ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Κυριακή 27 Μάη 2007
Σελ. /32
ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
Η εμπορευματοποίηση της φτώχειας

Eurokinissi

Ενας στρατιώτης που τον έλεγαν Τζορτζ Φιουκούμπι έφαγε μια σφαίρα στον πόλεμο των Μπόερ, με αποτέλεσμα να του κόψουν το γόνατο σ' ένα νοσοκομείο του Κεϊπτάουν. Οταν γύρισε στο Λονδίνο, του πλήρωσαν - σαν αποζημίωση για τη μερική αναπηρία - εβδομήντα πέντε λίρες, κι εκείνος υπέγραψε ένα χαρτί που έλεγε πως δεν είχε καμία απαίτηση από το κράτος. Με τις εβδομήντα πέντε αυτές λίρες αγόρασε ένα καπηλειό στο Νιουγκέιτ, αλλά δεν πήγε καλά. Καθώς δεν έβγαζε ούτε τα έξοδά του, αναγκάστηκε να το εγκαταλείψει. Αφού περιπλανήθηκε ανά τας οδούς και τας ρύμας του Λονδίνου, χωρίς λεφτά, νηστικός και χωρίς στέγη, πήρε την απόφαση να κάνει ό,τι έκαναν χιλιάδες κολασμένοι στην Αγγλία των αρχών του 20ού αιώνα. Αποφάσισε να γίνει ζητιάνος. Ετσι, γνωρίστηκε με την ...επιχείρηση ζητιάνων που διηύθυνε ο αξιοσέβαστος Τζονάθαν Τζερεμία Πίτσαμ από το στρατηγείο του στην οδό Ολντ Οουκ. Και λόγος γίνεται για κανονική επιχείρηση. Με ράφτες που έφτιαχναν τα άθλια ρούχα των υπαλλήλων - ζητιάνων. Με ξυλουργούς που τους προμήθευαν - αν και αρτιμελείς - με ξύλινα πόδια και χέρια. Με σχεδιασμό και επιλογή των δρόμων, αλλά και των ωρών που απέφεραν έσοδα στο λογιστήριο... Μια επιχείρηση ζητιάνων πραγματικό χρυσωρυχείο.

Πρόκειται για την εισαγωγή από το πολύ γνωστό έργο του Μπέρτολ Μπρεχτ «Η όπερα της πεντάρας». Ο οποίος Μπρεχτ, δεν ήταν μόνο πολύ μεγάλος θεατρικός συγγραφέας, αλλά μελετητής και γνώστης της μαρξιστικής θεωρίας, είχε κατανοήσει σε βάθος τους νόμους κίνησης της καπιταλιστικής κοινωνίας. Μέσα από το έργο του έφερε στο προσκήνιο εικόνες και παραστάσεις του καπιταλιστικού κόσμου, που δεν είναι πάντοτε ορατές στα μάτια του κόσμου. Οπως το θέμα της κερδοφόρας επιχείρησης των ζητιάνων, η οποία είχε στηθεί για να εμπορεύεται τον ανθρώπινο πόνο.

Χωρισμός της εργασίας από την ιδιοκτησία

Στην περίοδο του πρώιμου καπιταλισμού, επιταχύνεται η διαδικασία του χωρισμού της ιδιοκτησίας από την εργασία. Ο άμεσος παραγωγός, σε συνθήκες καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής, δεν είναι πλέον ιδιοκτήτης του προϊόντος που ο ίδιος παράγει με την εργασία του. Το προϊόν του ιδιοποιείται πλέον από τους κατόχους των μέσων παραγωγής, οι οποίοι είχαν φροντίσει, στο μεταξύ, να απογυμνώσουν τους άμεσους παραγωγούς των προϊόντων από κάθε μέσο που θα τους επέτρεπε να παράγουν για τον εαυτό τους, να οικειοποιούνται οι ίδιοι τους καρπούς του μόχθου τους. Για να παράγει πλέον ο εργάτης - παραγωγός, θα πρέπει να ενωθεί με τα απαλλοτριωμένα από την αστική τάξη μέσα παραγωγής, η οποία, βέβαια, θέτει ως όρο το προϊόν που θα παραχθεί να το ιδιοποιείται η ίδια και όχι εκείνος που το παράγει, δηλαδή ο εργαζόμενος. Κάτω από τους γενικούς αυτούς όρους, δημιουργούνται και αναπτύσσονται οι σχέσεις της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης. Σχέσεις, πάνω στις οποίες στηρίζεται η αντίθεση του πλούτου και της φτώχειας.

Ο μισθωμένος από τον καπιταλιστή εργαζόμενος δουλεύει για να παράξει υπερπροϊόν, υπεραξία, από την οποία πλουτίζει το αφεντικό. Ο ίδιος δουλεύει για ένα κομμάτι ψωμί, για να συντηρήσει την εργατική του δύναμη, ώστε να είναι σε θέση και την επόμενη μέρα να εργαστεί για να κάνει το αφεντικό ακόμα πιο πλούσιο. Στις περιόδους, όμως, των καπιταλιστικών κρίσεων, τον πετάνε σαν το σκυλί στο δρόμο. Οι δουλιές έχουν κλείσει, το χρήμα δεν κυκλοφορεί, το αφεντικό δε χρειάζεται πλέον τις υπηρεσίες του. Ετσι έχουμε την εμφάνιση του εφεδρικού στρατού εργασίας, στρατό που τον απαρτίζουν οι άνεργοι, οι σακατεμένοι από τα εργατικά ατυχήματα, οι υπερήλικες, που είχαν την ατυχία να ζουν πολύ... Ο στρατός αυτός τροφοδοτεί τους ζητιάνους, οι οποίοι έχουν κατακλύσει τις καπιταλιστικές μεγαλουπόλεις.

Ο Μπρεχτ, με τη διεισδυτική του ματιά, διείδε ότι στον καπιταλισμό εμπορεύματα δε γίνονται μόνο τα υλικά αγαθά που μας κατακλύζουν στα ράφια των σούπερ μάρκετ. Εμπόρευμα μπορεί να γίνει ακόμα και ο ανθρώπινος πόνος, τον οποίο προωθούν... στην αγορά αξιοσέβαστοι επιχειρηματίες, όπως ο Τ. Ζ. Πίτσαμ. Με τι υλικά; Μα, με τους εξαθλιωμένους που κινούνται έξω από τα όρια της καπιταλιστικής παραγωγής. Οι «άχρηστοι» για το παραγωγικό κεφάλαιο γίνονται πολύ χρήσιμοι για τις επιχειρήσεις ζητιάνων. Στον καπιταλισμό,τίποτα δεν είναι για πέταμα. Με τις κατάλληλες προεργασίες, όλα μετατρέπονται σε λαμπερά εμπορεύματα. Ολα έχουν την τιμή τους...

Τα προγράμματα για τη φτώχεια...

Τα θυμηθήκαμε όλα αυτά, με αφορμή τις πρόσφατες εξαγγελίες Αλογοσκούφη, για τη δημιουργία στο μέλλον Ταμείου για την καταπολέμηση της φτώχειας, το οποίο ...κάποτε θα προικοδοτηθεί από το ...πλεόνασμα της ανάπτυξης με 2 δισ. ευρώ, ώστε σε κάθε φτωχό να αντιστοιχούν 1.000 ευρώ. Μα, θα ρωτήσει κάποιος, τι σχέση έχει το Ταμείο για τη φτώχεια, με τον Φιουκούμπι και τον Τ. Ζ. Πίτσαμ, τους πρωταγωνιστές του Μπρεχτ στην «Οπερα της πεντάρας»; Και όμως, οι λογικές, και στη μια περίπτωση και στην άλλη, είναι καταπληκτικά ίδιες. Και στις δύο περιπτώσεις, έχουμε λαμπρά παραδείγματα, για το πώς ο καπιταλισμός επιλύει προς όφελός του αντιθέσεις που δημιουργεί το ίδιο το σύστημα της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης.

Τι θα μπορούσε να σκεφτεί κάποιος, που άκουσε τις εξαγγελίες Αλογοσκούφη για τη φτώχεια... Οτι πλησιάζουν εκλογές και ότι η κυβέρνηση της ΝΔ άρχισε τις προεκλογικές εξαγγελίες για να προσεταιριστεί την ψήφο των φτωχών στρωμάτων, όλων όσοι ζουν σήμερα στα όρια της εξαθλίωσης. Ετσι βεβαίως έχουν τα πράγματα, αλλά πρέπει να εξετάσουμε και άλλες πλευρές του φαινομένου. Γιατί το ίδιο το σύστημα αντιμετωπίζει τέτοια κοινωνικά φαινόμενα, όχι μόνο συγκυριακά, αλλά με στρατηγικό σχεδιασμό και με αρκετή δόση ευφυίας. Με στόχο, βέβαια, να ενσωματώσει τα οξυμένα αυτά προβλήματα στις λογικές της καπιταλιστικής διαχείρισης, πριν αυτά μετατραπούν σε εκρηκτική ύλη, η οποία, αν και όταν πυροδοτηθεί, θα μπορούσε να καταστρέψει τις δομές του.

Ας δούμε, λοιπόν, το πρόβλημα της σύγχρονης φτώχειας. Οπως προκύπτει και από τα ίδια τα επίσημα στατιστικά στοιχεία, οι φτωχοί σήμερα αποτελούν κάτι περισσότερο από το 20% του ελληνικού πληθυσμού και εντοπίζονται στο χώρο των συνταξιούχων, των ανέργων, των χαμηλόμισθων και των αγροτών με πολύ μικρό κλήρο. Δεν αναφερόμαστε στους μετανάστες, τους οποίους η επίσημη Στατιστική αφήνει έξω από την έρευνά της. Προκύπτει, ωστόσο, το ερώτημα, πώς δημιουργήθηκαν αυτοί οι φτωχοί; Πώς γίνεται κανείς φτωχός στις μέρες μας; Η εξήγηση, βέβαια, δεν είναι μεταφυσική, αλλά έχει σχέση με την ίδια την πραγματικότητα που βιώνουμε καθημερινά. Ετσι, η εκτεταμένη φτώχεια εμφανίστηκε στους συνταξιούχους, από τότε που η κυβέρνηση της ΝΔ αποφάσισε να αποσυνδέσει τις συντάξεις από την εξέλιξη του μισθού.

Ετσι φτάσαμε σήμερα στις συντάξεις πείνας των 400 και 500 ευρώ. Φτωχός είναι κάποιος, ο οποίος εργάζεται με καθεστώς μερικής απασχόλησης, με συμβάσεις ορισμένου χρόνου, με αμοιβές 300 και 400 ευρώ το μήνα. Φτωχός είναι ένας αγρότης, που καλλιεργεί 20 στρέμματα και την παραγωγή του τη ληστεύει το εμπορομεσιτικό κεφάλαιο. Φτωχός ακόμη μπορεί να γίνει και κάποιος μεσαίος επιχειρηματίας, ο οποίος «ανοίχτηκε» στις τράπεζες, πήρε μεγάλα δάνεια, τα οποία δεν μπόρεσε να να πληρώσει, με αποτέλεσμα οι τελευταίες να του κατάσχουν περιουσιακά στοιχεία και να βρεθεί στον «άσο». Φτωχός μπορεί, επίσης, να είναι και κάποιος, ο οποίος υπέκυψε στις σειρήνες του Χρηματιστηρίου το 1999, έπαιξε σε μετοχές ό,τι είχε και δεν είχε και τον ξεπουπούλιασαν...

Με άλλα λόγια, η φτώχεια είναι προϊόν των γενικότερων συνθηκών του καπιταλιστικού συστήματος και των ασκούμενων κυβερνητικών πολιτικών. Ετσι η πορεία προς την ΟΝΕ είχε σαν «παράπλευρη απώλεια» την αύξηση των φτωχών. Και όμως, σε κάθε προεκλογική περίοδο, έρχονται τα αστικά κόμματα - τα οποία μέσω των ασκούμενων πολιτικών ευθύνονται για την παραγωγή και αναπαραγωγή της φτώχειας - και υπόσχονται μέτρα ανακούφισης για τους φτωχούς... Στην προκειμένη περίπτωση, βέβαια, έχουμε μέτρα διαχείρισης της φτώχειας από την πλευρά του αστικού πολιτικού συστήματος. Το οποίο την εμπορευματοποιεί. Την κάνει εμπόρευμα. Με τι επιδίωξη; Οχι, φυσικά, για να ανακουφίσουν τους φτωχούς. Φτωχός είναι κάποιος που ζει με 300 ευρώ το μήνα, φτωχός θα είναι και αν τα 300 ευρώ γίνουν 400.

Ο στόχος, στην προκειμένη περίπτωση, είναι η ενσωμάτωση και το αλυσόδεμα των φτωχών στρωμάτων στο αστικό πολιτικό σύστημα. Και το αποτέλεσμα ποιο είναι; Αν ο φτωχός πειστεί από τις εξαγγελίες Αλογοσκούφη και ψηφίσει αύριο τη ΝΔ, τι κάνει στην πραγματικότητα; Στηρίζει με την ψήφο του τις πολιτικές επιλογές του κόμματος αυτού, το οποίο για τη νέα τετραετία «υπόσχεται» την εφαρμογή σκληρότερων ακόμη καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων στην Κοινωνική Ασφάλιση, στην Παιδεία, στην Υγεία, στη Δημόσια Διοίκηση. Πολιτικές, δηλαδή, που αναπαράγουν και διευρύνουν τον πλούτο των εκμεταλλευτών, αλλά και τη φτώχεια των λαϊκών στρωμάτων. Ψηφίζει, δηλαδή, πολιτικές αναπαραγωγής της εξαθλίωσης, οι οποίες εμφανίζονται με τη μάσκα των προγραμμάτων καταπολέμησης της φτώχειας... Στην προκειμένη, βέβαια, περίπτωση το αστικό πολιτικό σύστημα - η ΝΔ και το ΠΑΣΟΚ για την ακρίβεια - έχει στήσει επιχειρήσεις διαχείρισης και εμπορευματοποίησης της φτώχειας. Την πωλούν υποτιμημένη - προσφέρουν ψιχία στους παρίες - και αγοράζουν την ψήφο τους. Κάνουν τους φτωχούς συνυπεύθυνους μιας πολιτικής, η οποία εγγυάται τη διεύρυνση των συνθηκών εξαθλίωσής τους.


Θανάσης ΚΑΝΙΑΡΗΣ



Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ