Χτύπημα της σταθερής και πλήρους απασχόλησης, επέκταση των ευέλικτων μορφών εργασίας, ένταση της εργοδοτικής ασυδοσίας, απλήρωτη και ανασφάλιστη εργασία είναι ορισμένα από τα αποτελέσματα της απελευθέρωσης του ωραρίου των καταστημάτων μέχρι σήμερα. Μια κατάσταση που θα γίνει ακόμα χειρότερη για τους εργαζόμενους σε περίπτωση εφαρμογής του σχεδίου νόμου της κυβέρνησης της ΝΔ για νέα διεύρυνση, ουσιαστικά την απελευθέρωση, του ωραρίου και κατάργηση της αργίας της Κυριακής. Στόχος, οι πολυεθνικές και μεγάλες ντόπιες επιχειρήσεις στο χώρο βασικά του εμπορίου να ενισχύσουν την κυριαρχία τους στην αγορά και να εξασφαλίσουν όλο και πιο φθηνό εργατικό δυναμικό.

Το σχέδιο νόμου που δημοσιοποίησε στις αρχές του Μάρτη το υπουργείο Ανάπτυξης προβλέπει τη λειτουργία των καταστημάτων: Καθημερινά μέχρι τις 9 το βράδυ, χειμώνα-καλοκαίρι. Το Σάββατο μέχρι τις 8 το βράδυ. Ενώ για την Κυριακή η κυβέρνηση ρίχνει το μπαλάκι στους νομάρχες που θα αποφασίζουν τη λειτουργία των καταστημάτων, εφόσον το κρίνουν αναγκαίο. Επίσης, το ωράριο των καταστημάτων μπορεί να διευρύνεται μόνο και πάλι με απόφαση των νομαρχών. Η επιλογή της ΝΔ αποτελεί συνέχεια της πολιτικής των προηγούμενων κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ, οι οποίες με τη βοήθεια των συμβιβασμένων ηγεσιών (ΠΑΣΚΕ, ΔΑΚΕ και ΑΠ) στο συνδικαλιστικό κίνημα εφάρμοσαν το σημερινό απαράδεκτο ωράριο λειτουργίας των καταστημάτων (8 μ.μ. λήξη από Δευτέρα έως Παρασκευή το χειμώνα, 9 μ.μ. λήξη από Δευτέρα έως Παρασκευή το καλοκαίρι και 6 μ.μ. το Σάββατο).

Η μέχρι σήμερα εμπειρία από το ήδη διευρυμένο ωράριο λειτουργίας δείχνει το ψευδές του ισχυρισμού της ΝΔ ότι μέσω της διεύρυνσης δε θα θιχτεί το ωράριο εργασίας και ότι θα αυξηθεί η απασχόληση - ισχυρισμός που χρησιμοποιείται προκειμένου να εφαρμόσει τα νέα αντεργατικά της σχέδια. Αντιθέτως, ένα από τα αποτελέσματα της διεύρυνσης του ωραρίου είναι η ένταση της εκμετάλλευσης των εργαζομένων μέσω του χτυπήματος της σταθερής και πλήρους εργασίας, αφού εφαρμόζονται με διάφορους τρόπους (ωρομίσθιο, μερική απασχόληση, ακανόνιστα ωράρια) οι ευέλικτες μορφές εργασίας, ή ακόμη και η επιμήκυνση του εργάσιμου χρόνου πάνω από το 8ωρο, που, μεταξύ άλλων, καθιστούν τους εργαζόμενους πιο ευάλωτους στις εργοδοτικές πιέσεις για πρόσθετη εργασία, πολλές φορές ανασφάλιστη, ακόμα και απλήρωτη.

Χαρακτηριστικό είναι ότι από τις αρχές της δεκαετίας του '90 - όταν και άρχισε η απελευθέρωση του ωραρίου - μέχρι σήμερα στα σούπερ μάρκετ υπήρξε ένα τεράστιο κύμα απολύσεων εργαζομένων με σταθερή και πλήρη εργασία. Τη θέση τους πήραν ωρομίσθιοι εργαζόμενοι με συμβάσεις αορίστου ή ορισμένου χρόνου και οι οποίοι αποτελούν σήμερα το 70% του προσωπικού σ' αυτές τις επιχειρήσεις. Κατά κύριο λόγο οι εργαζόμενοι αυτοί προσλαμβάνονται για να δουλεύουν μερική απασχόληση - τρεις-τέσσερις ώρες τη μέρα - και με αμοιβές της τάξης των 340 ευρώ μεικτά το μήνα. Στην πράξη οι εργοδότες τούς εξαναγκάζουν να δουλεύουν πολλές ώρες παραπάνω.

Ο νόμος για τη διευθέτηση του χρόνου εργασίας - που αναμένεται να ενταθεί με βάση τις κατευθυντήριες γραμμές της ΕΕ για το χρόνο εργασίας - δίνει το δικαίωμα σε πολυκαταστήματα και πολυεθνικές εμπορικές επιχειρήσεις να βάζουν τους εργαζόμενους να δουλεύουν από ήλιο σε ήλιο, όταν υπάρχει μεγάλος φόρτος εργασίας, χωρίς καν οι παραπάνω ώρες εργασίας να θεωρούνται υπερωρίες. Και στη συνέχεια εξαναγκάζουν τους εργαζόμενους σε λιγότερες ώρες εργασίας ή σε ρεπό σε περιόδους όπου η εμπορική κίνηση είναι μειωμένη. Μια τέτοια κατάσταση βίωσαν οι εργαζόμενοι στο πολυκατάστημα «Νότος Γκάλερι» (πρώην Λαμπρόπουλος), τα περασμένα Χριστούγεννα. Το εορταστικό ωράριο για τους εργαζόμενους στο συγκεκριμένο πολυκατάστημα άρχισε μια βδομάδα νωρίτερα από την επίσημη έναρξή του. Οι εργαζόμενοι δούλευαν από τις 9 το πρωί μέχρι τις 9 το βράδυ καθημερινά και μέχρι τις 6 το Σάββατο. Η εργοδοσία, με το πέρας των γιορτών και για να αποφύγει να πληρώσει τις υπερωρίες, προχώρησε στη διευθέτηση του χρόνου εργασίας και οι εργαζόμενοι δούλευαν τη μια μέρα 6 ώρες, την άλλη 2 ώρες και πάει λέγοντας, μέχρι να «ξεπληρώσουν» τις απλήρωτες υπερωρίες. Ανάλογα συμβαίνουν και σε άλλες επιχειρήσεις.

Επίσης, σε μεγάλα καταστήματα που έχουν συνεχές ωράριο οι εργαζόμενοι εξαναγκάζονται, παρανόμως, να απασχολούνται με διακεκομμένο ωράριο. Δηλαδή, απασχολούνται κυρίως το πρωί και το απόγευμα - όταν υπάρχει περισσότερη δουλιά - με διάλειμμα δύο ωρών το μεσημέρι, με αποτέλεσμα όλη τη μέρα να βρίσκονται στη δουλιά ή στο δρόμο, χωρίς καθόλου ελεύθερο χρόνο.

Πολλές είναι και οι περιπτώσεις όπου οι εργαζόμενοι καλούνται να δουλέψουν ακόμα και την αργία της Κυριακής. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι σε διάφορα σούπερ μάρκετ της αλυσίδας «Ατλάντικ» εντοπίστηκαν περιπτώσεις όπου η εργοδοσία έβαλε, εκτός από τη μερική απασχόληση, τις απλήρωτες υπερωρίες, τους εργαζόμενους να δουλεύουν και την Κυριακή! Αντίστοιχες καταγγελίες εργαζομένων έρχονται και από άλλες μεγάλες αλυσίδες σούπερ μάρκετ, όπως στον «Βασιλόπουλο», στον «Βερόπουλο», κ.α. Ακόμα, άλλα σούπερ μάρκετ όπως, π.χ., «ΓΕΓΟΣ» στην Αττική λειτουργούν τα καταστήματά τους και την Κυριακή. Αξίζει να σημειωθεί ότι κατά τις περιόδους αιχμής - όπως οι εορταστικές - οι επιχειρήσεις στο χώρο του εμπορίου προσλαμβάνουν εργαζόμενους με μερική απασχόληση και μετά το τέλος της περιόδου τούς απολύουν.

Φυσικά, η διεύρυνση του ωραρίου δεν αφορά μόνο τους εργαζόμενους στο εμπόριο. Συμπαρασύρει μια σειρά από κλάδους, όπως λογιστές, κούριερ, ταχυμεταφορείς, τράπεζες, καθώς αυτοί λειτουργούν ως «δορυφόροι» του εμπορίου. Αποτελεί δε προπομπό για την κατάργηση των εργατικών δικαιωμάτων όλων των εργαζομένων, όπως είναι η αργία της Κυριακής και η πενθήμερη εργασία.

Τα παραπάνω συνθέτουν έναν εργασιακό μεσαίωνα που αναμένεται να γίνει πιο σκοτεινός με την εφαρμογή των αντεργατικών σχεδίων της ΝΔ. Η νέα διεύρυνση για τους μικρομεσαίους θα σημάνει αφανισμό των επιχειρήσεών τους γιατί δε θα μπορούν να ανταποκριθούν ούτε στα λειτουργικά έξοδα, ούτε και βιολογικά θα αντέχουν να κρατούν δεκάδες ώρες ανοιχτά τα καταστήματά τους. Κάτι που έχει ήδη συμβεί σε πολλές μικρές επιχειρήσεις. Οι εργαζόμενοι που δουλεύουν σε αυτές τις επιχειρήσεις - κυρίως με σταθερή και πλήρη εργασία - πετιούνται στο δρόμο και αυξάνεται η ανεργία αφού οι μικρές επιχειρήσεις δεν αντέχουν να έχουν και υπαλλήλους. Προκειμένου να ζήσουν αναγκάζονται να αποδεχτούν τους όρους ευέλικτων μορφών εργασίας. Ετσι, οι εργαζόμενοι μετατρέπονται σταδιακά σε μια στρατιά ολοένα και πιο φθηνού εργατικού δυναμικού που πολλές φορές δεν αμείβεται ούτε με τα ελάχιστα και το οποίο οδηγείται στην εξαθλίωση μέσω της πλήρους κατάργησης του σταθερού ωραρίου εργασίας και του ελεύθερου χρόνου. Συνεπώς και στη διάλυση της προσωπικής, της οικογενειακής και κοινωνικής ζωής αφού ο εργαζόμενος είναι ανά πάσα στιγμή στη διάθεση του εργοδότη.

Απέναντι σε αυτή την κατάσταση το ταξικό συνδικαλιστικό κίνημα στο χώρο του εμπορίου ήδη έχει αναπτύξει μια σειρά από πολύμορφες αγωνιστικές δραστηριότητες ενάντια στην υπάρχουσα κατάσταση και στους νέους αντεργατικούς σχεδιασμούς της ΝΔ. Ενώ στην απεργία της περασμένης Πέμπτης το ΠΑΜΕ προχώρησε σε συμβολική κατάληψη του υπουργείου Εμπορίου ενάντια στη διεύρυνση του ωραρίου και στην επιχειρούμενη κατάργηση της αργίας της Κυριακής. Οι ταξικές συνδικαλιστικές δυνάμεις καλούν τους εργαζόμενους να αναλάβουν πρωτοβουλίες για την οργάνωση και ανάπτυξη των αγώνων τους ενάντια στην πολιτική της κυβέρνησης, της ΕΕ και του κεφαλαίου που μέσα και από την προσπάθεια για παραπέρα διεύρυνση του ωραρίου λειτουργίας των καταστημάτων επιδιώκουν την πλήρη ανατροπή των εργασιακών σχέσεων. Να παλέψουν για: Κατάργηση των αντεργατικών νόμων της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ, που διέπουν το ωράριο. Ενιαίο, συνεχές ωράριο λειτουργίας όλων των καταστημάτων - όχι πάνω από 48 ώρες τη βδομάδα λειτουργίας. Τρία απογεύματα κλειστά τα καταστήματα. Κατάργηση του ωρομισθίου και της μερικής απασχόλησης. Μόνιμη και σταθερή δουλιά για όλους, 35ωρο-7ωρο-5ήμερο, 1.200 ευρώ κατώτερο μισθό, 960 ευρώ κατώτερη σύνταξη, αποκλειστικά δημόσιο δωρεάν σύστημα Υγείας, Παιδείας, Πρόνοιας.

Το ωράριο λειτουργίας των καταστημάτων είναι άρρηκτα δεμένο με το ωράριο εργασίας και το ασφαλιστικό, γι' αυτό και η διαρκής διεύρυνσή του κρίνεται απαραίτητη από το μεγάλο κεφάλαιο και τις κυβερνήσεις που το υπηρετούν προκειμένου να διαμορφωθεί πλήρως το νέο «τοπίο» του εργασιακού μεσαίωνα. Το «ελαστικό» ωράριο εργασίας δεν μπορεί να λειτουργήσει ολοκληρωμένα εάν υπάρχουν νομικοί περιορισμοί στο χρόνο λειτουργίας των, κάθε είδους, επιχειρήσεων. Από αυτό προκύπτει η σημασία της τελευταίας κυβερνητικής επίθεσης, η οποία βασίζεται σε σαθρά επιχειρήματα, άστοχες συγκρίσεις με άλλες χώρες, ανιστόρητους αφορισμούς και σε μια γερή δόση αυταρχισμού αφού κανείς δεν αμφισβητεί επί της ουσίας ότι η «δημόσια διαβούλευση» είναι μια πρόφαση που παραπέμπει σε έναν ακόμη «στημένο διάλογο» και σε προειλημμένες αποφάσεις.

Η κορύφωση της πρώτης φάσης των αγωνιστικών αντιδράσεων εργαζομένων και επαγγελματιών-βιοτεχνών-εμπόρων σε όλη τη χώρα στις 17 του Μάρτη ενάντια και στην πολιτική για το ωράριο απέδειξε στην πράξη ότι μοναδικός σύμμαχος της κυβέρνησης σε αυτή την υπόθεση είναι το μεγάλο κεφάλαιο και οι συμβιβασμένες συνδικαλιστικές οργανώσεις, ενώ μοναδικός στόχος της είναι η εξυπηρέτηση των μεγάλων συμφερόντων. Την αντίθεση εκατοντάδων χιλιάδων ΕΒΕ από όλη τη χώρα στη διεύρυνση του ωραρίου και στην κατάργηση της αργίας της Κυριακής ανέλαβαν να την εκφράσουν οι δυνάμεις που διαμορφώνουν τον αγωνιστικό πόλο στο συνδικαλιστικό κίνημα των επαγγελματοβιοτεχνών και εμπόρων με πρωτεργάτη τη ΔΗΚΕΒΕ. Ηταν μια φυσική κατάληξη από τη στιγμή που οι ηγεσίες της πλειοψηφίας σε ΓΣΕΒΕΕ και ΕΣΕΕ αποφάσισαν, η καθεμιά με το δικό της τρόπο, να στηρίξουν τα κυβερνητικά σχέδια. Η απόφαση αυτή συνοδεύτηκε από ελιγμούς και φραστικές διαφοροποιήσεις τόσο ώστε να μην εξεγερθούν τα μέλη τους και προκληθεί ρήξη που θα άλλαζε και τους συσχετισμούς, σε μια περίοδο μάλιστα αρχαιρεσιών στους συλλόγους των ΕΒΕ.

Την περασμένη Πέμπτη, μέρα πανελλαδικής κινητοποίησης εργαζομένων και ΕΒΕ, η κυβέρνηση επιδίωξε μια ακόμη πρόκληση με τις δηλώσεις του υφυπουργού Ανάπτυξης Γ. Παπαθανασίου για το ωράριο. Το μέτρο, δήλωσε ο υφυπουργός, «εφαρμόζεται ήδη σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης και προσφέρει στην πράξη καλύτερες τιμές και εξυπηρέτηση στους καταναλωτές και περισσότερες θέσεις εργασίας για τους ανέργους». Για να προσθέσει ότι η κυβέρνηση «επιζητεί το διάλογο και τη συναίνεση με βάση επιχειρήματα και όχι με βάση τις ιδεοληψίες του παρελθόντος». Οι ισχυρισμοί της κυβέρνησης μετατρέπουν τη διεύρυνση του ωραρίου σε «φάρμακο διά πάσαν νόσον».

Απάντηση σε αυτούς τους ισχυρισμούς δίνουν οι ίδιοι οι ΕΒΕ. Στο ψήφισμα της συγκέντρωσης της Ομοσπονδίας Βιοτεχνικών Σωματείων Αθήνας (ΟΒΣΑ), την Πέμπτη στην Πλ. Κάνιγγος, τονίζεται: «Το απελευθερωμένο ωράριο είναι μια πρόκληση για τους αυτοαπασχολούμενους και μικρούς επαγγελματίες-βιοτέχνες και εμπόρους, είναι ένα εργαλείο στα χέρια των μεγάλων επιχειρήσεων για να επιταχύνουν την κυριαρχία τους στην αγορά». Για το θέμα της ανεργίας, εύστοχη είναι μια άλλη τοποθέτηση της ΟΒΣΑ, σύμφωνα με την οποία «τη θέση των χιλιάδων μικρών μαγαζιών που θα κλείσουν θα την καταλάβουν λίγα πολυκαταστήματα και τη μια θέση εργασίας θα τη διεκδικούν δύο και τρεις εργαζόμενοι». Λογικό και επόμενο είναι να καταρρίπτεται από τα πράγματα και ο ισχυρισμός της κυβέρνησης για «καλύτερες τιμές», καθώς μια αγορά απόλυτα ελεγχόμενη από τα πολυεθνικά και ντόπια πολυκαταστήματα και μεγάλα σούπερ μάρκετ μπορεί εύκολα να αλλάξει τα δεδομένα με τρόπο που να διασφαλίζονται τα υπερκέρδη αυτών που την ελέγχουν.

Προϋπόθεση για όλα αυτά είναι βεβαίως η σημαντική συρρίκνωση των μικρών ΕΒΕ στο χώρο του εμπορίου, που θα συμπαρασύρει και τη βιοτεχνία. «Η απελευθέρωση της αγοράς και του ωραρίου, το καθεστώς των προσφορών, η χωρίς περιορισμούς λειτουργία των καταστημάτων στα στάδια, στους λεγόμενους πολυχώρους, στο αεροδρόμιο, στις λεγόμενες τουριστικές ζώνες (που ισχύουν σχεδόν για όλη τη χώρα) είναι βασικές αιτίες που οι μικρές επιχειρήσεις οδηγούνται στο περιθώριο και στο μαρασμό και μειώνουν το μέσο όρο ζωής τους», επισημαίνει η ΟΒΣΑ, και συμπληρώνει: «Εχουμε κάθε λόγο να υποστηρίζουμε ότι η κυβέρνηση, με την επέκταση του ωραρίου και την απελευθέρωσή του, βάζει σε κίνηση ένα νέο γύρο αναδιανομής της αγοράς που θα επιταχύνει τη συγκέντρωση του τζίρου και της παραγωγής στους μεγαλεμπόρους και στους βιομηχάνους, θα αυξήσει το κόστος λειτουργίας στις μικρές επιχειρήσεις, θα συρρικνώσει ακόμη περισσότερο το εισόδημα των αυτοαπασχολούμενων και μικρών ΕΒΕ, τους αφαιρεί τον ελεύθερο χρόνο, τους εξαντλεί βιολογικά».

Η βιολογική και κοινωνική εξάντληση είναι ένα σημείο-«κλειδί» του νέου ωραρίου, κοινό ως συνέπεια για εργαζόμενους και μικρούς ΕΒΕ, καθοριστικό για την κυριαρχία των μεγάλων επιχειρήσεων που αξιοποιούν την ευκαιρία για να δώσουν ένα συντριπτικό χτύπημα στους «ενοχλητικούς» ΕΒΕ οι οποίοι συνεχίζουν να υπάρχουν στις γειτονιές και σε αντίξοες συνθήκες να διατηρούν μερίδιο της αγοράς. Κανένας αυτοαπασχολούμενος δεν μπορεί να διατηρήσει το κατάστημά του ανοιχτό τις ώρες που θα ορίζει το νέο ωράριο, ενώ σήμερα τόσο στην Αθήνα και ακόμη περισσότερο στην επαρχία δεν εφαρμόζει ούτε το υφιστάμενο ωράριο των 75 ωρών τη βδομάδα στην πλήρη εξέλιξή του. Γι' αυτό και το αίτημα που αναδείχτηκε είναι αυτό των 48 ωρών τη βδομάδα το ανώτερο! Δύσκολο είναι επίσης να κάνει νέες προσλήψεις που θα καλύπτουν τα κενά, καθώς το λειτουργικό κόστος του θα είναι απαγορευτικό σε σύγκριση με τις δυνατότητες των μεγάλων καταστημάτων. Εκ των πραγμάτων τα μικρά καταστήματα θα πιεστούν ακόμη περισσότερο και καθώς είναι αυτά που απασχολούν τους πιο πολλούς εργαζόμενους η αύξηση της ανεργίας είναι δεδομένη εάν αρχίσουν να κλείνουν.

Ενα από τα «αγαπημένα» επιχειρήματα του υπουργού Ανάπτυξης, Δ. Σιούφα, για το ωράριο, είναι ότι οι εργαζόμενοι-πελάτες των καταστημάτων πρέπει να φεύγουν από τις δουλιές τους για να μπορούν να ψωνίζουν! Δεδομένου ότι δεν υπάρχουν πολλοί εργοδότες που να παραχωρούν τέτοιες ευκολίες στο προσωπικό τους, αντίθετα είναι σχεδόν κανόνας η καταπάτηση των ωραρίων και γενικότερων δικαιωμάτων, με τη λογική του υπουργού το εργατικό δυναμικό της χώρας θα έπρεπε να είχε λιμοκτονήσει εδώ και χρόνια! Θα μπορούσε να είναι αστείο το συγκεκριμένο επιχείρημα, εάν δεν το χρησιμοποιούσαν στα σοβαρά. Αλλά είναι κι αυτό δείγμα γραφής ακόμα μιας αντιλαϊκής κυβέρνησης που η πολιτική της - πολιτική και της Ευρωπαϊκής Ενωσης - αποσκοπεί στην ένταση της εκμετάλλευσης των εργαζομένων και των φτωχών λαϊκών στρωμάτων.