Το ζήτημα της απελευθέρωσης της Κύπρου από το βρετανικό ζυγό και της αυτοδιάθεσης του πληθυσμού της τέθηκε αμέσως με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ομως τότε, στην Ελλάδα μόνο το ΕΑΜ και το ΚΚΕ πρόβαλαν συστηματικά το κυπριακό ζήτημα. Στο «Σχέδιο Προγράμματος της Λαϊκής Δημοκρατίας», που ενέκρινε το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ τον Ιούνη του 1945, καθώς και στο «Πρόγραμμα της Λαϊκής Δημοκρατίας», που εγκρίθηκε από την ΚΕ του ΕΑΜ ένα μήνα μετά, διατυπώνεται με σαφήνεια το αίτημα για Ενωση της Κύπρου με την Ελλάδα¹. Μάλιστα το ΕΑΜ με τηλεγράφημά του στη Διάσκεψη Ειρήνης του Παρισιού, στα τέλη Ιουλίου του 1946, επανέφερε το θέμα της Ενωσης και κατέστησε το Κυπριακό διεθνές πρόβλημα του μεταπολεμικού κόσμου, που έπρεπε οπωσδήποτε να βρει τη λύση του.

Αντίθετα, τα αστικά κόμματα και οι μεταπελευθερωτικές κυβερνήσεις δε βρήκαν ούτε μια λέξη να πουν για την απελευθέρωση της Κύπρου. Μάλιστα η επίσημη ελληνική κυβέρνηση αρνήθηκε κατηγορηματικά να φέρει το Κυπριακό στη Διάσκεψη Ειρήνης του Παρισιού και ο τότε πρωθυπουργός της χώρας Κ. Τσαλδάρης δε δίστασε να δηλώσει στη γαλλική πρωτεύουσα, στις 6/7/1946, ότι «η Κύπρος δεν αποτελεί εθνικήν διεκδίκησιν της Ελλάδος»². Αντιστρατευόταν τα συμφέροντα της ελληνικής αστικής τάξης η οποιαδήποτε αναμόχλευση του Κυπριακού, αφού μια τέτοια αναμόχλευση έπληττε πρωτίστως τα συμφέροντα της προστάτιδας της Μεγάλης Βρετανίας στην αποικιακή δύναμη της οποίας υπαγόταν η Κύπρος.

Η θέση του αστικού πολιτικού κόσμου γύρω από το Κυπριακό δεν άλλαξε ούτε όταν την πρωτοκαθεδρία στις ελληνικές υποθέσεις ανέλαβαν, το Μάρτη του '47, οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής με το δόγμα Τρούμαν. Την πραγματικότητα αυτή την είχε εκφράσει με πολύ γλαφυρό τρόπο ο Γ. Παπανδρέου, όταν στα 1950 ως αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Πλαστήρα είπε στον τότε δήμαρχο Λευκωσίας Θ. Δέρβη: «Η Ελλάς αναπνέει σήμερον με δύο πνεύμονας, τον μεν αγγλικόν, τον δε αμερικανικόν, και δι' αυτό δεν ημπορεί, λόγω του Κυπριακού, να διακινδυνέψει να πάθη ασφυξίαν»³.

Το Γενάρη του 1950 στην Κύπρο οργανώθηκε δημοψήφισμα στο πλαίσιο του οποίου οι Ελληνοκύπριοι, που αποτελούσαν το 80% περίπου των κατοίκων του νησιού, δήλωσαν τη θέλησή τους για Ενωση με την Ελλάδα. Ομως η, τότε, ελληνική κυβέρνηση γύρισε την πλάτη στο γεγονός και ο πρωθυπουργός Ν. Πλαστήρας δήλωνε πως η κυβέρνησή του επιφυλάσσεται να χειριστεί το Κυπριακό «εντός του πλαισίου των σχέσεων μετά της φίλης και συμμάχου δυνάμεως, άμα ως θεωρήση ότι επέστη η στιγμή της ευτυχούς αυτού διευθετήσεως».

Η πολιτική αυτή γραμμή γύρω από το Κυπριακό δεν άλλαξε ούτε το φθινόπωρο του 1951, όταν η ελληνική πλευρά έθεσε το θέμα στα όργανα του ΟΗΕ, αφού προηγουμένως πήρε την έγκριση των Αμερικανών και των Εγγλέζων, αρκούμενη σε ευχολόγια του τύπου «ελπίζομεν επί πλέον ότι η βρεττανική κυβέρνησις θα ικανοποιήση τους πόθους της Κύπρου»⁴.

Μια δεύτερη προσπάθεια να τεθεί το Κυπριακό στον ΟΗΕ θα γίνει το 1954, όταν η κυβέρνηση Παπάγου θα συναντήσει την πλήρη άρνηση της Αγγλίας για διευθέτηση του προβλήματος σε διμερή βάση κι όταν το ογκούμενο λαϊκό κίνημα υπέρ της αυτοδιάθεσης των Κυπρίων και της ένωσης με την Ελλάδα δε θα αφήσει άλλα περιθώρια ενεργειών στους κυβερνώντες. Η προσφυγή στον ΟΗΕ θα πραγματοποιηθεί, αλλά η όλη υπόθεση θα καταλήξει σε φιάσκο, υπογραμμίζοντας με τραγικό τρόπο το αδιέξοδο αναζήτησης λύσης στα πλαίσια της συμμαχίας με τους Αγγλοαμερικανούς. Το 1955, μάλιστα, οι Αγγλοαμερικανοί και το ΝΑΤΟ θα εμποδίσουν ακόμη και την εγγραφή του Κυπριακού στην ημερήσια διάταξη της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ. Οι μόνοι πραγματικοί σύμμαχοι της Ελλάδας στον ΟΗΕ που υποστηρίζουν την απελευθέρωση της Κύπρου είναι οι σοσιαλιστικές χώρες και η ΕΣΣΔ.

Τον Οκτώβρη του 1955, μετά το θάνατο του Παπάγου, κι ύστερα από πραξικοπηματική ενέργεια του Παλατιού και των Αμερικανών, πρωθυπουργός της Ελλάδας ανέλαβε ο Κ. Καραμανλής, ο οποίος προηγουμένως για να πάρει το χρίσμα είχε δεσμευτεί στους υπερατλαντικούς συμμάχους ότι θα έκλεινε το Κυπριακό σύμφωνα τις απαιτήσεις και τα συμφέροντά τους. Δώδεκα μέρες πριν το θάνατο του Παπάγου, ο τότε αρχηγός της CIA Αλλεν Ντάλλες έστειλε στον αδελφό του και υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ ένα άκρως απόρρητο έγγραφο με τίτλο «Σχόλια του Βασιλέα Παύλου και του Κ. Καραμανλή σχετικά με την ελληνική πολιτική κρίση». Στο έγγραφο αυτό, ανάμεσα στα άλλα, αναφερόταν ότι «ο κ. Καραμανλής εξακολουθεί να ελπίζει ότι οι ΗΠΑ μπορούν να βοηθήσουν την Ελλάδα να βρει τρόπους να μπει στο ράφι το Κυπριακό με έντιμο τρόπο, ώστε να μπορέσει να αντιμετωπίσει τα εσωτερικά οικονομικά προβλήματα. Δημοσίως, θα ανακοινώσει ότι η πολιτική της Ελλάδος στο Κυπριακό θα συνεχιστεί, αλλά θα αλλάξουν μόνο οι μέθοδοι για την υλοποίησή της»⁵.

Ετσι, φτάσαμε ως τις περιβόητες συμφωνίες της Ζυρίχης και του Λονδίνου, που έδιναν στην Κύπρο το περίεργο καθεστώς της εξαρτημένης ανεξαρτησίας, υπό την κηδεμονία της Μ. Βρετανίας, της Ελλάδας και της Τουρκίας, που όμοιό του, έστω και ως δείγμα, δεν υπήρχε στον κόσμο.

«Οι Συμφωνίες Ζυρίχης - Λονδίνου, υπογραμμίζει ο στενός συνεργάτης του Μακάριου Ν. Κρανιδιώτης, υπήρξαν το αποτέλεσμα σκληρής ανάγκης και η κατάληξη ενός διλήμματος, μπροστά στο οποίο η Βρετανική Κυβέρνηση έθεσε τον Κυπριακό λαό και την ηγεσία του: ΄Η τις Συμφωνίες ή τη Διχοτόμηση. Ο Μακάριος προτίμησε το "μη χείρον"»⁶.

Στην πραγματικότητα, βεβαίως, η διχοτόμηση ενυπάρχει στις συμφωνίες Ζυρίχης - Λονδίνου, αφού είναι η βάση πάνω στην οποία στηρίχθηκαν. Επιπλέον στις συμφωνίες υπήρχε ένα μυστικό εδάφιο, μια «συμφωνία κυρίων», που μεταξύ άλλων προέβλεπε ότι:

«Η Ελλάς και η Τουρκία θα υποστηρίξουν την είσοδο της Δημοκρατίας της Κύπρου εις το ΝΑΤΟ. Η εγκατάστασις βάσεων του ΝΑΤΟ εις τη Νήσον, ως και η σύνθεσις αυτών, εξαρτάται εκ συμφωνίας των δύο κυβερνήσεων.

Συνεφωνήθη μεταξύ των δύο Πρωθυπουργών ότι θα παρέμβουν παρά τω Προέδρω και Αντιπροέδρω της Δημοκρατίας της Κύπρου, αντιστοίχως επί τω σκοπώ όπως τεθούν εκτός νόμου το Κομμουνιστικόν Κόμμα και η κομμουνιστική δράσις...»⁷. Τα σχόλια περιττεύουν!!!.

Δε χρειάστηκε να περάσει καθόλου καιρός και οι συνθήκες της Ζυρίχης και του Λονδίνου έδειξαν πως δεν ήταν σε θέση να εξασφαλίσουν την ομαλή, ειρηνική, δημοκρατική εξέλιξη του νεοσύστατου κυπριακού κράτους. Η κρίση θα λάβει οξύτερες διαστάσεις το 1963, όταν η τουρκοκυπριακή πλευρά, επιμένοντας στην εφαρμογή των συνθηκών της Ζυρίχης και του Λονδίνου, θα απαιτήσει το χωρισμό των δήμων στις μεγάλες πόλεις, θα συνεχίσει να αρνείται τη συγκρότηση ενιαίου στρατού, θα μπλοκάρει την ψήφιση των φορολογικών νομοσχεδίων και γενικά θα οδηγήσει το κράτος σε παράλυση.

Μπροστά σ' αυτή την κατάσταση ο Μακάριος θα μεθοδεύσει την αναθεώρηση του Κυπριακού Συντάγματος, προσπαθώντας, αρχικά, να πετύχει για το σκοπό αυτό την έγκριση της Αθήνας και της Αγκυρας. Η Τουρκία, όπως ήταν αναμενόμενο, δε δέχτηκε ούτε συζήτηση επί του θέματος. Οι εξελίξεις που θα ακολουθήσουν θα είναι τραγικές για την Κύπρο. Το διάστημα που ο Μακάριος συζητά για την τροποποίηση του Συντάγματος οι εθνικιστικοί κύκλοι των Τουρκοκυπρίων, με επικεφαλής τον Ρ. Ντεκτάς, θα αρχίσουν να εξοπλίζονται, προετοιμάζοντας μια ένοπλη αναμέτρηση στο νησί, με τελικό στόχο να πετύχουν, τουλάχιστον, τη διχοτόμηση. Ενοπλες, όμως, ομάδες δημιουργούνται και από την πλευρά των Ελληνοκυπρίων από τον υπουργό Εσωτερικών (φανατικό αντικομμουνιστή πράκτορα της CIA και των Αγγλων) Πολ. Γεωρκάτζη, από τον Ν. Σαμψών (γνωστό από το πραξικόπημα του '74) και από το Β. Λυσαρίδη. Γενικά η Κύπρος έχει μετατραπεί σε μια μπαρουταποθήκη έτοιμη να εκραγεί και οι Αγγλοαμερικανοί έχουν κάθε λόγο να χαίρονται.

Τη νύχτα 20 προς 21 Δεκεμβρίου ξεσπούν στη Λευκωσία συγκρούσεις Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων που θα οδηγήσουν σε γενικότερη σύρραξη, σε απειλή για άμεση στρατιωτική επέμβαση της Τουρκίας και στην απαρχή του διαμελισμού της Κύπρου. Οι συγκρούσεις - στις οποίες πρωταγωνιστούν οι ένοπλες ομάδες της μίας και της άλλης πλευράς - κορυφώνονται τα Χριστούγεννα και με πρωτοβουλία ελληνική οι Εγγλέζοι αναλαμβάνουν το ρόλο του διαιτητή: Στις 26/12 αγγλικά θωρακισμένα παίρνουν θέσεις ανάμεσα στις αντιμαχόμενες πλευρές, ενώ έρχονται και βρετανικές ενισχύσεις από τη Λιβύη. Στις 29/12 υπογράφεται συμφωνία για κατάπαυση των εχθροπραξιών και για το διαχωρισμό της Λευκωσίας ανάμεσα στις δύο κοινότητες (που πήρε το όνομα «πράσινη γραμμή», γιατί ο Αγγλος στρατηγός Γιαγκ τη χάραξε στο χάρτη με πράσινο μολύβι). Εν τω μεταξύ οι Τουρκοκύπριοι είχαν αποσυρθεί από την κυβέρνηση, τη Βουλή και τις δημόσιες υπηρεσίες. Ο διαμελισμός της Κύπρου είχε πια ξεκινήσει.

Μετά την κρίση του '63 η λύση του κυπριακού ζητήματος για τους Αγγλοαμερικανούς, την Τουρκία, αλλά και την Ελλάδα περιστρέφεται γύρω από τον άξονα της ΝΑΤΟποίησης. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε μνημόνιό του προς τον Αμερικανό Πρόεδρο Τζόνσον, στις 15/6/1964, ο τότε πρωθυπουργός της Ελλάδας Γ. Παπανδρέου έγραφε: «Το δίλημμα είναι: "νατοποίηση" ή Κούβα. "Νατοποίηση" μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο με την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Με την Ενωση, ολόκληρο το νησί, που θα έχει αποτελέσει τμήμα της Ελλάδας, μπορεί να γίνει βάση του ΝΑΤΟ, όπως η Κρήτη. Ο εσωτερικός κομμουνισμός θα μειωθεί σημαντικά, όπως στην Ελλάδα, όπου μειώθηκε στο 12%. Τότε θα διαφυλαχθεί απόλυτα και η ασφάλεια της Τουρκίας και ολόκληρης της Μέσης Ανατολής. Αν δε συμβεί νατοποίηση της Κύπρου, το νησί θα γίνει αναπόφευκτα μία άλλη Κούβα, γιατί ο εσωτερικός κομμουνισμός θα γίνει παντοδύναμος και θα έχει τη δραστήρια υποστήριξη της Σοβιετικής Ενωσης»⁸.

Η γραμμή αυτή, του αντικομμουνισμού και της ΝΑΤΟποίησης, ακολουθήθηκε με ευλάβεια και με την αποστολή (1964) της ελληνικής ταξιαρχίας στη Μεγαλόνησο - που σκοπό είχε να αντιμετωπίσει τον λεγόμενο εσωτερικό εχθρό, δηλαδή το ΑΚΕΛ⁹ - και με την προώθηση λύσεων, όπως τα περιβόητα σχέδια Ατσεσον που είτε προέβλεπαν τη διχοτόμηση του νησιού είτε την παραχώρηση ελληνικού εδάφους (Καστελόριζο) στους Τούρκους για να παραιτηθούν κι εκείνοι με τη σειρά τους των διεκδικήσεών τους στην Κύπρο. Το εκπληκτικό δε όλων είναι ότι την ίδια γραμμή στο Κυπριακό ακολούθησε και η χούντα των συνταγματαρχών, η οποία φρόντισε να αποδιεθνοποιήσει το κυπριακό πρόβλημα, να το κρατήσει αυστηρά μέσα στα πλαίσια του ΝΑΤΟ και να το καταστήσει ελληνοτουρκική διαφορά, αναζητώντας μια λύση στο πλαίσιο του «δούναι και λαβείν» μέσω του διαλόγου με τη γειτονική χώρα. Σ' όλη δε την εφταετία, η δικτατορία φρόντιζε με φανερά πολιτικά μέσα να επεμβαίνει στην Κύπρο, υπονομεύοντας πλήρως την υπόστασή της ως ανεξάρτητο κράτος, μέλος του ΟΗΕ. Στο πλαίσιο αυτής της πολιτικής λογικής και πρακτικής φτάσαμε στην κυπριακή τραγωδία το καλοκαίρι του 1974. Το αμερικανόπνευστο πραξικόπημα έφερε την αμερικανοκίνητη τουρκική εισβολή και τη διχοτόμηση του νησιού. Την πραγματικότητα αυτή κανείς δεν μπορεί να την αρνηθεί, δεδομένου ότι υποχρέωσε την τότε κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή, που είχε προέλθει από την πολιτική μεταβολή της 24ης Ιουλίου 1974, να προχωρήσει στο μέτρο της αποχώρησης της Ελλάδας από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ. «Κατόπιν της αποδείξεως της ανικανότητας της Ατλαντικής Συμμαχίας - έλεγε η σχετική κυβερνητική ανακοίνωση - όπως αναχαιτίση την Τουρκίαν από του να δημιουργήση κατάσταση συρράξεως μεταξύ δύο Συμμάχων, ο πρόεδρος της Κυβερνήσεως κ. Κ. Καραμανλής έδωσεν εντολήν όπως αι ελληνικαί Ενοπλαι Δυνάμεις αποσυρθούν από τη Συμμαχίας του ΝΑΤΟ»¹⁰.

Τον ένοχο της κυπριακής τραγωδίας όλοι τον γνωρίζουν. Κι αν αυτόν ανακηρύσσουν σήμερα σωτήρα της Κύπρου, δεν το κάνουν γιατί δεν ξέρουν. Το κάνουν από ταξική επιλογή.

1. Βλέπε: «Επίσημα κείμενα ΚΚΕ», εκδόσεις ΣΕ τόμος 6ος, σελ. 29 και 394.

2. Ν. Ψυρούκης: «Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας», εκδόσεις Επικαιρότητα, τόμος β΄, σελ. 238.

3. Σπ. Λιναρδάτου: «Από τον Εμφύλιο στη Χούντα», εκδόσεις Παπαζήση, τόμος Α΄, σελ. 124.

4. Βλέπε: «Το Βήμα» 23/11/1951.

5. Αλέξη Παπαχελά: «Ο βιασμός της Ελληνικής Δημοκρατίας - ο Αμερικανικός παράγων 1947-1967», εκδόσεις ΕΣΤΙΑ, σελ. 48-49.

6. Ν. Κρανιδιώτη: «Δύσκολα χρόνια - Κύπρος 1950-1960», εκδόσεις ΕΣΤΙΑ, σελ. 395.

7. Ν. Κρανιδιώτη, στο ίδιο, σελ. 546.

8. Σπ. Λιναρδάτου: «Από τον Εμφύλιο στη Χούντα», εκδόσεις Παπαζήση, τόμος Δ΄, σελ. 457 και Αγγ. Βλάχου: «Μια φορά κι έναν καιρό ένας διπλωμάτης», εκδόσεις ΕΣΤΙΑ, τόμος Δ΄, σελ. 511-512.

9. Αγγ. Βλάχου, στο ίδιο, σελ. 512 και 528.

10. Εφημερίδες 15/8/1974.