Διαβάσαμε το βιβλίο της Μάρως Βουγιούκα και του Βασίλη Μεγαρίδη «Πετράλωνα μια συνοικία ΑΝΩ - ΚΑΤΩ», των εκδόσεων «Φιλιππότης». Πρόκειται για ένα έργο που μας ψυχαγώγησε, μας έμαθε πολλά και άγγιξε βαθιά την καρδιά μας! Οι δυο συγγραφείς, δοκιμασμένοι στην προσεκτική αναδίφηση της πορείας διάφορων περιοχών της πρωτεύουσας μέσα στο χρόνο, μας ταξίδεψαν ετούτη τη φορά στην πασίγνωστη γειτονιά των Πετραλώνων. Ενα ιστορικό κομμάτι της Αθήνας, μια συνοικία κεντρική, που αγναντεύει την Ακρόπολη, ακουμπάει στα πόδια του Φιλοπάππου και, με το ζωηρό της βλέμμα, ατενίζει τον Πειραιά.

Τα Πετράλωνα έχουν πλούσιο και πολυποίκιλο παρελθόν. Ηδη τα ονόματα των δρόμων μάς εντυπωσιάζουν με την ποικιλία τους. Αρχαίοι αττικοί δήμοι, ιερατικά αθηναϊκά γένη, παλαιοί αρχιτέκτονες και φιλόσοφοι συνυπάρχουν στους οδοδείκτες της γειτονιάς με ήρωες του 1821 και αγίους της ορθοδοξίας. Η γέννηση της συνοικίας τοποθετείται στις δυο τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα, όταν οι παλαιοί γαιοκτήμονες άρχισαν να πουλάνε οικόπεδα και να προσελκύουν νέους κατοίκους στην περιοχή. Η «ενηλικίωσή» της ολοκληρώνεται γύρω στα 1940. Τα Πετράλωνα εξαρχής έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην αθηναϊκή ιστορία ακολουθώντας όλες τις περιπέτειες της πρωτεύουσας και της Ελλάδας. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή πλήθη προσφύγων προστέθηκαν στον ντόπιο πληθυσμό, ενώ ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος και τα τραγικά γεγονότα που επακολούθησαν βιώθηκαν οδυνηρά από τους κατοίκους!

Με πλούσια και ολοζώντανη γλώσσα οι συγγραφείς ζωγραφίζουν την εξέλιξη της γειτονιάς, τη ζωντάνια της, την άνθιση σε διάφορους τομείς, οικονομικούς και άλλους. Βεβαίως δεν αφήνονται στο περιθώριο ουσιαστικά ζητήματα και προβλήματα τού σήμερα! Υπέροχες είναι οι σελίδες οι σχετικές με την περιπέτεια των σχολείων της περιοχής στο διάβα του χρόνου, καθώς και η ματιά στις καλλιτεχνικές επιδόσεις διάφορων διάσημων πολιτών που γεννήθηκαν ή, με τη θέλησή τους, πολιτογραφήθηκαν Πετραλωνίτες!

Κλείνοντας το σημείωμα αυτό δε θα παραλείψουμε να δώσουμε στους φίλους και τις φίλες της στήλης μια ολόψυχη συμβουλή! Διαβάστε αυτό το απολαυστικό βιβλίο και, μια ηλιόλουστη αθηναϊκή Κυριακή, χαρίστε στον εαυτό σας έναν πετραλωνίτικο περίπατο! Οι εκτός των τειχών της πρωτεύουσας αναγνώστες και αναγνώστριες θα περιοριστούν βέβαια στις φωτογραφίες της έκδοσης, όμως θα αποζημιωθούν και αυτοί. Πρόκειται για εικόνες που σκιαγραφούν εξαίρετα την ατμόσφαιρα της συνοικίας, παλαιότερα και στη σύγχρονη περίοδο της εξέλιξής της. Τα «Πετράλωνα μια συνοικία ΑΝΩ - ΚΑΤΩ» έχουν να προσφέρουν σε όλους κάτι πολύ περισσότερο από τη χαρά της ανάγνωσης.

Ενα τίποτα μπορεί να κατακυριεύσει το σύμπαν; Τι από το τίποτα; Ο παραλογισμός είναι δυνατόν να υπόκειται σε κανόνες; Μια ολόκληρη Υπηρεσία μπορεί να πελαγοδρομεί και να αναλώνεται μέσα στην ανοησία;

Αυτά τα ερωτήματα ταλανίζουν την Αγγελική Ανδρεάδη, μια υπάλληλο σε δημόσια υπηρεσία, η οποία, λίγο πριν το τέλος της θητείας της βρίσκεται παγιδευμένη σε μια «καφκική» γραφειοκρατική κατάσταση. Μπλέκει σε μια αδιανόητη, εξωφρενική ιστορία και όλη της η ζωή αναστατώνεται, χωρίς η ίδια να μπορεί να καταλάβει τι ακριβώς συμβαίνει, αντιμετωπίζοντας διαρκώς, τελείως σουρεαλιστικές καταστάσεις. Θα καταφέρει κάποτε να ξεμπλέξει ή, τουλάχιστον, να καταλάβει τι συμβαίνει;

Πρόκειται για μια πραγματική, άκρως ρεαλιστική ιστορία, που δομεί με έναν πρωτότυπο, δυνατό, τρόπο αφήγησης στο νέο της βιβλίο, η Λίζα Διονυσιάδου με τίτλο «Το τι του τίποτα». Τα παράλογα που συμβαίνουν στην ηρωίδα συνδέονται και εναρμονίζονται απόλυτα με τη γενική περιρρέουσα παράνοια της καθημερινότητας καθώς διανθίζονται με παραθέσεις σύγχρονων ειδήσεων από εφημερίδες - εξίσου σουρεαλιστικής διάθεσης. Διανθίζονται όμως και με εσωτερικούς μονολόγους, με μικρές αποδράσεις σε άλλους χρόνους και άλλους τόπους, με σκέψεις και όνειρα που διασώζουν την ανθρώπινη διάσταση των πραγμάτων και δεν αφήνουν την ουσία και τις αξίες της ζωής να συμπαρασυρθούν στη δίνη του τίποτα. Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «ΡΟΕΣ».

Αικατερίνη και Υπατία, δύο μάρτυρες - παρθένες που έζησαν στην Αλεξάνδρεια στη δύση της αρχαιότητας και στην αυγή του χριστιανικού κόσμου. Τότε που η σύγκρουση του χριστιανισμού με το αρχαίο πνεύμα είχε φτάσει στο βίαιο κορύφωμά της.

Το ιδεολογικό υπόβαθρο αυτής της σύγκρουσης είχε διαμορφωθεί ήδη από τους απολογητές του χριστιανισμού: «Μα τι το κοινό υπάρχει ανάμεσα στην Αθήνα και την Ιερουσαλήμ, την Ακαδημία και την εκκλησία, τους αιρετικούς και τους Χριστιανούς; Τι το κοινό υπάρχει ανάμεσα στο φως και τα σκοτάδια; Ανάμεσα στη ζωή και το θάνατο; Η δική μας διδαχή βγαίνει απευθείας από τη στοά του Σολομώντα, που, όπως δίδαξε, πρέπει ν' αναζητήσεις το Θεό μ' όλη την απλότητα της καρδιάς (...). Ενας Χριστιανός είναι ταπεινός ακόμη και με το φτωχό (...). Αλλά οι φιλόσοφοι μετά από τόσα εγκλήματα και τέτοιες ποταπότητες διατηρούν ανάμεσά σας τ' όνομα και τις τιμές των σοφών. Τι σχέση υπάρχει ανάμεσα σ' ένα φιλόσοφο κι ένα Χριστιανό; Ανάμεσα σ' έναν οπαδό της Ελλάδας κι έναν οπαδό του ουρανού; Ανάμεσα σ' έναν άνθρωπο που κυνηγά μια μάταιη δόξα κι έναν άνθρωπο αποκλειστικά απασχολημένο με τη σωτηρία του; Ανάμεσα σ' έναν άνθρωπο που μιλεί σα σοφός κι έναν άνθρωπο που ζει σα σοφός; Ανάμεσα σ' έναν άνθρωπο επιδέξιο για να καταστρέφει κι έναν άνθρωπο που δεν ξέρει παρά να οικοδομεί; Πώς τολμάτε να συγκρίνετε τον οπαδό της αμαρτίας με τον ανταγωνιστή του; Τον διαφθορέα της αλήθειας με τον εκδικητή της! Εκείνον που την κλέβει, με κείνον που είναι ο πιο παλιός ιδιοκτήτης της και φύλακάς της; Ακόμη για μια φορά ποιο είναι το κοινό σημείο ανάμεσα σ' αυτούς τους δυο ανθρώπους;» (Τερτυλλιανός, «Απολογία», τ. 2ος).

Αικατερίνη και Υπατία, δύο πρόσωπα που η χριστιανική παράδοση τα ταύτισε. Απέδωσε τις γνώσεις και τις φιλοσοφικές ιδιότητες της Υπατίας στην Αικατερίνη. Πολλοί ιστορικοί πιστεύουν ότι η Αικατερίνη πιθανόν να μην υπήρξε και ότι ήταν μάλλον μια εξιδανικευμένη παρά ιστορική μορφή, αντίπαλο δέος στην Ελληνίδα φιλόσοφο Υπατία κατά τη μεσαιωνική σκέψη. Παρόμοια με την Υπατία, λέγεται ότι ήταν σοφή, πολύ όμορφη, αγνή και ότι δολοφονήθηκε άγρια λόγω της δημόσιας έκθεσης της πίστης της - 105 χρόνια προ του θανάτου της Υπατίας.

Για τη δράση και τη ζωή της Αγίας δεν υπάρχουν ιστορικές πληροφορίες. Πρωτογίνεται λόγος γι' αυτή στο τέλους του 9ου αιώνα και με δεδομένο ότι η εποχή του μαρτυρικού της θανάτου προσδιορίσθηκε περί το 307, υπάρχει σιωπή πέντε αιώνων.

Tο 1969 η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία αφαίρεσε τη γιορτή της από το γενικό εορτολόγιο των αγίων, επικαλούμενη την έλλειψη ιστορικών αποδείξεων για την ύπαρξή της. Το 2002, περιελήφθηκε ξανά στο ημερολόγιο. Την περίοδο αυτή το Βατικανό επέτρεπε ως παραχώρηση την τήρηση της εορτής της όπως προηγουμένως.

Η πάνσοφη, εκπληκτικά όμορφη, δεινή ρήτορας και με ωραίο παράστημα Αγία Αικατερίνη σπούδασε φιλολογία, φιλοσοφία και απέκτησε ευρύτατες θεολογικές γνώσεις. Σύμφωνα με τους θρύλους και τα συναξάρια της Αγίας, όταν πληροφορήθηκε ο Αυτοκράτορας Μαξιμίνος όσα διαδίδονταν περί αυτής, ανέθεσε σε πενήντα ή κατ' άλλους σε εκατόν πενήντα περίφημους ρήτορες προκειμένου συζητώντας μαζί της να της αποδείξουν το αβάσιμο και στρεβλό των ιδεών (δοξασιών) της. Το αποτέλεσμα όμως υπήρξε το αντίθετο. Θύμωσε ο αυτοκράτορας και την υπέβαλε σε μαρτύρια μέχρι θανάτου. Ετσι έγινε αγία και προστάτρια όσων ασχολούνται με τα γράμματα, ιδιαίτερα των παρθένων φοιτητριών. Χριστιανικό σύμβολο σοφίας και επιστήμης. Συχνά εικονίζεται να κρατά σφαίρα και διαβήτη.

Σύμφωνα με μια άλλη ακόμη εκδοχή του θρύλου, η Αικατερίνη απέρριψε πολλές γαμήλιες προτάσεις. Ισως με αυτό συνδέεται μια εύθυμη γιορτή της αγίας στο Παρίσι. Νεανίδες ηλικίας 25 ετών ανύπανδρες, ανήμερα της εορτής της Αγίας, περιφέρονταν εν ευθυμία στην πόλη φέροντας ή σκεπάζοντας τα μαλλιά τους με λευκό δαντελωτό «κεκρύφαλο» (σκούφο) εκ του οποίου και προήλθε η γαλλική έκφραση «elle a la coiffure de Sainte Catherine» (= έχει το κτένισμα της Αγίας Αικατερίνης, κότσο τα μαλλιά) που αποτελεί ιδιωματισμό και λέγεται για γεροντοκόρες, ιδιαίτερα αυτές που αυτοπροσδιορίζονται ως «μνηστευμένες» με την πίστη στον Κύριο.

Η Υπατία έζησε το 370-418 - την εποχή που ο χριστιανός επίσκοπος Κύριλλος συγκρούεται με τον ειδωλολάτρη έπαρχο Ορέστη για τον έλεγχο της πόλης. Ηταν Εθνική, δηλαδή Ελληνίδα ειδωλολάτρισσα και δίδασκε μαθηματικά, φιλοσοφία, Πλάτωνα και Αριστοτέλη. Δίδασκε δημόσια, στους δρόμους της πόλης. Ηταν τόσο χαρισματική δασκάλα, τόσο γοητευτική που προσέλκυε πολλούς και σημαντικούς μαθητές. Γι' αυτό θεωρήθηκε επικίνδυνη για το χριστιανισμό και λιντσαρίστηκε από το φανατισμένο χριστιανικό όχλο που οδηγήθηκε από τον επίσκοπο Κύριλλο (τιμά τη μνήμη του η εκκλησία συγκαταλέγοντάς τον στους αγίους...).

Την έσυραν σε μια εκκλησία, την έγδυσαν και την έγδαραν ζωντανή με θραύσματα πήλινων αγγείων. Στη συνέχεια τη διαμέλισαν και διασκόρπισαν τα μέλη της στην πόλη... Πρόφαση, η σχέση της με τον ειδωλολάτρη έπαρχο της πόλης Ορέστη. Αιτία, η Υπατία αποτελούσε σύμβολο της επιστήμης και της μάθησης, που για τους χριστιανούς ταυτίζονταν με την ειδωλολατρία. Από καιρό ήδη οι απολογητές του μάζευαν κάθε πέτρα για να την πετάξουν στη μόρφωση και στο μορφωμένο. Από τότε αρχίζει αυτός ο «λιθοβολισμός» της επιστήμης. Για το χριστιανισμό ό,τι γίνεται στη φύση και στην κοινωνία είναι θεϊκά δοσμένο, ενώ η επιστήμη αναζητά τους νόμους που διέπουν τα φυσικά και κοινωνικά φαινόμενα.

Η φυγή πολλών λογίων αμέσως μετά το λιντσάρισμα της Υπατίας σήμανε την αρχή του μαρασμού της Αλεξάνδρειας ως κέντρου μάθησης. Η μορφή της όμως δεν έσβησε, όπως ίσως επιδίωκε η εκκλησία με την ταύτιση Αικατερίνας και Υπατίας.

Το Λεξικό Σουίδα («Η αρχαιότερη εγκυκλοπαίδεια που φιλοδόξησε να συμπεριλάβει "πάντας τους αιώνας και πάντα τα γένη της φιλολογίας"», 10ος αιώνας) αφιερώνει στο λήμμα Υπατία μια ολόκληρη σελίδα - δεν αφιερώνει σε πολλά λήμματα αυτό το χώρο - ενώ στο λήμμα «Αικατερίνα» περιορίζεται στο «όνομα κύριον».

Και το όνομα της Υπατίας ταξιδεύει στο χρόνο. Δεν έπαψε να χρησιμοποιείται. Σήμερα, σε δείγμα έντεκα χιλιάδων γυναικείων ονομάτων έχει τρεις εμφανίσεις (της αφιερώσαμε και ένα δρόμο στο κέντρο της πόλης). Η εκκλησία τιμά τον άγιο Υπάτιο στις 3 Ιούνη και μαζί με αυτόν γιορτάζει - αποδέχεται; - το όνομα Υπατία που το θεωρεί ως θηλυκό του.

Η Αικατερίνη είναι τρίτο σε συχνότητα όνομα με 4,7%. Αναφέρεται από τον Βασίλειο στο μηνολόγιο του Θ' μ.Χ. Αιώνα ως η «εξαγνισμένη» (από το καθαίρω). Σύμφωνα με μια πιθανή άλλη εκδοχή, προέρχεται από το Εκατερίνη < κύρ. όν. Εκατερός + -ίνη< εκάτερος· καθένας από τους δύο. Παράγωγα του Αικατερίνα είναι τα ονόματα: Κατερίνα, Κατίνα, Καίτη, Κατίγκω, που στο ίδιο δείγμα ονομάτων έχουν 8, 3, 1, 1 εμφανίσεις αντίστοιχα.

Τέλος, η πόλη της Κατερίνης, πολιούχος της οποίας είναι η αγία, πήρε το όνομά της από την αγία.