Δυσοίωνο προδιαγράφεται το μέλλον της ΕΕ, όπως τουλάχιστον περιγράφεται στην ετήσια έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την κοινωνική κατάσταση στις 15 χώρες, αλλά και στις υπόλοιπες 10 της κεντρικής Ευρώπης, που βρίσκονται στη διαδικασία ένταξης. Το ίδιο, όμως, ανησυχητική είναι η κοινωνική κατάσταση σήμερα, όπως αποτυπώνεται στους 22 βασικούς κοινωνικούς δείκτες. Κεντρικά προβλήματα παραμένουν το ύψος της απασχόλησης, το δημογραφικό, οι συνθήκες διαβίωσης, αλλά και οι εισοδηματικές ανισότητες. Παρά την προσπάθεια να δοθεί ένας τόνος αισιοδοξίας, κάτω από τις γραμμές της Εκθεσης, υφέρπει ένας έντονος προβληματισμός για την ίδια την πορεία της ΕΕ.

Χαρακτηριστικά, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμά: «Μαζί με τη διεύρυνση μπορούμε να περιμένουμε σημαντικές αλλαγές στη γενική κοινωνική κατάσταση της Ενωσης. Αναμένεται να αυξηθούν οι πολιτικές προκλήσεις σε ό,τι αφορά την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού, της φτώχειας και διαφόρων μορφών ανισοτήτων συμπεριλαμβανομένων και αυτών που έχουν σχέση με την κατάσταση της υγείας. Οι περιφερειακές ανισότητες και τα προβλήματα κοινωνικής συνοχής θα είναι μεγαλύτερα».

Για την απασχόληση, η Εκθεση της Επιτροπής σημειώνει ότι μετά από μια πενταετία ισχυρής οικονομικής μεγέθυνσης, κατά την οποία η απασχόληση αυξήθηκε από το 60% στο 64% του πληθυσμού σε ηλικία εργασίας, το 2001 η οικονομική μεγέθυνση μειώθηκε στο 1,5%. Την ίδια χρονιά, η ανεργία διαμορφώθηκε στο 7,4%, ενώ το 2002 αυξήθηκε στο 7,6%. Πρέπει, βέβαια, να σημειωθεί ότι η «αύξηση» της απασχόλησης κατά κύριο λόγο μπορεί να αποδοθεί στην αύξηση «της ευελιξίας στην αγορά εργασίας». Η Επιτροπή δίνει μεγάλη σημασία στη Στρατηγική της Λισαβόνας, όπου βέβαια η «πλήρης απασχόληση» συνεπάγεται την επέκταση της υποαπασχόλησης, της μερικής και προσωρινής εργασίας και την κατάργηση της πλήρους σταθερής εργασίας.

Η διατήρηση και η αύξηση της προσφοράς εργασίας, είναι ένα μεγάλο ζητούμενο. Τρεις είναι οι πηγές αυτού του φτηνού εργατικού δυναμικού: Οι γυναίκες, οι μετανάστες και οι εργαζόμενοι μεγαλύτερης ηλικίας. Για τους τελευταίους, ο στόχος είναι το ποσοστό απασχόλησης για εργαζόμενους μεταξύ 55-64 ετών, να αυξηθεί από το 38,5% το 2001, στο 50% το 2010.

Η Εκθεση διαπιστώνει ότι ο «πληθυσμός της ΕΕ γερνάει» και ότι η «σταθερότητα της οικογένειας κλονίζεται και το μέγεθος των νοικοκυριών μειώνεται...», ενώ η αύξηση του πληθυσμού της Ενωσης την προηγούμενη δεκαετία κατά κύριο λόγο αποδίδεται στην καθαρή μετανάστευση (74%). Και ενώ η «γήρανση» έχει γίνει το κύριο προπαγανδιστικό μοτίβο των επιτελείων της ΕΕ, προκειμένου να δικαιολογηθεί η επίθεση στα δημόσια ασφαλιστικά συστήματα, η πραγματικότητα είναι ότι το σημερινό «δημογραφικό πρόβλημα» είναι αντανάκλαση των συγκεκριμένων ανταγωνιστικών κοινωνικών σχέσεων, που δυσκολεύει τους όρους αναπαραγωγής της εργατικής οικογένειας και που χειροτερεύει τους όρους διαβίωσης για τα πλατιά λαϊκά στρώματα.

Είναι χαρακτηριστικό ότι ένα ποσοστό 24% του πληθυσμού απειλείται από τον κίνδυνο της φτώχειας. Μάλιστα, μεταξύ των ετών 1980 - 1997 στο εσωτερικό πολλών κρατών της Ενωσης «στις περισσότερες περιπτώσεις οι εισοδηματικές ανισότητες διευρύνθηκαν».

Δεν είναι τυχαίο ότι σε μια Ενωση που υποτίθεται ότι έχει για προμετωπίδα της, τη «γνώση», τα στοιχεία δείχνουν ότι σχεδόν 2 στους 10 (ποσοστό 19,4%) των κατοίκων της εγκαταλείπουν πρόωρα το σχολείο και δε συμμετέχουν σε περαιτέρω εκπαίδευση ή κατάρτιση.

Ανησυχητικές είναι οι τάσεις που καταγράφονται και στις οκτώ χώρες της κεντρικής Ευρώπης που προσχωρούν στην ΕΕ. «Την τελευταία δεκαετία -σημειώνεται στην Εκθεση - στην Ανατολική Ευρώπη σημειώθηκαν σημαντικές αυξήσεις της φτώχειας και των ανισοτήτων». Και ενώ οι συντάκτες καταγράφουν μια τάση σταθεροποίησης, τα τελευταία χρόνια, ταυτόχρονα υποδεικνύουν ότι οι κύριοι παράγοντες που οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό είναι η ανεργία, η διάλυση της οικογένειας και η περιορισμένη ικανότητα της κοινωνικής προστασίας και της απασχόλησης να εξασφαλίσουν επαρκές εισόδημα και πόρους. Παράγοντες, βέβαια, που προκλήθηκαν μετά την καπιταλιστική παλινόρθωση και την καταστροφή των σοσιαλιστικών σχέσεων παραγωγής.

Παρά την προσπάθεια της Εκθεσης, να υπερθεματίσει υπέρ της «ανθεκτικότητας του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου», η πραγματικότητα είναι σκληρή. Ετσι, στον επίλογο σημειώνεται: «Οπως είναι φυσικό, εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικά προβλήματα και οι προκλήσεις για την Ενωση αναμένεται να είναι ακόμα μεγαλύτερες στην επόμενη δεκαετία. Παραδείγματος χάρη, εξακολουθούν να υπάρχουν ανησυχίες σε ό,τι αφορά τις τάσεις για τη νέα γενιά, όπως υπογραμμίστηκε σε αρκετά σημεία στην Εκθεση για την Κοινωνική Κατάσταση: Επίμονη ανεργία, ειδικές μορφές θνησιμότητας και εργατικών ατυχημάτων, ανεπάρκεια επαγγελματικής εκπαίδευσης, συνεχιζόμενη παρουσία παγίδων φτώχειας».