Τι και αν έχουμε πάει στη Μάνη; Μια ματιά φτάνει για να αγκαλιάσει και να περιγράψει τέτοια σκληρή ομορφιά; Οχι φυσικά. Δεν αφήνουμε την ευκαιρία να πάει χαμένη και ρωτάμε το συνάδελφο Μανόλη Πάκια να μας πει τι είδε στην πανέμορφη καστροπολιτεία της Μάνης. Είπε:

Αφήσαμε πίσω μας το Γύθειο, το Οίτυλο, την Αρεόπολη, φτάνοντας ως την άκρη της Μέσα Μάνης. Τσικαλιά, Λάγια, Βάθεια, Πόρτο Κάγιο, Πάλιρος, Μαρμάρι, Μιανές και Ταίναρο. Περπατήσαμε τη σιωπή της άγονης γης, ανάμεσα σε μισογκρεμισμένους πύργους ανασαίνοντας δεντρολίβανο, θυμάρι και φασκόμηλο. Κατεβήκαμε υπό καταρρακτώδη βροχή κακοτράχαλες χαράδρες γλιστρώντας στους μεγάλους βράχους και στις λαμπερές πέτρες. Πήραμε το σκούρο μονοπάτι της λακωνικής γης, και βαδίσαμε ως το ακρότατο σημείο της ηπειρωτικής Ευρώπης. Για να συναντήσουμε τον Χθόνιο Ποσειδώνα στο Νεκρομαντείο του - εκεί που τελειώνει η γη και αρχίζει η μεγάλη θάλασσα - για να δούμε τους αγίους της Μάνης στα Κατανεμίστικα, για να μυρίσουμε το ξύλο στο τζάκι και να ζεσταθούμε μ' ένα φλιτζάνι τσάι στο ζωγραφισμένο καφενείο του Μπέη. Για να μιλήσουμε με την ψυχή της Μέσα Μάνης.

Στην ακροθαλασσιά του πόρτο Στέρνες, σ' ένα μικρό έξαρμα του εδάφους στη μέση του όρμου, είναι χτισμένο το ερειπωμένο εκκλησάκι του Ασωμάτου - πιθανότατα πάνω στο ιερό του Ταινάριου Ποσειδώνα. Οι παλιοί χριστιανοί για να εξαγνίσουν τον αρχαίο λατρευτικό χώρο και να τον παραδώσουν στη χριστιανική λατρεία έκτισαν αυτή τη μικρή εκκλησία χρησιμοποιώντας το αρχαίο οικοδομικό υλικό, έτσι που να μοιάζει σήμερα στα μάτια μας σαν αρχαίο ελληνικό ερείπιο. Η λαξευμένη στο βράχο τάφρος είναι ο διάδρομος καθόδου, που μας οδηγεί στο «στόμιο του Αδη», στο νεκρομαντείο.

Εκεί σε μια μικρή και απόμερη σπηλιά του Ταινάρου, είχε θεμελιωθεί το νεκρομαντείο του Ποσειδώνα, το «εικασμένον σπηλαίω» όπως το ονομάζει ο περιηγητής Παυσανίας. Είναι το ψυχοπομπείο του Πλούταρχου όπου μπορούσαν εκεί να ανακαλούνται από τον Αδη οι ψυχές των νεκρών και να επικοινωνούν μαζί τους οι ζωντανοί. Χθόνιες λατρείες για τον Ποσειδώνα. Ιερουργίες στα τεμένη του. Προσφορές των ανθρώπων στο θεό του κάτω κόσμου για να εξασφαλίσουν την ευμένειά του για την πέραν του τάφου μοίρα τους.

Οι αγροτικές - οικογενειακές εκκλησιές της είναι κτισμένες έξω από τους μικρούς, διάσπαρτους (και έρημους σήμερα) οικισμούς της, με δομικά υλικά παρμένα από τη μανιάτικη γη. Πέτρα και μάρμαρο. Πέτρινες ακανόνιστες πλάκες τοποθετημένες με μεράκι η μία πάνω στην άλλη σηκώνουν τους τοίχους των μικρών εκκλησιών. Και από πάνω τους διαγράφονται οι τέλειες καμπύλες των πέτρινων τρούλων - ανέπαφες από το χρόνο - άντεξαν κι έφτασαν στις μέρες μας. Η επιβράβευση και ο θρίαμβος των επιδέξιων χεριών του Mανιάτη μάστορα των μεσοβυζαντινών χρόνων.

Μεγαλιθικά μνημεία και αρχαίοι κίονες οι στυλοβάτες και συνάμα οι παραστάτες στις εισόδους των εκκλησιών. Μαρμάρινες παραστάσεις των αρχαίων Ελλήνων δομικό υλικό, περηφάνια και μεγαλοπρέπεια στις προσόψεις τους. Και πίσω από την πράσινη πέτρα του τέμπλου, στο σκοτεινό ιερό, ο αρχαίος βωμός - η ιερή τράπεζα του Μανιάτη.

Στο λεπτό στρώμα των επιχρισμάτων της πέτρας οι υγρές ζωγραφιές των αγίων. Φανερώνονται μπροστά μας, ένας ένας, στο φως των λύχνων και των λαμπτήρων θυέλλης. Είναι οι άγιοι της Μάνης, έτσι όπως τους απεικόνισαν οι λαϊκοί ζωγράφοι κι έτσι όπως έφτασαν, αιώνες μετά, στις μέρες μας: χτυπημένοι από την υγρασία και τις βροχές, κουρασμένοι από τα κρύα και τους ανέμους. Δεν έχουν εξαϋλωμένη μορφή αλλά πέτρινη. Δεν έχουν ουράνια γαλήνη αλλά αγωνιστική. Σκληροτράχηλοι, πέτρινοι άγιοι, Μανιάτες.

Η βροχή δεν είχε σταματημό όταν φτάσαμε στη Λάγια. Ο γέροντας Μπέης ζύγιζε την παραγωγή του - μέλι και λάδι - πάνω στον πάγκο του ζεστού καφενείου του. Η γερόντισσα «παράχωνε» με ξύλα τη φωτιά στο πέτρινο τζάκι. Οι ζωγραφισμένοι τοίχοι φωτίστηκαν. Οι ιστορίες τους - γιατί οι πέτρινοι τοίχοι του καφενείου του Μπέη έχουν πολλές ιστορίες να πούνε - άλλες γλυκές και όμορφες άλλες σκληρές και ματωμένες. Στριμωχτήκαμε δίπλα στο τζάκι να στεγνώσουμε και να ακούσουμε τις ιστορίες των γερόντων, τις μακρινές φωνές της Μάνης. Οπως την ιστορία της Κυριακής της Αδίκιωτης. «Τα παλιά τα χρόνια, λέει τούτη η ιστορία, ζούσε εδώ μια πολύ όμορφη κοπέλα που τη λέγανε Κυριακή. Είχε πολύ ωραία μακριά μαύρα μαλλιά. Οταν ήταν είκοσι χρονών τη ζήτησε κάποιος να την πάρει γυναίκα του, αλλά ο αδελφός της δεν του την έδωσε. Τότε αυτός της έστησε καρτέρι και της έκοψε τα ωραία της μακριά μαλλιά. Η καημένη η Κυριακή δεν άντεξε τον καημό της και την προσβολή. Αυτοκτόνησε. Ο αδελφός της τότε για να εκδικηθεί τον άδικο χαμό της όμορφης αδελφής του ξεκλήρισε την οικογένεια του άλλου. Κλαίγοντας στο μνήμα της αδελφής του έλεγε: «Ε! Κυριακή μου, Αδίκιωτη!»...

Σταματά απότομα τη διήγηση και μας δείχνει με βλέμμα ερωτευμένου τις φωτογραφίες που τράβηξε. Αυτά είδε ο Μανόλης, αυτά απαθανάτισε, οι ιστορικές αναφορές και οι λεπτομέρειες τον αφήνουν αδιάφορο. Καλλιτέχνης είναι. Τέτοια ταξίδια ελπίζει να κάνει πιο συχνά η στήλη. Είθε.