Στην Κύπρο συνεδρίασε, το περασμένο Σάββατο, 21 Οκτώβρη 2000, η Βουλή των Αντιπροσώπων και συζήτησε τις εξελίξεις του κυπριακού προβλήματος, μετά και την ολοκλήρωση του 4ου Γύρου των εκ του σύνεγγυς συνομιλιών. Η κρίσιμη φάση στην οποία βρίσκεται η πορεία «λύσης» του προβλήματος καθιστά - νομίζουμε - άκρως ενδιαφέρουσες τις απόψεις του ΑΚΕΛ, για το τι έγινε και τι πρέπει να γίνει. Προς ενημέρωση, λοιπόν, των αναγνωστών μας, δημοσιεύουμε σήμερα την ομιλία του Δημήτρη Χριστόφια, Γενικού Γραμματέα του ΑΚΕΛ, στην ως άνω συνεδρίαση της Βουλής των Αντιπροσώπων.

Φωνή βοώντος εν τη ερήμω! Με βάση το ψήφισμα 1250 καλέστηκαν οι εκ του σύνεγγυς συνομιλίες. Περιττό να υπενθυμίσω τον ανορθόδοξο και εν πολλοίς εκβιαστικό τρόπο, με τον οποίο κλήθηκαν οι δύο πλευρές σε συνομιλίες. Σε δηλώσεις μας τότε, είχαμε υπογραμμίσει την άποψη, την οποία είχα μεταβιβάσει και στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, ότι « ο Πρόεδρος πρέπει να ζητήσει έστω μικρό περιθώριο χρόνου και να ενημερώσει το Εθνικό Συμβούλιο (για την πρόσκληση του ΓΓ σε συνομιλίες) και να υπάρξει συλλογική τοποθέτηση πάνω σ' αυτό το θέμα».

Πρέπει, όμως, να υποδείξουμε για μια ακόμα φορά ότι η χρονική σύμπτωση της έναρξης των εκ του σύνεγγυς συνομιλιών με την Ευρωπαϊκή Διάσκεψη του Ελσίνκι δεν ήταν καθόλου τυχαία. Αποσκοπούσε στο να χρησιμοποιηθεί η δήθεν πρόοδος στο Κυπριακό για να προωθηθεί η Τουρκία στον προθάλαμο της Ευρωπαϊκής Ενωσης, όπως και έγινε. Οι εκτιμήσεις μας αυτές δεν είναι σημερινές και δε γίνονται εκ των υστέρων. Στις 30 του Νιόβρη 1999 και πάλιν σε απόφαση της Ολομέλειας της ΚΕ, υπογραμμίζαμε δυο σημεία: Πρώτον, ότι « οι εκ του σύνεγγυς συνομιλίες που συγκαλούνται στη Ν. Υόρκη δεν αφήνουν πολλά περιθώρια προσδοκιών για επίτευξη προόδου στο Κυπριακό, γιατί απουσιάζει η ξεκάθαρη βάση, πάνω στην οποία πρέπει να γίνουν οι συνομιλίες» και δεύτερον, ότι « είναι φανερό ότι οι εκ του σύνεγγυς συνομιλίες καλέστηκαν, όχι τόσο για να γίνει μια ουσιαστική και καρποφόρα διαπραγμάτευση στο Κυπριακό, αλλά για να εξυπηρετηθούν άλλες σκοπιμότητες, άσχετες με την ουσία του προβλήματος. Ο Αμερικανός Πρόεδρος επειγόταν να εμφανίσει μια επιτυχία κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του στην περιοχή. Η αμερικανική εξωτερική πολιτική και ιθύνοντες κύκλοι σε ηγετικές χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης θέλουν να προβάλουν τις συνομιλίες της Ν. Υόρκης ως βήμα προόδου και κατά συνέπεια ως άλλοθι για να δοθεί στην Τουρκία, κατά την Ευρωπαϊκή Συνάντηση Κορυφής του Ελσίνκι, το καθεστώς της υποψήφιας χώρας για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ενωση».

Σ' ολόκληρη εκείνη την περίοδο που ανασκοπούμε, απουσίαζε από την κυβερνητική πολιτική η σωστή πρόβλεψη και η προληπτική δράση. Συρθήκαμε σε μια διαδικασία που πρόδηλα είχε στόχο πρώτιστα να εξυπηρετήσει τους ευρωπαϊκούς προσανατολισμούς της Τουρκίας και όχι την επίλυση του Κυπριακού. Αντί πρόβλεψης και προληπτικής πολιτικής, επεδείχθη η γνωστή άκριτη ευπιστία στις αμερικανικές υποσχέσεις και διαβεβαιώσεις, στοιχεία που μονίμως χαρακτηρίζουν την πολιτική του Προέδρου της Δημοκρατίας.

Το Ελσίνκι χαρακτηρίστηκε από πολλούς ως σταθμός στις προσπάθειες λύσης του Κυπριακού και στην ευρωπαϊκή πορεία της Κύπρου. Δημιούργησε προσδοκίες για αλλαγή της τουρκικής στάσης στο Κυπριακό, προσδοκίες που, δυστυχώς, ως τώρα δεν έχουν επαληθευτεί. Δε θα επαναλάβω τις εκτιμήσεις του ΑΚΕΛ για το Ελσίνκι. Είναι γνωστές και οι διαφωνίες μας και οι επιφυλάξεις μας και οι διαφορετικές μας εκτιμήσεις. Εμμένουμε στην ορθότητά τους. Ευχόμαστε, όμως, ειλικρινά για το καλό της Κύπρου να δικαιωθούν, τελικά, εκείνες οι προσεγγίσεις, που αναμένουν καταλυτική θετική επίδραση του Ελσίνκι στο Κυπριακό.

Το συμπέρασμα που αβίαστα συνάγεται είναι πως η απόφαση των G-8, το «όλα στο τραπέζι» και η μετατροπή της θέσης ότι «τα ψηφίσματα του ΟΗΕ αποτελούν βάση για λύση» στη θέση «να ληφθούν πλήρως υπόψη», που υιοθετήθηκαν και από το Ψήφισμα 1250 του ΣΑ, το οποίο επίσης, δυστυχώς, χαιρέτισε η επίσημη ελληνοκυπριακή πλευρά, ήταν μια πρώτη υποχώρηση στον εκβιασμό του Ντενκτάς και της Αγκυρας, ότι δεν έρχονται σε συνομιλίες, αν δεν αναγνωρίζετο στον Ντενκτάς το ισότιμο καθεστώς.

Ενώ υπάρχει ο γνωστός ορισμός του ΟΗΕ για την πολιτική ισότητα των δύο κοινοτήτων από το 1990, που υιοθετήθηκε από σωρεία ψηφισμάτων του Συμβουλίου Ασφαλείας, στην αρχική δήλωσή του ο γγ αναφέρεται σε ίσο καθεστώς των μερών, που πρέπει να αναγνωριστεί στην τελική λύση με καθαρές και πρακτικές πρόνοιες. Αυτή η θέση, που σημαίνει ότι δεν ισχύει πλέον ο ορισμός που ξέραμε μέχρι σήμερα, αλλά αυτός που θα συμφωνηθεί, όχι μόνο δεν αναιρέθηκε, αλλά και επιβεβαιώθηκε στις προφορικές «διευκρινίσεις» που δόθηκαν στην πλευρά μας. Επικαλείται μάλιστα ο γγ την Εκθεση του Ιούνη του 1999, όπου ουσιαστικά αναφερόταν ότι χρειάζεται επανακαθορισμός του ορισμού της πολιτικής ισότητας κατά τρόπο που να ικανοποιείται ο κ. Ντενκτάς.

Ολα αυτά τα ερωτήματα παραμένουν αναπάντητα και μετά τις προφορικές λεγόμενες διευκρινίσεις, τις οποίες ο Πρόεδρος έκρινε ως ικανοποιητικές. Παραμένουν αναπάντητα και δίδουν την ευκαιρία διαφόρων ερμηνειών που να καλύπτουν και τον Ντενκτάς. Η αυτάρεσκη τοποθέτηση ότι σημασία έχει ποιες ερμηνείες εμείς δίδουμε, ας μας επιτραπεί να πούμε ότι είναι ένδειξη αμηχανίας. Σημασία έχει τι λεν τα επίσημα ντοκουμέντα και ποιες ερμηνείες δίδουν αυτοί που διαφεντεύουν τις τύχες του κόσμου. Και όταν ακριβώς αρνούνται να δώσουν μια ξεκάθαρη ερμηνεία, τότε έχουμε πρόβλημα. Σοβαρό πρόβλημα. Οσο αρνούμαστε να το δούμε, τόσο θα διολισθαίνουμε σε επικίνδυνα μονοπάτια που άλλοι χαράζουν για μας.

Είναι για τούτο που εμείς επιμένουμε ότι υπάρχει εκτροπή από την ορθή βάση λύσης του Κυπριακού. Είναι για τούτο που εμείς επιμένουμε ότι είναι επιτακτική ανάγκη ανακοπής της διολίσθησης και επανόδου στα σωστά πλαίσια αναζήτησης λύσης του Κυπριακού. Η δήλωση Ανάν είχε ως άμεση συνέπεια τις άτυπες σκέψεις που διατύπωσε ο Ντε Σότο στη συνέχεια και αφορούσαν διάφορες πτυχές του Κυπριακού. Οι άτυπες αυτές σκέψεις κινούνται, στην καλύτερη περίπτωση, μεταξύ ομοσπονδίας και συνομοσπονδίας και, στη χειρότερη, όπως είναι με τις άτυπες σκέψεις για το Συνταγματικό προβάλλουν ένα απαράδεχτο έκτρωμα, που δεν μπορεί να εφαρμοστεί και να λειτουργήσει στην πράξη. Για τούτο και ομόφωνα έχει απορριφθεί.

Η επιχειρούμενη από εκπροσώπους της κυβέρνησης και του κυβερνώντος κόμματος ωραιοποίηση της εικόνας και του περιεχομένου των άτυπων σκέψεων Ντε Σότο γίνεται γιατί θέλουν να εμφανίσουν ότι η πολιτική τους οδηγεί, τάχα, σε βελτιωμένες ιδέες σε σχέση με το παρελθόν. Δεν είναι όμως δυνατόν από τη μια ο Πρόεδρος να επιστρέφει ως απαράδεχτο το άτυπο έγγραφο επί του Συνταγματικού - από το οποίο εξαρτάται το είδος και το περιεχόμενο της λύσης - και από την άλλη ο κυβερνητικός εκπρόσωπος να μιλά για βελτιωμένες σε σχέση με το παρελθόν ιδέες. Η ωραιοποίηση είναι επικίνδυνη γιατί αποτρέπει από του να γίνουν εκείνες οι ενέργειες που στοχεύουν πραγματικά να βελτιώσουν τα δεδομένα. Δεν μπορούμε να στέλλουμε διεθνώς μηνύματα ικανοποίησης για τα άτυπα έγγραφα ενόσω δε διασφαλίζονται στην πράξη το δικαίωμα των προσφύγων για επιστροφή στα σπίτια και τις περιουσίες τους, η αποστρατικοποίηση, ο αποκλεισμός της ένοπλης επέμβασης.

Οι δικές μας εκτιμήσεις είναι προϊόν όχι κάποιας αντιπολιτευτικής διάθεσης, όπως κακώς ισχυρίζονται ορισμένοι, αλλά είναι προϊόν μιας επιστημονικής μελέτης των εξελίξεων. Θα μπορούσαν και αυτές να συζητηθούν στα πλαίσια εκείνης της επιτροπής που λειτουργεί κοντά στο Εθνικό Συμβούλιο, σε μια προσπάθεια να καταλήξουμε, αν είναι δυνατόν, σε κοινές διαπιστώσεις. Ούτε εκείνη η επιτροπή δεν έχει συγκληθεί, όπως δεν έχει συνεδριάσει ακόμα και το Εθνικό Συμβούλιο.

Εδώ και καιρό το ΑΚΕΛ προειδοποιεί ότι θα επιχειρηθεί να προωθηθεί λύση μέσης απόστασης ανάμεσα στις θέσεις των δύο πλευρών, δηλαδή ανάμεσα στις θέσεις για ομοσπονδία που υποστηρίζει η ελληνοκυπριακή πλευρά και τις θέσεις για συνομοσπονδία που απαιτεί ο Ντενκτάς και η Αγκυρα. Γινόμαστε μάρτυρες αυτού του επιχειρούμενου συγκερασμού. Η μέση λύση όμως, που στοχεύει να ικανοποιήσει και να καλύψει την τουρκική πλευρά, όχι μόνο θα αφίσταται από τα ψηφίσματα του ΟΗΕ και τις Συμφωνίες Υψηλού Επιπέδου αλλά θα βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση και με τα ψηφίσματα και με τις συμφωνίες.

Τούτες τις κρίσιμες ώρες θέλουμε να απευθύνουμε ένα καθαρό μήνυμα και προς τους Ελληνοκύπριους, αλλά και τους Τουρκοκύπριους συμπατριώτες μας. Είναι αλήθεια ότι η διζωνική, δικοινοτική ομοσπονδία είναι ένας οδυνηρός συμβιβασμός στον οποίο έχει προχωρήσει η ελληνοκυπριακή κοινότητα για να αντιμετωπιστεί η διαίρεση της πατρίδας μας, την οποία προκάλεσε το φασιστικό πραξικόπημα της Χούντας και της ΕΟΚΑ Β` και η τουρκική εισβολή και κατοχή και να αποτραπεί η οριστική διχοτόμηση της Κύπρου.

Είναι καιρός να γίνει κατανοητό ότι επιστροφή στο ενιαίο κράτος, το οποίο στην ουσία του να είναι ένα δεύτερο ελληνικό κράτος, αποτελεί μια καταστροφική ουτοπία. Οι εθνικιστικές και σοβινιστικές αντιλήψεις που προσεγγίζουν τους Τουρκοκύπριους ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας, ως ενοχλητικούς παρείσακτους σ' αυτό τον τόπο πρέπει να καταπολεμηθούν και να εκλείψουν. Η Κύπρος είναι πατρίδα και των Τουρκοκυπρίων, οι οποίοι στα πλαίσια μιας διζωνικής και δικοινοτικής ομοσπονδίας θα απολαμβάνουν ως κοινότητα το δικαίωμα της πολιτικής ισότητας, όπως αυτό καθορίζεται σε σειρά ψηφισμάτων του Συμβουλίου Ασφαλείας και σε εκθέσεις του ΓΓ του ΟΗΕ. Οπως δηλαδή λειτουργεί στο ομοσπονδιακό σύστημα.

Είναι καιρός να γίνει κατανοητό ότι η λύση της διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας δε θα είναι μια προσωρινή διευθέτηση η οποία ενδεχόμενα θα ανατραπεί για να προωθηθούν άλλοι στόχοι. Αυτή η προσέγγιση υπήρχε και με την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας το 1960 και έγινε πρόξενος δεινών και περιπετειών. Αν διαπράξουμε ξανά το ίδιο λάθος, το αποτέλεσμα θα είναι καταστροφικό. Προς τους Τουρκοκύπριους συμπατριώτες μας στέλνουμε επίσης ένα ξεκάθαρο μήνυμα. Η κατοχή δε δημιουργεί δίκαιο και τα κατοχικά δεδομένα δεν μπορούν να θεωρούνται πραγματικότητες πάνω στις οποίες θα οικοδομηθεί η λύση.

Είναι πέραν και έξω από κάθε λογική, αλλά και σε πλήρη αντίθεση με το διεθνές δίκαιο να αναμένεται ότι η λεγόμενη ΤΔΒΚ ως ανεξάρτητη και κυρίαρχη τάχα οντότητα θα προέλθει σε συμφωνία με άλλη κυρίαρχη οντότητα στην Κύπρο για να βρεθεί μια ομπρέλα συνύπαρξης και κοινής εκπροσώπησης στην Ευρωπαϊκή Ενωση και διεθνώς. Αυτή η φιλοσοφία δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή.

Απότοκο της φιλοσοφίας για αναγνώριση των πραγματικοτήτων είναι η ουσιαστική άρνηση του δικαιώματος εθελοντικής επιστροφής και κατοχής περιουσίας των προσφύγων. Οι Τουρκοκύπριοι συμπατριώτες μας καλούνται να κατανοήσουν ότι η διασφάλιση των δικαιωμάτων της μιας κοινότητας και των μελών της ξεχωριστά, που είναι αναγκαία, δε νομιμοποιεί την καταπάτηση των δικαιωμάτων της άλλης κοινότητας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των μελών της. Οπως πρέπει να διασφαλιστούν τα δικαιώματα των Τουρκοκυπρίων, άλλο τόσο πρέπει να διασφαλιστούν τα δικαιώματα και των Ελληνοκυπρίων. Αλλο τόσο πρέπει να διασφαλιστούν και τα δικαιώματα των θρησκευτικών Ομάδων των Μαρωνιτών, των Αρμένηδων και των Λατίνων.

Η νοοτροπία που καλλιεργείται στους Τουρκοκύπριους, την οποία προβάλλουν ακόμα και ξένοι, ότι οι εδαφικές αναπροσαρμογές, αλλά και η ενάσκηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των Ελληνοκυπρίων κάτω από τουρκοκυπριακή διοίκηση είναι παραχωρήσεις που αν θέλουν τις κάνουν, είναι και απαράδεκτη και επικίνδυνη. Τα ανθρώπινα δικαιώματα όλων δεν είναι δώρο το οποίο θα κάμουν οι Ελληνοκύπριοι στους Τουρκοκύπριους ή οι Τουρκοκύπριοι στους Ελληνοκύπριους. Τα ανθρώπινα δικαιώματα των προσφύγων, των εγκλωβισμένων, γενικά όσων υποφέρουν και στις δυο κοινότητες, τα παραβιάζει κατάφωρα η κατοχή και πρέπει χωρίς άλλο να αποκατασταθούν και να γίνονται σεβαστά, αν θέλουμε να κτίσουμε ένα πραγματικά ειρηνικό και ευτυχισμένο μέλλον για το λαό μας στο σύνολό του. Συνεπώς τόσον οι Ελληνοκύπριοι, όσο και οι Τουρκοκύπριοι πρέπει να κατανοήσουμε ότι ο συμβιβασμός που θα μας επιτρέψει να ζήσουμε μαζί και να προοδεύσουμε στην κοινή μας πατρίδα ακούει στο όνομα διζωνική, δικοινοτική ομοσπονδία στη βάση των ψηφισμάτων του ΟΗΕ και των Συμφωνιών Υψηλού Επιπέδου. Οποιαδήποτε άλλη λύση που παραπέμπει είτε σε επιστροφή σε ενιαίο κράτος, είτε σε οποιαδήποτε μορφή διχοτόμησης θα είναι καταστροφική για την πατρίδα και για το λαό μας στο σύνολό του.

Κύριε Πρόεδρε, η συνομοσπονδία με όποιο κάλυμμα και να παρουσιαστεί στηρίζεται στη φιλοσοφία της διαίρεσης. Η διαίρεση μιας μικρής χώρας όπως είναι η Κύπρος, η διαίρεση του πλούτου, των πόρων και των δυνατοτήτων της δεν πρόκειται να ωφελήσει ούτε τους Ελληνοκύπριους ούτε τους Τουρκοκύπριους. Αντίθετα, θα είναι ζημιογόνα, καταστροφική θα έλεγα και για τις δύο κοινότητες. Βιώνουμε ήδη τα αποτελέσματα της διαίρεσης. Τα ζουν και οι συμπατριώτες μας Τουρκύπριοι, που αισθάνονται να συνθλίβονται μέσα στο κατασκεύασμα το οποίο κατά τα άλλα έγινε δήθεν για να τους προστατέψει. Εάν τα συνομοσπονδιακά στοιχεία, φανερά ή συγκαλυμμένα, γίνουν αποδεχτά και περάσουν στη λύση του Κυπριακού, τότε αναμφίβολα θα αποτελέσουν βραδυφλεγή βόμβα στα θεμέλια της Κυπριακής Δημοκρατίας. Θα προϊωνίζονται ένα άδηλο, ας μου επιτραπεί να το χαρακτηρίσω, ζοφερό μέλλον για τον κυπριακό λαό στο σύνολο του, αλλά και για την ειρήνη και τη σταθερότητα στην περιοχή.

Το μήνυμά μας λοιπόν προς τους ξένους είναι αν σκέφτονται κάτι τέτοιο να μην το πράξουν. Μη μεθοδεύσετε να έρθουν προτάσεις που θα βρίσκονται εκτός των πλαισίων των περί Κύπρου ψηφισμάτων και των Συμφωνιών Υψηλού Επιπέδου. Μη φέρετε σχέδια που δε θα συνιστούν δικοινοτική, διζωνική ομοσπονδία και δε θα διασφαλίζουν την ενότητα και τη μία κυριαρχία της Κυπριακής Δημοκρατίας, τη μία διεθνή προσωπικότητα και τη μια ιθαγένεια. Μην φέρετε σχέδια που δε θα κατοχυρώνουν τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις βασικές ελευθερίες των Κυπρίων. Εργαστείτε για λύση που να έχει ως βάση τα ψηφίσματα των Ηνωμένων Εθνών και τις Συμφωνίες Υψηλού Επιπέδου, για να μπορέσει η λύση να γίνει αποδεχτή, για να μπορέσει να λειτουργήσει, για να μπορέσει να φέρει επιτέλους την ειρήνη στην Κύπρο και την περιοχή.

Καλούμε τον ΓΓ, του οποίου τις υπηρεσίες για εξεύρεση λύσης του Κυπριακού εκτιμούμε, καλούμε το Συμβούλιο Ασφαλείας και ιδιαίτερα τα μόνιμα μέλη του, ξεχωρίζοντας όχι τυχαία τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Βρετανία, να πάρουν το μήνυμα πως και εμείς έχουμε τα περιθώρια και τα όριά μας πέραν των οποίων δεν μπορούμε και δε θα προχωρήσουμε. Η παραβίαση αρχών, η παραβίαση δικαιωμάτων στο όνομα του συμβιβασμού, οι όποιες μεθοδεύσεις για εκτρωματικές λύσεις - που δυνατόν να μας σερβιριστούν ως αδήριτη ανάγκη - θα καταστήσουν στο τέλος της ημέρας αδύνατη και τη λύση του Κυπριακού και την ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ενωση, η οποία όντως μπορεί να εμπεδώσει το αίσθημα ασφάλειας ανάμεσα στις δυο κοινότητες.