ΕΙΝΑΙ χαρά και συγκίνηση, όταν κάποιες φορές τυχαίνει να πέφτουν αναπάντεχα στα χέρια σου της Εθνικής Αντίστασης ντοκουμέντα. Αυτά, που τα είδες, τα διάβασες και τα 'δωσες κρυφά να διαβαστούν^. σ' εκείνο το φοβερά δύσκολο κύκλωμα, που συχνά έκρυβε και το θάνατο.

ΜΑΣ έφερε 59 χρόνια πίσω το μικρό μηνιάτικο παράνομο φιλολογικό περιοδικό των λογοτεχνών του ΕΑΜ, οι «Πρωτοπόροι», που έβγαινε το καλοκαίρι του 1943. Περιοδικό με ιστορία, κυκλοφορούσε νόμιμα ώσπου που το έκλεισε η μεταξική δικτατορία.

ΦΥΣΙΚΑ, οι βαριές συνθήκες παρανομίας δεν άφηναν περιθώρια για εκδοτικές πολυτέλειες, τυπωνόταν σε μυστικό τυπογραφείο σε σχήμα 32ο του 70Χ100 με 16 συνολικά σελίδες. Κάτω από τον τίτλο έχει την ένδειξη: «Μηνιάτικο φύλλο τέχνης και διανόησης». Από όσα έχουν γίνει γνωστά, τη συντακτική επιτροπή αποτελούσαν οι: Μάρκος Αυγέρης, Νίκος Καρβούνης, Μέλπω Αξιώτη και γραμματέας ο Γιώργης Λαμπρινός.

ΣΤΟ διακηρυκτικό τους άρθρο, οι «Πρωτοπόροι» τονίζουν ότι: «...Καθήκον της τέχνης είναι να ριχτούν οι ιεροφάντες της στον αγώνα, με πάθος άδηλο, με πίστη και αγάπη φλογερή προς την Ελλάδα και το λαό της. Μπροστά στα μάτια μας δημιουργεί τη ζωή του, τη ζωή μας, ζυμώνει με το αίμα του τη λευτεριά και τον πολιτισμό της Ελλάδας. Ας πάρουμε μέρος στον αγώνα του για την εθνική λευτεριά, για τη λαοκρατία. Είναι το γόνιμο έδαφος, όπου θα βλαστήσει και θα λουλουδίσει η Τέχνη και ο νεοελληνικός πολιτισμός...».

ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ, συνολικά, έβγαλε πέντε φύλλα. Το τελευταίο κυκλοφόρησε το Δεκέμβρη του 1943, με κύριο άρθρο του Ν. Καρβούνη με τίτλο «Εργα πίστεως» και άλλες συνεργασίες, φυσικά όλες με ψευδώνυμα. Δυσκολίες εκδοτικές, κυνηγητά, αλλά και λόγοι ίσως οργανωτικοί ανάγκασαν το περιοδικό να σταματήσει την έκδοσή του. Σημειώνουμε ότι ακριβώς εκείνο τον καιρό ο Γ. Λαμπρινός, βασικό στέλεχος της έκδοσης, πιάστηκε και κλείστηκε στο Χαϊδάρι, ο δε Ν. Καρβούνης έφευγε για την Ελεύθερη Ελλάδα.

ΤΟ ΑΡΘΡΟ του Ν. Καρβούνη «Εργα πίστεως» είναι ένα φλογερό κάλεσμα στους Ελληνες διανοούμενους, να πάρουν μέρος στον αγώνα κατά του φασισμού και των ξένων κατακτητών. Το άρθρο ξανά έλεγε αυτά που είχε διατυπώσει στο τρίτο φύλλο με τον τίτλο: «Αλλους τόνους, ω φίλοι», με το οποίο καλούσε τους πνευματικούς ανθρώπους να εξαρθούν στο ύψος της αγωνιστικής διάθεσης του λαού και να δώσουν έργα αντάξια της εποχής.

«ΜΑΣ έλαχε να ζούμε - γράφει ο Ν. Καρβούνης - σε μια από τις πιο κρίσιμες εποχές του ιστορικού ξετυλίγματος της ανθρωπότητας. Του παγκόσμιου πολέμου ο τιτανικός συγκλονισμός σωριάζει συντρίμμια έναν κόσμο παραγερασμένο. Από τις φλόγες και τα χαλάσματα ένας καινούριος ξεπετιέται. Μέσα στα πλαίσια του αδυσώπητου αγώνα των στοιχείων της προόδου κατά του χιτλεροφασισμού, που θέλησε να ξαναρίξει πίσω την ανθρωπότητα στα σκοτάδια και τη σκλαβιά μιας μεσαιωνικής βαρβαρότητας, γιγαντώθηκε και ο αγώνας του ελληνικού λαού για τη λευτεριά του. Στα βουνά μας, στις πολιτείες μας, λαϊκοί αγωνιστές μάχονται ηρωικά, προσφέρουν κάθε μέρα με μεγαλόκαρδη απλότητα το τίμημα της εθνικής και της λαϊκής λευτεριάς στον ακριβό της θυσίας βωμό...».

ΚΙ ΑΝΑΡΩΤΙΕΤΑΙ ο Ν. Καρβούνης: «Αυτός ο λαός, πώς είναι μπορετό να μην ηλεκτρίζει την έμπνευση των λογοτεχνών μας; Αυτός ο λαός, που ζωντανεύει ένα μεγάλο έπος στην ιστορία του, έσπασε πια μέσα του κάθε λογής δεσμά. Τολμηρός, θεληματικός, αλύγιστος, με καθάριο σα διαμάντι το νου, με ηφαιστειακή εκρηκτικότητα στην ψυχή, χτυπά το βάρβαρο κατακτητή. Θεμελιώνει τις ελευθερίες του. Ανοίγει ακαταμάχητος το δρόμο της λευτεριάς, της προόδου, της ευτυχίας του. Και είναι ο αγώνας του ένα μεγάλο "έργον πίστεως". Γιατί πιστεύει στον εαυτό του, στην αναγκαιότητα του αγώνα του, στην αλάθευτη καρποφορία του...».

ΣΕ ΠΑΡΟΜΟΙΑ «έργα πίστεως», γράφει ο φλογερός αρθρογράφος, «καλεί η μεγάλη ώρα τους αληθινούς λογοτέχνες μας. Πίστεως στο λαό μας. Πίστεως στην ανθρωπότητα, που σφαδάζει μέσα στις οδύνες, που προμηνάνε τη γέννηση νέου κόσμου, νέου πανανθρώπινου πολιτισμού...».

ΚΑΛΕΣΜΑ για «έργα πίστεως» σε καιρούς μακρινούς, που τα 'χουμε ζήσει. Οταν η ανθρωπότητα κολυμπούσε στο αίμα. Κι ο χιτλεροφασισμός θέλησε να την ξαναρίξει στα σκοτάδια και τη σκλαβιά μιας μεσαιωνικής βαρβαρότητας.

Η ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑ κολυμπάει πάλι σήμερα στα αίματα. Οι Αμερικανοί ιμπεριαλιστές σκοτώνουν λαούς κι ετοιμάζουν να κάψουν και να αφανίσουν κι άλλες χώρες, που δεν τους προσκυνούν κι αντιστέκονται. Είναι ξανά η ώρα του χρέους για κάθε πνευματικό άνθρωπο. Είναι το πανανθρώπινο προσκλητήριο, που μας θέλει όλους παρόντες σε «έργα πίστεως».