ΜΕΡΟΣ ΟΓΔΟΟ

Πρόκειται για ένα κατά βάση αυτοβιογραφικό κείμενο, που είδε το φως της δημοσιότητας στη φιλολογική εφημερίδα «Σοβιέτσκαγια Κουλτούρα» το 1967, προς τιμήν των 50 χρόνων από την Οκτωβριανή Επανάσταση, και αναδημοσιεύτηκε σε ελληνική μετάφραση στον κυριακάτικο «Ριζοσπάστη» στις 19 Δεκέμβρη 1982.

Εύκολα θα διαπιστώσετε ότι αποτελεί μια προσωπική λαμπερή και διαυγή κατάθεση ενός καλλιτέχνη του λαού, χωρίς πισωγυρίσματα, αμφιταλαντεύσεις και οπισθοχωρήσεις. Στην εισαγωγή του αυτοχαρακτηρίζεται τέκνο της Οκτωβριανής Επανάστασης και αισθάνεται ότι είναι ένας από τους οικοδόμους του επαναστατικού πνεύματος, όταν δημιουργήθηκαν οι προϋποθέσεις και οι δομές της σοσιαλιστικής διακυβέρνησης.

Ομως ας μην καθυστερούμε και ας δώσουμε τον λόγο στον ίδιο τον Ντμίτρι Σοστακόβιτς:

«Η επανάσταση καθόρισε τη ζωή της γενιάς μου. Την ύλη της δημιουργίας. Τη θεματολογία. Τη γλώσσα. Το στιλ. Και, το σπουδαιότερο, δημιούργησε μια ψυχική κατάσταση, μια έξαρση των ψυχικών δυνάμεων, μια ιδιαίτερη "θερμοκρασία", που υψώνει πάντα τη δημιουργική δουλειά πάνω από τις συνηθισμένες απασχολήσεις της μέρας. Ανδρωθήκαμε νωρίς και μάθαμε να παίρνουμε μόνοι μας αποφάσεις.

Οι καιροί δεν ήταν μόνο θυελλώδεις και ανήσυχοι, αλλά και δύσκολοι, με πείνα και με κρύο. Πολύ καιρό δεν ξέραμε τι θα πει χορτάτος, συνηθίσαμε να μένουμε ικανοποιημένοι με τα λίγα και να μην γκρινιάζουμε, καταλαβαίνοντας πολύ νωρίς ότι οι μεγάλοι σκοποί χρειάζονται στερήσεις και γενναιότητα. Η επανάσταση μας σκληραγώγησε και η σκληραγώγηση αυτή, πνευματική και ψυχική, μας βοήθησε έπειτα από πολλά χρόνια, γιατί έγινε αντιληπτό ότι τα παιδικά βιώματα δεν σβήνουν».

Οπως αυτό το μοναδικό βίωμα, όταν ο αφηγητής μας γυρνάει πίσω τον χρόνο, όταν σχεδόν δεν έχει κλείσει τα 11 χρόνια του. Πρώτες, θολές και ακαταστάλακτες αναμνήσεις, με το φίλτρο του ορθού λόγου αδούλευτο ακόμα. Ομως συγκλονισμένος όταν μπροστά του έχει τον ίδιο τον Λένιν αυτοπροσώπως. Μία εκ των υστέρων αναφορά, φορτισμένη με τη ματιά της άγουρης ηλικίας:

«Ακουσα τον λόγο του Λένιν στις 3 Απρίλη 1917. Οι εργάτες της Πετρούπολης, οι φαντάροι, οι ναύτες περίμεναν στον σιδηροδρομικό σταθμό της Φινλανδίας την επιστροφή του Λένιν από την προσφυγιά. Η μάνα μου δεν μπόρεσε να με κρατήσει σπίτι. Μπήκα σε μία από τις φάλαγγες που πήγαιναν για τον σταθμό.

Με είχαν στριμώξει σε μια γωνιά και δεν μπόρεσα να ακούσω καλά τον λόγο που έβγαλε ο Λένιν, ανεβασμένος πάνω σε ένα τεθωρακισμένο που είχαν περιτριγυρίσει οι ναύτες. Μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση, που έγινε ύστερα από μισό χρόνο, διάβασα τις περίφημες Απριλιανές Θέσεις του Λένιν - το Πρόγραμμα της Επανάστασης που μελετάει τώρα κάθε Σοβιετικός φοιτητής».

Από τότε εξομολογείται ότι ήθελε να εκφράσει με τον τρόπο της μουσικής τη μορφή του Λένιν:

«Από τότε - δεν το κρύβω - έτρεφα την τολμηρή, φιλόδοξη σκέψη να ενσαρκώσω τη μορφή του Λένιν στη μουσική. Και το αποτόλμησα αυτό, μετά από πολλά χρόνια, στη 12η Συμφωνία. Αλλά και τώρα δεν θεωρώ ότι ολοκλήρωσα το όραμά μου: Να δώσω την προσωπικότητα του Λένιν, τον ιδανικό άνθρωπο - αγωνιστή, που δεν έχει όμοιό του».

Και άρχισε μέρα με τη μέρα να χτίζεται η νέα κοινωνία, η οποία ήθελε να βάλει στις μηχανές του καινοφανούς κόσμου της την Τέχνη με τους εκφραστές της. Αλλά τι λογής θα ήταν αυτή η καλλιτεχνία χωρίς να συμπορευτεί στον δρόμο που είχαν ανοίξει τα Σοβιέτ για την επιβολή και εμπέδωση του σοσιαλισμού;

«Ολοι καταλαβαίναμε ότι χρειάζεται ασυνήθιστα μεγάλη Τέχνη. Αλλά τι λογής; Αυτό δεν μας ήταν και τόσο καθαρό. Αυτός ήταν και ο λόγος των αναζητήσεων της δεκαετίας 1920 - 1930, των δισταγμών και των ακροτήτων. Γυρίζοντας τη σκέψη πίσω, βλέπεις ότι πολλά ήταν αφελή και αδύνατα. Η Τέχνη του πλακάτ κατέκτησε το θέατρο, τη ζωγραφική, είχε αντανακλάσεις στη μουσική. Τα γνωρίσματα του πλακάτ οδηγούσαν συχνά σε πρωτογονισμό. Θέλαμε η μουσική να φτάνει στον καθέναν και να είναι απόλυτα κατανοητή».

Αλλά ποιο είδος μουσικής κυρίως τροφοδοτήθηκε από το γράμμα και το πνεύμα της Επανάστασης;

«Η Επανάσταση», αποτιμά αυτός ο θερμός του λαού κομμουνιστής μελοποιός, «γέννησε πλήθος από σπουδαία τραγούδια, που συγκινούν με την αλήθεια τους και τώρα ακόμα. Πρόκειται κυρίως για τραγούδια του επαναστατικού, του εμφύλιου πολέμου. Στα τραγούδια αυτά επανερχόμαστε στα έργα μας έως σήμερα, και αποτελούν το πιο πολύτιμο κεφάλαιο μουσικής της εποχής εκείνης».

Μέσα σ' αυτήν την ταραγμένη περίοδο, η οποία όμως δίνει κίνηση στις μάζες για να εμφανιστούν στο προσκήνιο της Ιστορίας, ο γεννημένος το 1906 μαθητευόμενος της μουσικής παρατηρεί και παίρνει αφορμές από τα γεγονότα. Ο πρώτος μεγάλος πόλεμος του 1914 τού δίνει το έργο για πιάνο «Ο στρατιώτης».

Κάποια στιγμή βλέπει μια πυρκαγιά. Του προξενεί εντύπωση, και μια και δυο συνθέτει μια «Φλογερή Σονάτα» για πιάνο. Στο ίδιο ηλικιακό περιβάλλον, και μετά από φανατική ανάγνωση του Νικολάι Γκόγκολ, φιλοδοξεί να στήσει την όπερα «Τάρας Μπούλμπα», που τελικά έμεινε σχέδιο.

Οταν η Επανάσταση του Φλεβάρη είναι γεγονός, χώνεται ανάμεσα στο πολύβουο πλήθος και στο στάδιο της δημιουργίας, όταν έχει καταλαγιάσει η ηχητική μπάντα του πλήθους, αποπειράται να γράψει μια επαναστατική συμφωνία και ένα πένθιμο εμβατήριο στη μνήμη των θυμάτων.

Ωστόσο, η εμπειρία της Οκτωβριανής Επανάστασης και η θέα ενός αγοριού που πυροβολήθηκε από έναν χωροφύλακα μπροστά στα έκπληκτα παιδικά μάτια του θα περάσουν στη 12η Συμφωνία του, που έχει τον υπότιτλο «Ετος 1917» και είναι αφιερωμένη στη μνήμη του κομμουνιστή επαναστάτη ηγέτη Β. Ι. Λένιν.

(Συνεχίζεται)