Στις 19 του Σεπτέμβρη δημοσιεύσαμε το πρώτο μέρος, στις 26 το δεύτερο και σήμερα το τρίτο - και τελευταίο - μέρος της αναφοράς μας στο αντικομμουνιστικό «κυνήγι μαγισσών», στην ψυχροπολεμική λαίλαπα, της οποίας οι άμεσοι και μακροπρόθεσμοι στόχοι - εντός των ΗΠΑ και διεθνώς - σχεδιάστηκαν από το ιμπεριαλιστικό κεφάλαιο και υπηρετήθηκαν από τη «σιδερένια φτέρνα» - για να θυμηθούμε το ομότιτλο, προφητικό μυθιστόρημα του Τζακ Λόντον - του μακαρθικού μηχανισμού. Μια «σιδερένια φτέρνα» κυβερνητικο-κρατική, που απλώνοντας σαν λερναία ύδρα τα πλοκάμια της σε επίσημες μυστικές υπηρεσίες (λ.χ. στο FBI) αλλά και σε παρακρατικές, στις δημόσιες υπηρεσίες, στις κρατικές επιχειρήσεις, στον ιδιωτικό τομέα, στα έντυπα και ραδιοτηλεοπτικά ΜΜΕ, στις μαφιόζικες ομάδες, στα επιστημονικά και εκπαιδευτικά ιδρύματα, στα συνδικάτα, και πρωτίστως στο χώρο της διανόησης και της τέχνης, συνέθλιψε πολλές χιλιάδες ζωές στις ΗΠΑ.

Χρειάστηκε να περάσουν περίπου δύο δεκαετίες για να αρχίσει, από κάποιους τολμηρούς δημιουργούς του κινηματογράφου, μια προσπάθεια αποκάλυψη - με ντοκιμαντέρ και ταινίες - του πολυάνθρωπου μακαρθικού εγκλήματος στο Χόλιγουντ. Αξίζει να αναφέρουμε τους τίτλους αυτών των ταινιών: «Point of order» (1964), «Mc Carthy:Death of a Witch Hnter» (1971) του Emile de Antonio). «Fear on Trial» (1975) του Lamont Johnson. «Hollywood on Trial» («Το Χόλιγουντ δικάζεται», 1976), σε σκηνοθεσία Ντέιβιν Χέλπερν, σενάριο Αρνι Ράισμαν, παραγωγή Τζέιμς Γκούντμαν. Το σπουδαίο αυτό ντοκιμαντέρ, προβλήθηκε στην Αθήνα στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Παρότι το «Αττικόν» γέμιζε σε όλες τις προβολές της, η ταινία παίχτηκε μόνο μια βδομάδα κι έπειτα... εξαφανίστηκε. Δε διανεμήθηκε σε καμιά άλλη αίθουσα. Το 1976 γυρίζεται και η μυθοπλαστική - αυτοβιογραφική και ετερογραφική - ταινία «The front» των διακεκριμένων κομμουνιστών δημιουργών - θυμάτων του μακαρθισμού. Του σκηνοθέτη Μάρτιν Ριντ και του σεναριογράφου Ουόλτερ Μπερνστίν. Πρωταγωνιστές ήταν ο Γούντι Αλεν και ο Ζίρο Μόστελ - θύμα και αυτός του μακαρθισμού. (Η ταινία, με μακρόχρονη καθυστέρηση, παίχτηκε στην Ελλάδα, με τίτλο «Η βιτρίνα»). «Tail Gunner» (1977) του Jud Taylor. «Fellow traveler» (1989) του Philip Saville. «Guilty by Suspicion» (1991) του Irvin Winkler. «Citizen Cohn» (1992) του Frank Pierson.

Η σημερινή αναφορά μας για το μακαρθισμό στο Χόλιγουντ, αντλεί λίγα (λόγω χώρου) αλλά χαρακτηριστικά στοιχεία από το αποκαλυπτικό βιβλίο-μαρτυρία του πολυβραβευμένου σεναριογράφου Ουόλτερ Μπερνστίν «ΜΝΗΜΕΣ ΑΠΟ ΤΗ ΜΑΥΡΗ ΛΙΣΤΑ (η λαίλαπα του μακαρθισμού)» (εκδόσεις Καστανιώτη). Την εξαιρετική μετάφραση - με γλώσσα καίρια, πνευματώδη, χυμώδη, που αποδίδει θαυμαστά την αποκαλυπτική οργή αλλά και το πικρό χιούμορ του συγγραφέα, υπογράφει η Ιωάννα Καρατζαφέρη. Το βιβλίο του Μπερνστίν αν δεν είναι η πρώτη μέχρι σήμερα, πάντως είναι μια πραγματικά πολύτιμη, πλουσιότατη σε στοιχεία (αμέτρητα ονόματα κομμουνιστών που δεν υπέκυψαν, άλλων που λύγισαν, προοδευτικών καλλιτεχνών που αντιτάχθηκαν στο μακαρθισμό και στήριζαν τους διωκόμενους, πρακτόρων του FBI, χαφιέδων, καταδοτών, πολλά γεγονότα κλπ.) βιβλιογραφική «πηγή» σχετικά με τον μακαρθισμό στο Χόλιγουντ.

Ο Ουόλτερ Μπερνστίν, φοιτητής έγινε μέλος της Ενωσης Νέων Κομμουνιστών. Δημοσιογραφούσε στην εφημερίδα του ΚΚ ΗΠΑ και σε άλλα κομμουνιστικά έντυπα. Στο ΚΚ ΗΠΑ παρέμεινε έως τα τέλη της δεκαετίας του 1950. Σήμερα δε μετανιώνει για τις ιδέες και τον αγώνα του «για έναν καλύτερο κόσμο» και τονίζει ότι και «τώρα ενάντια στις αντιξοότητες, συνεχίζουμε να ελπίζουμε. Πάντα υπάρχει κάτι που γι' αυτό αξίζει να πολεμάς».

Ο Ουόλτερ Μπερνστίν, ήταν για οκτώ χρόνια στη μαύρη λίστα για καλλιτέχνες του Χόλιγουντ (η λίστα αυτή περιλάμβανε 324 ονόματα) και έντεκα στη μαύρη λίστα για εργαζόμενους καλλιτέχνες στα ραδιοφωνικά και τηλεοπτικά κανάλια. Το όνομά του καταγραφόταν συνολικά σε οκτώ εκδόσεις της μαύρης λίστας. Μια μορφή της ήταν το φυλλάδιο «Red Channels», το οποίο με υπότιτλο «Ο φάκελος της κομμουνιστικής επιρροής στο ραδιόφωνο και στην τηλεόραση», περιείχε λίστα 151 ονομάτων ηθοποιών, σκηνοθετών, συγγραφέων, μουσικών, σκηνογράφων, που δούλευαν σε ραδιοτηλεοπτικά κανάλια. Ο Μπερνστίν ήταν στη λίστα για το Χόλιγουντ και σε άλλες εκδόσεις της μαύρης λίστας: Μελών του ΚΚ ΗΠΑ, των δημοσιογράφων και των εξής οργανώσεων υποστήριξης: των Δημοκρατικών στον Ισπανικό Εμφύλιο, των μαύρων βετεράνων στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, της Αμερικανο-Σοβιετικής Φιλίας, της Ρώσικης Περίθαλψης Πολέμου.

Για δέκα χρόνια (1947-1957) τον παρακολουθούσαν πράκτορες (του FBI και άλλοι). Παρά τις πολύμορφες πιέσεις και το φάσμα της πείνας, δεν παρουσιάστηκε ποτέ στην Επιτροπή Αντιαμερικανικών Ενεργειών. Ζώντας μισοπαράνομος δούλευε πότε πότε (έγραφε κινηματογραφικά και τηλεοπτικά σενάρια), όπως και άλλοι σύντροφοί του, σπουδαίοι σκηνοθέτες και σεναριογράφοι, κρυμμένος πίσω από τα ανδρικά και γυναικεία ονόματα άγνωστων, άσχετων, ή ατάλαντων ανθρώπων, οι οποίοι υπέγραφαν τα συμβόλαια και έπαιρναν σημαντικό ποσοστό από τις αμοιβές-ψιχία που έδιναν οι εταιρίες σε πρωτοεμφανιζόμενους σεναριογράφους. Ο Μπερνστίν ήταν σπουδαίος σεναριογράφος κι έτσι μπόρεσε να βρει αρκετές «βιτρίνες». Το πρώτο όνομα «βιτρίνα» του Μπερνστίν ήταν «Πολ Μπάουμαν».

Αληθινό στήριγμα για την επιβίωση των διωκομένων κομμουνιστών καλλιτεχνών ήταν, βέβαια, η μεταξύ τους αλληλεγγύη αλλά και η «υπόγεια» υποστήριξή τους από προοδευτικούς καλλιτέχνες (λ.χ. Σίντνεϊ Λιούμετ, Τσαρλς Ράσελ, Μπαρτ Λαγκάστερ, Χάρι Μπελαφόντε κ.ά.), μάνατζερ, και ελάχιστους παραγωγούς.

«Το να είσαι στη μαύρη λίστα δεν ήταν καθόλου ηρωικό. Ηταν φόβος και οργή και πόνος», λέει, προλογικά, ο Ουόλτερ Μπερνστίν. Το 1949 η ηγεσία του ΚΚ ΗΠΑ καταδικάστηκε με το νόμο Σμιθ. Το 1950 το Κογκρέσο Βιομηχανικών Οργανώσεων διαγράφει τα αριστερά συνδικάτα και ψηφίζει το νόμο Μακάραν, ο οποίος επέτρεπε στον πρόεδρο των ΗΠΑ να διατάσσει συλλήψεις και φυλακίσεις «επικίνδυνων Αμερικανών». Η κλιμακούμενη, το 1950, εκστρατεία του Μακάρθι έφτιαξε ακόμη - ανάμεσα στις πάμπολλες άλλες για όλα τα επαγγέλματα - μαύρη λίστα, που περιλάμβανε «250 κομμουνιστές-υπαλλήλους του Στέιτ Ντιπάρτμεντ».

«Αν ήθελες να ξεφύγεις από τη μαύρη λίστα έπρεπε να γίνεις καταδότης. Δεν μπορούσες να μιλήσεις στην επιτροπή ή στα διάφορα κέντρα αποχαρακτηρισμού μόνο για τον εαυτό σου. Αυτό που ήθελαν ήταν ονόματα και αυτό το έλεγαν πληροφορίες. Είχαν ήδη όλες τις πληροφορίες. Είχαν και τα ονόματα. Αυτό που ήθελαν ήταν, με το δικό σου όνομα, να δείξουν τη δική τους δύναμη και τη δική σου υποταγή. Χρειάζονταν να δείξουν ότι κι εσύ ήσουν με το μέρος τους», τονίζει ο Ουόλτερ Μπερνστίν και σημειώνει ότι η λίστα «συμπεριλάβαινε μεταξύ άλλων, συνδικαλιστές, γιατρούς, ακαδημαϊκούς, κυβερνητικούς υπαλλήλους, νοικοκυρές, καλλιτέχνες και ανθρώπους του θεάματος. Οι κομμουνιστές δαιμονοποιήθηκαν, οι φιλελεύθεροι περιθωριοποιήθηκαν. Οι σπιούνοι ήταν άφθονοι ή έτσι φαινόταν. Τα συνθήματα αφθονούσαν: "Καλύτερα νεκρός παρά κόκκινος". "Φυλάξου από τον κόκκινο κάτω από το κρεβάτι σου"».

Ο μακαρθισμός δεν αρκέστηκε στις διώξεις των κομμουνιστών και στην περιθωριοποίηση κάθε προοδευτικού στοιχείου στο Χόλιγουντ. Παρήγαγε και αντικομμουνιστικές ταινίες, με την ανοχή αν όχι με τις ευλογίες των μεγάλων χολιγουντιανών εταιριών. «Το σιδηρούν παραπέτασμα», «Η κόκκινη απειλή», «Εζησα τρεις ζωές», «Παντρεύτηκα έναν κομμουνιστή», «Η μάνα του προδότη» και άλλα πανάθλια, και από κινηματογραφική άποψη, κατασκευάσματα, που παρουσίαζαν «μια ευκολόπιστη Αμερική στα πρόθυρα της αρπαγής της από τους ανελέητους κομμουνιστές, παρόλο που μερικοί από αυτούς φαίνονταν ή εντελώς βλάκες ή σε τρομακτικά χάλια», όπως ειρωνικά σημειώνει ο συγγραφέας. Και επισημαίνει ότι οι ΗΠΑ «για ιμπεριαλιστικούς λόγους, και για να κάνουν τον ψυχρό πόλεμο να φαίνεται αναγκαίος, χρειάζονταν και την αντικομμουνιστική προπαγάνδα και τον τρόμο της μαύρης λίστας».

«Οι άνθρωποι της μαύρης λίστας εξοστρακίζονταν από τα επαγγέλματά τους. Γιατροί έχαναν τα ευεργετήματα του νοσοκομείου. Δικηγόροι εκδιώκονταν από τις εταιρίες και γίνονταν πωλητές. Δάσκαλοι πήγαιναν σε σχολές για να γίνουν θεραπευτές, αυτοί ήταν οι τυχεροί. Οι περισσότεροι έπιαναν όποια δουλιά έβρισκαν, πουλούσαν από πόρτα σε πόρτα ή οδηγούσαν ταξί. Στη δουλιά δεν υπήρχε ντροπή, αλλά οργή και απελπισία. (...) Σαν μια αρρώστια που χτυπάει το ανοσοποιητικό σύστημα, η μαύρη λίστα άνοιγε το δρόμο για δευτερεύουσες μολύνσεις. Κατέστρεφε την κρίση και εξασθένιζε την κριτική. (...)Οι ψευδορκίες παραβλέπονταν, επινοούνταν βλαβερά σενάρια στα οποία ο μύθος ήταν συνώνυμος με το γεγονός και το κόκκινο κυνηγητό εξισούνταν με τον πατριωτισμό. (...)Μερικοί της μαύρης λίστας πέθαναν, επειδή το πήραν κατάκαρδα. Κάποιοι σαν τον Φιλ Λεμπ, αυτοκτόνησαν. Αλλοι άφησαν το κορμί τους να καταστραφεί ανεπανόρθωτα. Περισσότερο είχαν χτυπηθεί οι ηθοποιοί. Ο εξοστρακισμός τούς πλήγωσε πολύ, σχεδόν όσο η φτώχεια». Ο Μπερνστίν ξέροντας ότι οι συγγραφείς -σεναριογράφοι ευκολότερα, και οι σκηνοθέτες δυσκολότερα, είχαν κάποιες ευκαιρίες να κρυφτούν πίσω από «βιτρίνες», θλίβεται και το επαναλαμβάνει - παραθέτοντας και ονόματα - ότι τα μεγάλα θύματα ήταν οι ηθοποιοί, αφού η δική τους τέχνη δεν μπορεί να κρυφτεί πίσω από άλλο πρόσωπο και όνομα. Πολλοί ηθοποιοί ρημάχτηκαν και χάθηκαν για πάντα.

Ο Μπερνστίν «ζωγραφίζει» παραστατικά τον Τζ. Μακάρθι: «Ηταν κελεπούρι για τις σόου μπίζνες. Η τηλεόραση, ο καινούριος κυρίαρχος του λόγου, τον ήθελε. Συνδύαζε δυο στοιχεία που παρείχαν μεγάλη θεαματικότητα στα σόου: γκάνγκστερ σε σαπουνόπερα. Απλωνόταν πάνω από τη χώρα σαν μια από αυτές τις γεμάτες μικρόβια κουβέρτες που είχαν δώσει οι λευκοί στους Ινδιάνους. Μόλυνε το πολιτικό σώμα. Τα σωματεία είχαν απογυμνωθεί από τους πιο αγωνιστικούς ηγέτες τους, τα πανεπιστήμια από τους πιο φιλελεύθερους καθηγητές, η κυβέρνηση από τους πιο γενναίους δημοσίους υπαλλήλους. Τη χώρα την κυβερνούσε ο παραλογισμός».

Ο Μπερνστίν υπήρξε κατά κάποιο τρόπο μεταξύ των λίγων «τυχερών». Αυτών που δεν μπόρεσαν να χαρούν δημόσια το έργο τους, αλλά επέζησαν και δεν αχρηστεύτηκαν σαν δημιουργοί. Είχε την τύχη να σμίξει με δυο σπουδαίους, επίσης διωκόμενους κομμουνιστές συγγραφείς-σεναριογράφους, τον Αρνολντ Μάνοφ και τον Αβραάμ Πολόνσκι. Οι τρεις σεναριογράφοι συνέγραφαν κινηματογραφικά και τηλεοπτικά σενάρια, κρυμμένοι πίσω από τη «βιτρίνα» που για κάποιο διάστημα είχε μόνον ο ένας από τους τρεις. Οταν είχαν αρκετές σεναριακές προτάσεις, έδιναν τη δουλιά τους σε άλλους διωκόμενους, αναπτύσσοντας μια αρκετά ευρείας κλίμακας σωτήρια αλληλεγγύη μεταξύ των σεναριογράφων και σκηνοθετών της μαύρης λίστας. Στα ονόματα αυτά, μεταξύ άλλων, συμπεριλαμβάνονταν και οι βραβευμένοι με «Οσκαρ»: Μάρτιν Ριντ, Ρινγκ Λάρντνερ, Ουάλντο Σολτ, Αϊαν Μακ Λέλαν Χάντερ, Τζόζεφ Λόουζι, Τζον Μπέρι, Σάι Εντφιλντ.

Το να βρεθεί «βιτρίνα» κάθε άλλο παρά εύκολο ήταν. Οπως υπογραμμίζει ο Μπερνστίν «υπήρχαν πολλοί λόγοι που οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να κάνουν για πολύ τη βιτρίνα. Το να είσαι βιτρίνα είναι πολύ απαιτητικό. Ηταν αφύσικο, μια παραβίαση του εγώ. Επρεπε να προσποιείσαι διαρκώς ότι είσαι αυτό που δεν ήσουν. Ο Πολόνσκι πίστευε πάντα ότι οι βιτρίνες μας έσωσαν τη ζωή, ενώ εμείς καταστρέψαμε τη δική τους». Ο «ανταρτοπόλεμος» της επιβίωσης με «βιτρίνες» για πολλούς διωκόμενους κράτησε μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1950. Για μερικούς και μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1960.

Ο Μακάρθι είχε μεν πεθάνει, αλλά, όπως τονίζει ο Μπερνστίν, όπως ήθελαν τα μακροπρόθεσμα σχέδια του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού, «τη ζημιά την είχε κάνει. Ο φόβος έγινε εσωτερικός. Οι επιστήμονες σιωπούσαν. Οι διανοούμενοι σταμάτησαν να θέτουν ερωτήσεις στην κοινωνία».