Εγραφα τις προάλλες πως τα λόγια θέλουν προσοχή, γιατί καμιά φορά στις μέρες μας όλο και πιο συχνά μπορεί να είναι καλοστημένα και καλοστολισμένα, αλλά να κρύβουν αποτρόπαιες πράξεις. Κορυφαίο παράδειγμα, αποδεικτική επιτομή της ιδεολογικά ολέθριας χρήσης των λέξεων, είναι εκείνο το «η εργασία απελευθερώνει». Χωρίς τη φριχτή ναζιστική εμπειρία των στρατοπέδων συγκέντρωσης, ποιος σημερινός νέος που εξαρτάται οικονομικά απ' τον μπαμπά του λ.χ. δεν θα αισθανόταν απελευθερωμένος από την πατρική εξουσία αν αποκτούσε δικό του εισόδημα απ' τη δουλειά του, ή μήπως και από την παρανομία του; Ρητορικό αυτό το μήπως, τώρα που πρώτα τα θύματα των φούρνων όπου εκτελούνταν μαζικά άνθρωποι απολαμβάνουν διεθνή υποστήριξη, μετατρέποντας με βόμβες και πείνα μια άκρη της Μεσογείου σε πολτοποιητή ανθρώπων. Κακό ζύμωμα. Πικρό ψωμί για όλη τη γη. Η καινούρια επιγραφή μπορεί να είναι «η καλή σφαγή».

Κάποτε μπορούσε κανείς να απαξιώσει το παιχνίδι των λέξεων. Σήμερα γίνεται ταχύτατα αδύνατο κάτι τέτοιο. Σύντομα θα είμαστε όλοι μάρτυρες και δούλοι, χρήστες και ποτέ γνώστες, κυρίως δε ποτέ κάτοχοι μιας γλώσσας, και προφορικής αλλά κυρίως γραπτής και γενικώς κειμενογραφικής, που κατασκευάζεται από αλγορίθμους. Αυτή η βιομηχανία της γλώσσας, που αιχμαλωτίζει έτσι κι αλλιώς εκατομμύρια εργαζόμενους στη φάμπρικά της, παράγει ένα προϊόν ευρύτατης κατανάλωσης και φαινομενικά δωρεάν. Καλοδουλεμένη, στρογγυλεμένη, ευπρεπής, επιστημονικά τεκμηριωμένη, η κειμενογραφία της τεχνητής νοημοσύνης μπορεί να παράξει από πολιτικούς λόγους μέχρι επιστημονικές διατριβές, από ρεπορτάζ έως ψεύτικες ειδήσεις και από νέα θρησκεία έως τη νέα ιδεολογία της αποστασιοποιημένης ουδετερότητας πάσης φύσεως και μορφής. Συνάμα, στο επίπεδο της εικόνας κάνει το απίθανο πιθανό και σε λίγο αυτό που λέμε ο μέσος άνθρωπος θα χρειάζεται ένα χοντρό εγχειρίδιο και πολλή μελέτη για να μπορεί να ξεχωρίσει κάτι που λέγεται ή γράφεται, αν είναι από άνθρωπο ή από μηχανή. Συλλέγοντας έως το άπειρο εμπειρίες, λεξιλόγια, στιλ, η μηχανή θα αιχμαλωτίσει τον λόγο. Θα μοιάζει ωραίο ένα κείμενο που τυχόν αύριο στις μελλοντικές γενιές να είναι και πειστικό, αφού δεν θα έχουν ούτε αναγνωστική ούτε συγγραφική εμπειρία απ' αυτό που λέμε λογοτεχνία. Και θα 'ναι ωραίο το κείμενο που αντιστρέφει τη Μήδεια και τη μετατρέπει σε αγαθάγγελο, φωτίζοντας το σκότος της, ή θα προτρέπει να δει κανείς τον Οιδίποδα ως υπέροχο ντιενεϊκό πείραμα ενδογαμικής αναπαραγωγής.

Εκείνη η στενά συνδικαλιστική, προσωρινά επιτυχημένη απεργία των σεναριογράφων του Χόλιγουντ, πιστεύω ακράδαντα, σε κάποια μελλοντική διαστημική εποχή, αν υπάρξει χωρίς Χιροσίμες και Ναγκασάκια στον ματαιόδοξο 21ο αιώνα, θα καταγραφεί ιστορικά ως μια πρωτόλεια συνειδητοποίηση της αναγκαιότητας για μια ιδιόμορφη επανάσταση των νοημόνων ανθρώπων, που θέλουν να υπερασπιστούν τη φυσική νοημοσύνη, τη φαντασία και το τυχόν ταλέντο τους. Αν είχα μια στάλα υπερφυσικής δύναμης, σαν κι αυτή που χαρίζουν τα κόμικς στους ήρωές τους, θα θελα να ζήσω, να δράσω και να κινήσω νήματα για μια επανάσταση του Λόγου. Υπέρ του Λόγου. Αυτού που δομείται από ένα Πρόσωπο, και όχι απλώς δίποδο, πάνω στις εμπειρίες του, τις σχέσεις του, την αλληλεπίδρασή του με άλλους ανθρώπους, τις ψυχικές και σωματικές οδύνες αλλά και χαρές, τη λαμπρή υποκειμενικότητά του, ενταγμένη σε ένα συλλογικό υποσυνείδητο και συνειδητό. Μια επανάσταση που δεν θα αποκλείει από τη γραφή την υπογραφή. Μοιάζει με όνειρο θερινής νυκτός. Προφανώς δεν προλαβαίνω, αλλά όσο ζω και σκέφτομαι λεύτερα, οφείλω και οφείλετε μια απέραντη τρυφεράδα και στοργή, και έναν πελώριο κόπο, στον επεξεργασμένο ανθρώπινο λόγο, που εκτός από λέξεις έχει και συναίσθημα και ψυχή. Και δεν τηρεί καμία απόσταση από τον Αλλον, αλλά αντιθέτως πασχίζει έστω να τον αγγίξει. Αυτή η καμπάνα χτυπά για τον καθέναν και την καθεμιά από μας. Και αν δεν συνεχίσει να χτυπάει, ακόμα κι όταν εξαφανιστούν υλικά οι καμπάνες, τότε κανένας συναγερμός δε θα ακουστεί στα πολτοποιημένα μυαλά, ακόμα κι αν η τεχνητή νοημοσύνη αναπαράξει τέλεια τον ήχο της καμπάνας.

Για την ώρα έχω μόνο ένα εμπειρικό εργαλείο βοήθειας, κατά τη γνώμη μου χρήσιμο, για την αγαπητική προσέγγιση της εικόνας του ανθρώπου από το άναρθρο βρέφος έως τον ανοϊκό γέροντα: Δώστε σημασία στις ανθρώπινες ατέλειες και όχι στην τελειότητα των προσώπων. Η λαϊκή σοφία έχει συλλάβει τον κίνδυνο που περιγράφω, λέγοντας για ένα ψεύτικο τριαντάφυλλο, αχ τι ωραίο μοιάζει, σαν αληθινό, και για το αληθινό, αχ μοιάζει σαν ψεύτικο! Ας επαναστατήσουμε για να κατακτήσουμε αυτό το «σαν».