Τούτη την Κυριακή η συγγραφέας και φίλη Λιλή Μαυροκεφάλου, μας ξεναγεί στο ειδυλλιακό, το Παλιό Φάληρο, που είχαμε σχεδόν λησμονήσει...

«Παρόλο που οι εννιαώροφες πολυκατοικίες εξακολουθούν να κτίζονται στην καρδιά του Παλιού Φαλήρου αφανίζοντας, μαζί με μονοκατοικίες κι απομεινάρια ελεύθερου χώρου, και κομμάτια ουρανού, το σχετικά άφθονο πράσινο και η θάλασσα - ευτυχώς αυτή δεν οικοπεδοποιείται- προσφέρει αναψυχή κι ανάσα σε Φαληριώτες και μη. Φυσικά, το υπεραναπτυγμένο σύγχρονο Παλιό Φάληρο σε τίποτε σχεδόν δε θυμίζει εκείνο των αρχών του περασμένου αιώνα.

Αμπελώνες, σιταροχώραφα, βοσκοτόπια, ταπεινοί οικίσκοι, αλλά και πανέμορφες επαύλεις εύπορων Αθηναίων παραθεριστών, έχουν παραδοθεί στην ακόρεστη οικοδόμηση. Ούτε η κατοικία του μεγάλου μουσικοσυνθέτη Δ. Μητρόπουλου δεν κρίθηκε διατηρητέα. Κατεδαφίστηκε το 1970! Απέμειναν μόνο οι δύο φοίνικες της παλιάς αυλής να υπαινίσσονται υποβαθμισμένες αξίες. Είναι χαρακτηριστικό ότι από τις παλιές παραλιακές επαύλεις έχει διατηρηθεί μόνο η πυργόμορφος του Κουλούρα, που εδώ και χρόνια προορίζεται για μουσείο.

Αρκετοί πνευματικοί άνθρωποι αγάπησαν το Παλιό Φάληρο, όταν ακόμη ήταν ένα γαλήνιο προάστιο και ζήσανε εδώ. Εκτός από τον Δημήτρη Μητρόπουλο, ανάμεσά τους ο μεγάλος μουσικός Μανώλης Καλομοίρης, ο ζωγράφος Δημοσθένης Δανιηλίδης, η λογοτέχνισσα Σοφία - Μαυροειδή Παπαδάκη, άπαντες μεταστάντες.

Κατά παράδοξο τρόπο, ίσως το μόνο ανθρώπινο έργο που συνδέει το παρόν με το παρελθόν να είναι το περιβόητο τραμ. Το Π. Φάληρο είχε τραμ ήδη από το 1883, ιπποκίνητο κι άκρως ρομαντικό. Λίγα χρόνια αργότερα έγινε ατμοκίνητο και πήρε τη σκωπτική, αν και τρυφερή επωνυμία ο «κωλοσούρτης», για τη βραδύτητά του. Το 1910 έγινε ηλεκτροκίνητο και μέχρι το 1922 ήταν το μόνο μέσο που συνέδεε το Φάληρο με την Αθήνα. Μεταπολεμικά ξηλώθηκε, για να αναβιώσει σε υπερσύγχρονη μορφή εξαιτίας των Ολυμπιακών Αγώνων, προκειμένου να μεταφέρει θεατές στις κατά μήκος της ακτής αθλητικές εγκαταστάσεις. Σήμερα συνδέει το Παλιό με το Νέο Φάληρο και τη Γλυφάδα, και - μέσω Νέας Σμύρνης - με το Σύνταγμα, με προοπτικές επέκτασης προς τον Πειραιά και τη Βούλα. Εργο που προκάλεσε τις θυελλώδεις αντιδράσεις των Φαληριωτών για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις και τη σκοπιμότητά του, εξακολουθεί να παραμένει αμφιλεγόμενο, εφόσον, όντας νωχελικό, αν και σίγουρα ταχύτερο από τον «κωλοσούρτη», δεν προτιμάται από τους βιαστικούς και πηγαινοέρχεται σχεδόν άδειο. Πάντως, η παραλιακή διαδρομή είναι απολαυστική, αλλά και ο στοχασμός επάνω στις φαραωνικές φιλοδοξίες των νεόδμητων, πρόωρα γερασμένων και, επί του παρόντος τουλάχιστον, ανενεργών Ολυμπιακών εγκαταστάσεων, αναπόφευκτος.

Το ωραιότερο σημείο του Παλιού Φαλήρου είναι φυσικά η παραλία του. Ποτέ δε λείπουν οι περιπατητές και οι κολυμβητές εμφανίζονται ως και μες στην καρδιά του, έτσι κι αλλιώς μαλακού, φαληριώτικου χειμώνα. Παγκάκια και περίπτερα - για προστασία από τον ήλιο και τη βροχή - εγκαταστάσεις για σκάκι, έργα τέχνης και μνήμης, φοίνικες και παρτέρια λουλουδιών κάνουν ακόμη πιο φιλόξενη και ελκυστική την παραλία. Εκθέσεις βιβλίου, ζωγραφικής, γλυπτικής, μουσικές και θεατρικές παραστάσεις οργανώνονται το καλοκαίρι από το δήμο. Ψαροταβέρνες και αναψυκτήρια προσφέρουν, πλην των συνηθισμένων, και θαλάσσια θέα. Από το Φλοίσβο, σήμα κατατεθέν του Παλιού Φαλήρου, προχωρώντας βόρεια φτάνει κανείς στη μαρίνα και τη σχολή ιστιοπλοΐας. Λίγο πιο πέρα ναυλοχεί το περίφημο θωρηκτό «Αβέρωφ», που έχει μεταβληθεί σε μουσείο.

Αρχαιότατο το Φάληρο υπήρξε το πρώτο επίνειο της Αθήνας, πολύ πριν διαμορφωθεί το λιμάνι του Πειραιά από τον Θεμιστοκλή. Το 2ο μ.Χ. αιώνα ο περιηγητής Παυσανίας το αναφέρει ως ένα από τα λιμάνια της Αθήνας. Χρωστά την ονομασία του στον ιδρυτή του και εγγονό του μυθικού βασιλιά των Αθηνών Ερεχθέα, Φάληρο ή Φαληρό, που συμμετείχε στην αργοναυτική εκστρατεία υπό τον Ιάσονα το 13ο αιώνα π.Χ.

Από το Φάληρο παραδίδεται ότι ξεκίνησε ο Θησέας, με τα επτά αγόρια και κορίτσια, φόρο υποταγής των Αθηνών στην Κρήτη, για να αναμετρηθεί με τον Μινώταυρο. Εδώ βρισκόταν ο τάφος του ποιητή Μουσαίου, παλαιότερου του Ομήρου και σύγχρονου του Ορφέα, και στα νερά του εξαγνίζονταν όσοι επρόκειτο να μυηθούν στα Ελευσίνια Μυστήρια. Ο ρήτορας Δημοσθένης ασκούσε την τέχνη του και δυνάμωνε το σθένος του προκειμένου να αντιμετωπίσει τους Αθηναίους στην εκκλησία του δήμου με το να ρητορεύει μπρος στα αφρισμένα κύματα, που έσπαζαν με πάταγο στη φαληρική ακτή.

Επί τουρκοκρατίας, αλλά και μετά το '21, το Φάληρο ήταν ένα φτωχό παραθαλάσσιο χωριό ψαράδων και καλλιεργητών. Τον Απρίλη του 1827 έγινε η ομώνυμη μάχη. Κατέληξε σε πανωλεθρία για τους Ελληνες και ανέλπιστη νίκη για τους Τούρκους, εξαιτίας της ύποπτης στρατηγικής των Αγγλων αρχηγών των ελληνικών δυνάμεων, παρά την έντονη αντίθεση του Καραϊσκάκη, που λίγο πριν τη μάχη τραυματίστηκε θανάσιμα σε μια σαν σκηνοθετημένη - για να τον βγάλουν από τη μέση - μικροσυμπλοκή μεταξύ των αντιπάλων.

Πάντως, όσο κι αν άλλαξε το Φάληρο, στην ακρογιαλιά του ακόμη σπάζουν «τα κυρτά φαληριόωντα κύματα» - έτσι τα χαρακτηρίζει στην Ιλιάδα ο Ομηρος - ακόμη τα ηλιοβασιλέματα είναι μαγικά»...