξέρετε πόσοι νέοι μουσικοί βρίσκουν ένα τοίχο μπροστά τους; Πολλοί. Τοίχος υπάρχει. Κι εκεί είναι μεγάλη η ευθύνη των κομμάτων και του υπουργείου Πολιτισμού. Σε όλα τα επαγγέλματα υπάρχει ένας διάλογος. Ο νέος μουσικός με ποιον θα κάνει διάλογο;».

-- Ως πρόεδρος της Ενωσης Μουσικών Συνθέτων Ελλάδας, πώς βλέπετε τα πράγματα;

«Στις 12 Απρίλη προσκαλούμε σε ημερίδα όλους τους συναδέλφους, μέλη ή μη του σωματείου, είτε εισπράττουν από τον έναν εισπρακτικό οργανισμό είτε από αλλού. Τους προσκαλούμε σε ανοιχτό διάλογο... Σήμερα η τεχνολογία προχωράει με τέτοιους ρυθμούς, καθορίζοντας πράγματα που έχουν άμεση σχέση με τη δουλιά μας. Τα οπτικοακουστικά μέσα είναι η κυριαρχούσα δραστηριότητα της σημερινής κοινωνίας: Ιντερνετ, κινητά τηλέφωνα, υπολογιστές, μουσικές. Αυτή είναι η βιομηχανία του παρόντος. Με ενδιαφέρει λοιπόν ν' αρχίσει ένας διάλογος. Δε γίνεται να καθόμαστε και να βλέπουμε να διαδραματίζονται ένα σωρό πράγματα δίπλα μας και να μην κάνουμε τίποτα. Θα τ' αφήσουμε να πάνε όπου πάνε, να καθορίζονται από άλλους άσχετους, αετονύχηδες, καιροσκόπους; Πρέπει ν' ανοίξουμε ένα διάλογο και να μιλήσουμε για τη δουλιά μας. Το ενθαρρυντικό πάντως είναι ότι έρχονται στο σωματείο καινούρια μέλη».

-- Πού εντοπίζετε τα κυριότερα προβλήματα των μουσικοσυνθετών;

«Δεν υπάρχει και τίποτα που να μην είναι πρόβλημα. Δεν έχουμε σύνταξη, περίθαλψη, μισθό, μας πολεμάνε τα μέσα... Οι δε δισκογραφικές θερίζουν ό,τι έσπειραν. Θεωρώ ότι στην επόμενη φάση θα κλείσουν οι εταιρίες μ' αυτό τον τρόπο λειτουργίας. Βλέπω ότι από εδώ και πέρα μπορεί να αρχίσει κανείς να γράφει στο σπίτι του και να πουλάει μέσα από το Ιντερνετ. Μπορεί να υπάρξει μια τράπεζα όπου ο πελάτης να διαλέγει ό,τι θέλει. Αυτό ίσως δώσει και μια ώθηση σε πιο δημιουργική κατεύθυνση σε όσους γράφουν. Πρέπει να εκμεταλλευτούμε τα νέα δεδομένα και να δώσουμε τη δουλιά μας προς τα έξω, αγνοώντας τα συγκεκριμένα δισκογραφικά κανάλια».

Αναφερόμενος στις μεγάλες μέρες που γνώρισε το ελληνικό τραγούδι στις δεκαετίες '60 - '70 και στη σημερινή μουσική δημιουργία, ο Χρ. Λεοντής λέει: «Εμείς βγήκαμε τη δημιουργική περίοδο από το '60 και για μια δεκαπενταετία. Ημασταν αποτέλεσμα μιας κοινωνικοπολιτικής συγκυρίας. Και σήμερα υπάρχουν αξιόλογοι μουσικοί, αλλά απουσιάζει η ιδεολογία. Δε φτάνει να γράφεις νότες. Το θέμα είναι το τι λένε αυτές οι νότες. Αν αυτό που γράφεις έχει μια "ιδεολογία", ξεκινάει από κάπου και κατευθύνεται κάπου, με μια αλήθεια και ειλικρίνεια, με μια προσέγγιση στα προβλήματα της ζωής. Οποια κι αν είναι αυτά: Της επιβίωσης, της αισθητικής ύπαρξης, του έρωτα, της αγάπης, της καλοσύνης, της αλληλεγγύης, της στήριξης του συντρόφου, της συμπαράστασης στον αγώνα του... Αν αυτές οι αρετές δεν υπάρχουν μέσα στο τραγούδι, τότε είναι κενό. Η ουσία είναι όχι να μιλάς, αλλά να λες τα ουσιώδη, όπως λέει ο Σωκράτης στην Απολογία του».

-- Μήπως δε γίνεται επειδή κοστίζει;

«Κοστίζει. Τι να κάνουμε! Αν θες να έχεις την αξιοπρέπειά σου και τη συνείδησή σου ότι έκανες το καθήκον σου, πρέπει να διαλέξεις με ποιους είσαι και τι είσαι. Τέλειωσε η ιστορία λίγο από εδώ και λίγο από εκεί. Ας τα βλέπουν αυτά και οι παράγοντες κάθε κόμματος. Να διαλέγουν τους ανθρώπους που έχουν μια ιδεολογία και ποια είναι αυτή. Εγώ πάντως με αυτούς τους χαμαιλέοντες, που ξεκινούν από το ΕΚΚΕ, το ΚΚΕ ή το Εσωτερικό και πάνε στο ΠΑΣΟΚ και δεν ξέρω πού αλλού, δεν έχω ούτε θέλω να έχω καμία ιδεολογική συγγένεια. Ο Ευριπίδης λέει δεν είναι κακό να αλλάζεις, αρκεί ν' αλλάξεις προς το καλύτερο. Βέβαια μπαίνει ένα ερώτημα "για ποιους καλύτερο;". Ισως είναι και μια καλή περίπτωση να χωρίσει κανείς την ήρα από το στάρι, να ξεκαθαρίσουν τα πράγματα...».

«Είμαι σίγουρος πάντως ότι αυτό το πράγμα δεν μπορεί να κρατήσει για πάντα. Ισως επειδή είμαι από τη φύση μου αισιόδοξος. Οφείλω όμως να επισημαίνω αυτά που βλέπω και τα οποία είναι σ' ένα δρόμο που δε συνάδει μ' ένα όραμα ανθρώπων που θέλουν ένα αύριο πέρα από τον ατομικό πλουτισμό της τσέπης και την αντίστοιχη φτώχεια του μυαλού και του πνεύματός τους. Ζούμε σε μια εποχή κοσμογονική, αλλά δεν το έχουμε συνειδητοποιήσει. Σε μια περίοδο μεγάλης αναταραχής, που έχει επιφέρει και μεγάλες ανατροπές στις οικονομικές και ανθρώπινες σχέσεις, στην επικοινωνία μας. Κάτι καινούριο διαμορφώνεται. Πιστεύω ότι ο κόσμος θα βρει την ισορροπία του... Οσο αυτοκαταστροφικός κι αν είναι ο άνθρωπος, θέλει την επιβίωσή του. Το ζήτημα είναι τι γίνεται με τους ενδιάμεσους σταθμούς και με τα εκατομμύρια των ανθρώπων, των πεινασμένων στην Αφρική, την Ασία... Θα ήθελα να γράψω, αν μπορώ, για τους μετανάστες που ζουν στην Ελλάδα. Σκέψου να είσαι ένας από αυτούς. Πού πας, τι θα φας, πού θα κοιμηθείς, πού θα σε δεχτούν; Ο σκοπός είναι να μπορείς να βιώσεις την κατάσταση, τα αισθήματα αυτών των ανθρώπων και να μπορέσεις να τους δώσεις ένα σκαλοπάτι να πατήσουνε. Δεν μπορώ να σκεφτώ τον εαυτό μου απομονωμένο από αυτούς τους ανθρώπους...».