Εξετάζοντας τη δομή του ελληνικού σχολείου προξενεί άμεση εντύπωση η διαφοροποίηση σε Δημοτικό - Γυμνάσιο - Λύκειο (ότι διασπάται, δηλαδή, η υποχρεωτική εκπαίδευση είτε είναι 9χρονη είτε γίνει 12χρονη) και ακόμη ότι η σημερινή «μετα - υποχρεωτική» εκπαίδευση λειτουργεί σε 2 παραλλαγές, το Ενιαίο Λύκειο και το ΤΕΕ, δύο τύπους σχολείων ως διαζευκτικές πορείες προς τις ανώτατες σπουδές ή προς την επαγγελματική κατάρτιση.

Η διαδικασία της μάθησης δε συντελείται μόνο στις αίθουσες των σχολείων, αλλά εναλλακτικά μετά από τη λήξη του ωραρίου τους, σε αίθουσες ιδιωτικών φροντιστηρίων ή σε «κατ' οίκον» ιδιαίτερη διδασκαλία. Σε συνδυασμό με αυτό, οι μαθητικοί πληθυσμοί του Ενιαίου Λυκείου και του ΤΕΕ διαφέρουν μεταξύ τους στο μορφωτικό τους επίπεδο, αλλά με μια πιο προσεκτική ματιά αυτό ανάγεται σε διαφορετικές δυνατότητες για φροντιστήρια, στις ευκαιρίες για επαφή με πολιτισμό και βιβλία, στη χάραξη μακρόπνοων προοπτικών και στόχων, σε τελική ανάλυση, στην ταξική θέση των οικογενειών τους.

Το Ενιαίο Λύκειο θεωρείται σχολείο προώθησης προς την πανεπιστημιακή εκπαίδευση. Μονόπλευρα προσανατολισμένο προς τη μηχανική συσσώρευση στείρων και αποσπασματικών στην πλειονότητά τους γνώσεων, αποστεωμένο από τη ζωή, χωρίς ουσιαστική επαφή με τον κόσμο των νέων και την κοινωνική πραγματικότητα που αυτοί θα αντιμετωπίσουν. Τα γνωστικά του αντικείμενα δυσνόητα, «κακότεχνες μινιατούρες» αντίστοιχων πανεπιστημιακών μαθημάτων, με απότομο άλμα προς τη θεωρητικοποίηση, με την παθητική συμμετοχή των μαθητών, μακριά από τη δοκιμασία της πράξης. Ατελείωτα και ακατανόητα θεωρητικά κατασκευάσματα στο «μαυροπίνακα», κυριολεκτικά πνευματικά «καψώνια», με αποκλειστική στόχευση προς τις επερχόμενες (κάτι σαν «θεϊκή» κατάρα) πανελλαδικές εξετάσεις. Παπαγαλία και απέχθεια προς τη γνώση και την προσπάθεια για την κατάκτησή της, να τα αποτελέσματα! Ποιος θυμάται και ποιος θέλει να θυμάται κάτι από όσα εξεζητημένα διάβασε για τις «εισαγωγικές»;

Τα μαθήματα που δε «μετράνε» για τις εξετάσεις υπάρχουν μόνο τυπικά. Η άθληση των νέων, η αισθητική αγωγή τους με μουσική και εικαστικά, ουσιαστικά απούσες! Ολα λειτουργούν έτσι, ώστε να αποξενώνουν μαθητές και καθηγητές από την εκπαιδευτική διαδικασία. Προσβλέπουν στο φροντιστήριο, το βασικό «εκπαιδευτικό ίδρυμα» της ηλικίας τους! Το Λύκειο απαιτεί μόνο τη φυσική τους παρουσία, λόγω του ορίου των απουσιών! Ο νέος, σε αυτή τη σημαντική για την κοινωνική του ανάπτυξη ηλικία, παίρνει από τα πιο αντιδραστικά «μαθήματα» όλης του της ζωής: «Δε βγαίνει τίποτε στο Δημόσιο, άμα δεν πληρώσεις δε γίνεται τίποτα»! «Μην αντιδράς, μην απαιτείς, κοίτα να προσαρμοστείς όσο καλύτερα εσύ (ατομικά) μπορείς»! «Ασε τη γνώση για τα φυτά, προσπάθησε να παπαγαλίσεις, να αντιγράψεις, να τα καταφέρεις τέλος πάντων όσο πιο ανώδυνα γίνεται»!

Κατά την κυρίαρχη άποψη, αποτελεί ευτύχημα η ύπαρξη ενός σχολείου, όπου μαζί με μερικά «γράμματα», θα μάθουν «μια τέχνη», να «πορευτούν» στη ζωή τους. Με την πρώτη «καλημέρα» αντιμετωπίζονται ως οι αποτυχημένοι του σχολικού συστήματος, τα παιδιά που «δεν τα παίρνουν», που «όσο και αν προσπαθήσεις», «δε θα βγάλεις τίποτα»! Υποβαθμισμένη εκπαίδευση, επιφανειακές επαγγελματικές δεξιότητες καθώς δε στηρίζονται σε θεωρητικά θεμέλια, πρόωρη εξειδίκευση πριν καν ολοκληρωθεί η σφαιρική καλλιέργεια της προσωπικότητας των παιδιών μέσω μιας βασικής γενικής παιδείας. Και όπως παραδέχονται αρκετοί αστοί παιδαγωγοί: Η ίδια η ομοιογενής σύνθεση των τάξεων από «αδύνατους» μαθητές αναπαράγει πιο δραστικά την υστέρησή τους σε επιδόσεις, καθώς δεν υπάρχουν μεταξύ τους συμμαθητές, που λόγω καλύτερης επίδοσης θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως «προωθητικοί παράγοντες».

Και οι δύο τύποι σχολείου είναι απαράδεκτοι, αν κριθούν από τη σκοπιά της ανάπτυξης των βασικών πλευρών της προσωπικότητας και, μάλιστα, όλων των νέων. Αναπαράγουν αντιπαιδαγωγικά το διαχωρισμό διανοητικής και χειρωνακτικής εργασίας. Γι' αυτό και με κριτήριο τις σημερινές απαιτήσεις για μόρφωση, οι απόφοιτοι και των δύο σχολείων είναι στην πραγματικότητα «λειτουργικά αναλφάβητοι». Και οι δύο τύποι είναι απαράδεκτοι αν εκτιμηθεί η καθημερινή απαξίωσή τους από το παντοδύναμο φροντιστήριο ή το ΙΕΚ. Μέσα σε αυτή την κρίση ακόμη πιο απαράδεκτος προβάλλει ο εκπαιδευτικός «ρατσισμός» σε βάρος των μαθητών των ΤΕΕ, που στο μεγάλο τους μέρος είναι παιδιά φτωχότερων και μορφωτικά κατώτερων λαϊκών στρωμάτων.

Στην Ελλάδα λειτουργούν, εκτός των τειχών του Δημοσίου, και ιδιωτικά σχολεία πολυτελείας, με δίδακτρα αντίστοιχου ύψους, για τους γόνους της αστικής τάξης που είναι ένα σκαλί πιο κάτω από εκείνους, που ανατρέφονται στα κολέγια -οικοτροφεία της Αγγλίας και της Ελβετίας. Στη Μ. Βρετανία και τις ΗΠΑ τα δίδακτρα των σχολείων, μαζί με το επίπεδο των επιδόσεων των παιδιών (ζήτημα και αυτό κοινωνικό σε τελική ανάλυση), παίζουν κυρίαρχο ρόλο στην επιλογή του σχολείου. Στη Γαλλία επικρατεί επιλογή μαθητών και σχολείων ανάλογα με τις επιδόσεις των πρώτων και την «ποιότητα» των δεύτερων. Παντού τελευταία, αλλού μαζικά και αλλού σιγά - σιγά, αλλού ήδη σε εφαρμογή και αλλού σε συζήτηση, τα δίδακτρα προβάλλουν ως η «μαγική λύση» για την ποιότητα των σχολείων, ακόμη και των δημόσιων που αντιμετωπίζουν οικονομική στενότητα! Η αστική τάξη απελευθερώνει χρήματα από τη δημόσια λειτουργία της Παιδείας, για να τα μεταστρέψει σε κεφάλαιο. Ταυτόχρονα, οξύνει τους ταξικούς φραγμούς σε βάρος της εργατικής τάξης και των άλλων λαϊκών στρωμάτων. Με ένα σμπάρο δυο τρυγόνια!

Οι θετικές εξαιρέσεις, αν μελετηθούν με προσοχή, δείχνουν ότι έχουν ξεκινήσει από μια στάση συνειδητής αντίστασης του άμεσου οικογενειακού περιβάλλοντος ή του ίδιου του παιδιού, ή λειτουργούν κάτω από προωθητικά ερεθίσματα, τα οποία μπόρεσαν και «πέρασαν» στη ζωή της εργατικής οικογένειας. Αυτά βρίσκονται πολλές φορές σε συνάφεια με την πολιτική στάση των γονιών ή του νέου, στάση αντιπαράθεσης στον ένα ή στον άλλο βαθμό με το σύστημα. Τέλος, πολύ σημαντικό σε αυτές τις περιπτώσεις, τα παιδιά αυτά καταβάλλουν «υπεράνθρωπες» προσπάθειες, για να μπορέσουν να «συναγωνιστούν» τους συμμαθητές τους από τις άλλες κοινωνικές τάξεις. Και αυτό δεν οφείλεται σε μια δήθεν «κοινωνική κινητικότητα» που εξασφαλίζει το εκπαιδευτικό σύστημα στον καπιταλισμό! Στα παιδιά αυτά οφείλεται, σε κάποιους αγωνιστές εκπαιδευτικούς και στις αιματηρές οικονομικές θυσίες των γονιών τους!

• Αναδημοσιεύεται από την ΚΟΜΕΠ, τεύχος 4/2004

(ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ)