Χιλιάδες άνθρωποι αναγκασμένοι και ζορισμένοι από χίλια - μύρια βάσανα οδηγούνται στο τέλος να πουλήσουν τα βιβλία τους και μαζί με όλα τα άλλα, μια τέτοια πράξη πρέπει να κάνει το καμπανάκι της αφύπνισης να χτυπήσει ακόμα πιο δυνατά.

Σιγομουρμουρίζοντας «το αστέρι του βοριά», ο Νίκος Γκάτσος με το λιτό αττικό χαμόγελο και τη γραφή που κατέβηκε από τα βουνά της Αρκαδίας για να «συναντήσει» στην Αθήνα, τον Λόρκα και τα φεγγάρια των κήπων της Ανδαλουσίας, «πέρασε» τον Ατλαντικό με όλο του το έργο, με εισιτήριο που πλήρωσε η Βιβλιοθήκη του Χάρβαρντ που αγόρασε όλο του το αρχείο. Φαίνεται ότι εδώ, για άλλη μια φορά, δεν περίσσευαν «κονδύλια» και ενδιαφέρον για να κρατηθεί το Αρχείο Γκάτσου και να είναι ανοιχτό σε όλο τον κόσμο.

Η Αθήνα είναι παγκόσμια πρωτεύουσα βιβλίου, αλλά μάλλον κανείς ή πολύ λίγοι το έχουν καταλάβει. Την ίδια ώρα η κυβέρνηση περιχαρής επανέφερε την ενιαία τιμή βιβλίου, παρουσιάζοντας λίγο - πολύ το μέτρο αυτό ως πανάκεια για τη «θεραπεία» τής και εμπειρικά διαπιστωμένης κακής σχέσης που έχει η ελληνική κοινωνία, ειδικά η νέα γενιά, με το βιβλίο.

Ταυτόχρονα, η ΕΕ έχει εντάξει το βιβλίο στα περιβόητα πρότζεκτ της «πολιτιστικής βιομηχανίας» της, υπαγορεύοντας πολιτικές για το βιβλίο - εμπόρευμα που αναπόφευκτα και με αυξανόμενη ένταση πλέον θα επηρεάζουν όλο και πιο πολύ το περιεχόμενό του, καθώς για τον συγγραφέα - δημιουργό γίνεται όλο και δυσκολότερο να αντισταθεί στην πολιτική των μονοπωλιακών ομίλων που δραστηριοποιούνται στο χώρο.

Ετσι, δεν θα μπορούσε να προκριθεί τίποτα διαφορετικό παρά η προσπάθεια προώθησης και προβολής του βιβλίου - εμπορεύματος, η συγγραφή του οποίου θα προϋποθέτει πλέον με ολοένα και αυξανόμενο ρυθμό την απαλλοτρίωση και της πνευματικής δημιουργίας, καθώς οι συγγραφείς, προκειμένου να μπορέσουν να κυκλοφορήσει το έργο τους, εκχωρούν «εθελοντικά» τα πνευματικά τους δικαιώματα στα γιγάντια εκδοτικά μονοπώλια. Λαμβάνοντας υπόψη και το συνολικό πολιτισμικό κλίμα στο οποίο έχει περιέλθει ο σαπισμένος μονοπωλιακός καπιταλισμός και τον «πολιτισμό» που καλλιεργεί, γίνεται αντιληπτό το τι θα επιδιώκεται να γραφτεί και να προωθηθεί σε μαζική κλίμακα.

Συνεπώς, η «παραγωγή» βιβλίου θα συνεχιστεί. Μάλιστα η «αγορά» παραγγέλνει - ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά το μυθιστόρημα - «πολλές σελίδες», γιατί έτσι πέφτει το κόστος εκτύπωσης. Ωστόσο, η κακή σχέση με το βιβλίο παραμένει.

Αυτή η κατάσταση γεννά ορισμένα ερωτήματα όπως: Το βιβλίο είναι ένα «χόμπι» ή μια σύγχρονη κοινωνική ανάγκη και δικαίωμα των εργαζομένων;

Η ανάγνωση βιβλίων είναι ατομική υπόθεση; Εξασφαλίζονται εκείνοι οι όροι που εξυπηρετούν ολόπλευρα τη γέννηση, καταρχάς, και την ικανοποίηση, στη συνέχεια, αυτής της κοινωνικής ανάγκης;

Η αστική τάξη, στο σάπισμά της, κηρύσσει πλέον ότι η συνολική συνείδηση της κοινωνικής πραγματικότητας, των σχέσεων και των νόμων που διέπουν την κίνησή της, άρα και η δυνατότητα αλλαγής της, είναι ανέφικτη. Φυσικά, στο στόχαστρό της έχει την εργατική τάξη, τα λαϊκά στρώματα γενικότερα. Αυτοί είναι που δεν πρέπει να αποκτήσουν μια τέτοια αντίληψη, αυτοί είναι που «πρέπει» να πιστέψουν ότι ο καπιταλιστικός κόσμος είναι αιώνιος και δεν θα ανατραπεί ποτέ.

Γι' αυτούς επιφυλάσσεται, σχεδιάζεται και πραγματοποιείται η «ευελιξία» στη δουλειά, η ολοκληρωτική μετατροπή τους σε έναν «αριθμό» ολοκληρωτικά αλλοτριωμένο, ένα χρήσιμο και με σύντομη ημερομηνία λήξης «εργαλείο» που θα παράγει το τμήμα ενός εμπορεύματος του οποίου δεν θα ορίζει ούτε το πιο μικρό κομματάκι.

Και όχι μόνο: Μέσα στην αλλοτρίωσή του, που επιβάλλεται από τις σχέσεις παραγωγής στην καπιταλιστική κοινωνία, καθένας έχει το «δικαίωμα» να «αυτοπροσδιορίζεται» σε ό,τι επιθυμεί, αρκεί ο «αυτοπροσδιορισμός» να μην αφορά την ταξική του θέση και την κοινότητα των προβλημάτων του με τα άλλα μέλη της τάξης του. Αρκεί σε αυτόν τον «αυτοπροσδιορισμό» να μην υπάρχει κοινωνική εμπειρία και συμπεράσματα από αυτήν, αλλά μόνο «βιώματα». Θραύσματα «ζωής» που μετατρέπεται σε επιβίωση, με τον ελεύθερο χρόνο να μην φτάνει με τίποτα για την ανάπτυξη και καλλιέργεια της προσωπικότητας των «πολλών». Φτάνουμε, έτσι, στα θραύσματα σκέψης, στην αδυναμία κατανόησης της «μεγάλης εικόνας» και εν τέλει στην αδυναμία κριτικής στάσης και κυρίως δράσης απέναντι στα γεγονότα.

Η καθημερινή ερώτηση ενός ανθρώπου στον συνάνθρωπό του, «Τι βλέπεις;», αντί του «Τι κάνουμε εμείς, γι' αυτό ή για εκείνο;», προκαλεί ίλιγγο αν σκεφτούμε πόσο αντανακλά την κοινωνική αλλοτρίωση των εργαζομένων στο σύστημα της εκμετάλλευσης.

Η θέση που η αστική τάξη προορίζει για την πλειονότητά τους στην παραγωγή - από την οποία πηγάζουν και όλα τα υπόλοιπα που αναφέραμε - κάνει το καλό βιβλίο, αυτό που ανοίγει τους ορίζοντες της σκέψης, «αχρείαστο» στους περισσότερους από αυτούς, ενώ το μόνο σχεδόν που τους προτείνεται είναι το βιβλίο - αντίγραφο του εαυτού τους, το βιβλίο σαν «χόμπι», με περιεχόμενο «διαπιστώσεων» αυτών που ήδη ζει, ή σαν εργαλείο «ευτυχίας», «διαχείρισης οργής» και «καταπολέμησης του άγχους». Φυσικά, σε αυτά δεν πρόκειται να βρουν απαντήσεις για την κοινωνική κατάστασή τους.

Η ήδη κακή σχέση τους με το βιβλίο επιδεινώνεται, γιατί αυτό που θεωρούν ως βιβλίο δεν τους δίνει καμία απάντηση, και ταυτόχρονα ανακυκλώνονται σε έναν φαύλο κύκλο, καθώς το «βιβλίο» έχει μετατραπεί σε «αξεσουάρ» για την παραλία, μαζί με το... αντηλιακό, και σαν τέτοιο προωθείται.

Ολη αυτή η κατάσταση «ξεχύνεται» καθημερινά στις «φλέβες» της κοινωνίας, τόσο από «θεσμικούς» όσο και από «εθιμικούς» διαύλους, ενώ ειδικά οι πρώτοι, με την πρωτοκαθεδρία της «οπτικοποιημένης» πληροφορίας - τηλεόραση, διαδίκτυο, μέσα «κοινωνικής δικτύωσης» - παίζουν ένα ρόλο που κάθε άλλο παρά προωθεί την αγάπη για το βιβλίο, την αγάπη για το διάβασμα. Την ίδια στιγμή, η λειτουργία των παραπάνω γίνεται όλο και περισσότερο συνήθεια, ειδικά στις νέες ηλικίες, και έτσι η απομάκρυνση από το βιβλίο αναπαράγεται.

Στον αντίποδα, η εργατική τάξη και οι εργαζόμενοι έχουν κάθε συμφέρον να γνωρίσουν και μέσα από το καλό βιβλίο την πραγματικότητα, γιατί έχουν κάθε συμφέρον να την αλλάξουν προς όφελός τους.

Από τη σκοπιά αυτή - που πρέπει να γίνει βαθιά συνείδηση για την εργατική τάξη και τα λαϊκά στρώματα - η μελέτη και η αισθητική απόλαυση του καλού βιβλίου αποτελεί αναγκαιότητα και μάλιστα πολλαπλώς αναντικατάστατη. Αλλωστε, η ανάγνωση του καλού βιβλίου μπορεί να βοηθήσει τον αναγνώστη, πέραν όλων των άλλων, και στο να ιεραρχήσει τα μέσα της γνώσης και πληροφόρησής του και να τα κατατάξει στην κατάλληλη θέση. Διότι όσο αντιδραστικό είναι να «απαρνείται» κανείς το διαδίκτυο ως εργαλείο, άλλο τόσο επιζήμιο για την κοινωνική του συνείδηση είναι να θεωρεί ότι μπορούν οι 280 χαρακτήρες μιας ανάρτησης στο «Twitter» να αντικαταστήσουν τις σελίδες που έγραψαν γίγαντες του πολιτισμού.

Ο δρόμος για να αγαπήσουν οι εργαζόμενοι και ειδικά η νεολαία το καλό βιβλίο απαιτεί συλλογικό και ατομικό αγώνα, που μπορεί να δημιουργήσει προϋποθέσεις ακόμη και για κάποιες επιμέρους κατακτήσεις αν ενταχθεί στη συνολικότερη προσπάθεια για ολόπλευρη ικανοποίηση αυτής της αναγκαιότητας, αν συνδυαστεί με τον αγώνα για μια άλλη κοινωνική πραγματικότητα, με εργατική εξουσία, κοινωνική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, επιστημονικό σχεδιασμό και προγραμματισμό της παραγωγής.

Μια φιλολαϊκή πολιτική για το βιβλίο προϋποθέτει πάνω απ' όλα μια κοινωνία που θα ενδιαφέρεται για την καθολική άνοδο του μορφωτικού και πολιτιστικού επιπέδου των πλατιών λαϊκών στρωμάτων, γιατί μόνο έτσι μπορεί να αναπτύσσεται και να ανταποκρίνεται ολοένα και περισσότερο στις ανάγκες τους.

Μόνο σε μια τέτοια προοπτική, το σχολείο - που αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την καλλιέργεια της αγάπης για το βιβλίο μέσα από μια επιστημονικά και συστηματικά οργανωμένη προσέγγισή του από τους μαθητές - θα επιτελεί ολοκληρωμένα αυτόν το ρόλο του.

Το σημερινό σχολείο, από την ίδια την αποστολή του να αναπαράγει ένα μισομορφωμένο, μισοκαταρτισμένο και πειθήνιο εργατικό δυναμικό, σε καμία περίπτωση δεν ανταποκρίνεται σ' αυτήν την ανάγκη, ακυρώνοντας τις φιλότιμες προσπάθειες ορισμένων εκπαιδευτικών. Ο προσανατολισμός, το πρόγραμμα, η λειτουργία του οδηγούν στη διαιώνιση της αποσπασματικότητας της γνώσης, στη χρηστική μάθηση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η αντιμετώπιση από την κυβέρνηση των σχολικών βιβλιοθηκών, που αποτελούν βασικό εργαλείο για να προσεγγίσει το παιδί το εξωσχολικό βιβλίο. Συγκεκριμένα, η κυβέρνηση αποφάσισε την Ιδρυση Δικτύου Σχολικών Βιβλιοθηκών Δημόσιων Δημοτικών Σχολείων, χωρίς να προβλέπει τη χρηματοδότησή τους! Αντίθετα, υπογραμμίζει ότι η πρόσκτηση υλικού δεν θα επιβαρύνει τον κρατικό προϋπολογισμό, οδηγώντας στο ασφαλές συμπέρασμα ότι οι σχολικές βιβλιοθήκες είτε θα υπολειτουργούν είτε δεν θα λειτουργήσουν καθόλου.

Ακόμη, μια πολιτική βιβλίου προς όφελος της εργατικής τάξης και των άλλων λαϊκών στρωμάτων προαπαιτεί σεβασμό και φροντίδα για τους συγγραφείς - δημιουργούς του, ώστε να μπορούν «ελεύθερα» να εργάζονται και να εκφράζονται, χωρίς τους σημερινούς βιοποριστικούς καταναγκασμούς, τις εξαρτήσεις και τον έλεγχο από τα εκδοτικά μονοπώλια. Τέλος, μια φιλολαϊκή πολιτική βιβλίου προϋποθέτει ίδρυση και ουσιαστική λειτουργία Δημόσιων Βιβλιοθηκών, όπου η ανάγνωση και η μελέτη θα καλλιεργείται ως μια διαδικασία βαθιάς αφομοίωσης της ουσιαστικής γνώσης του κόσμου την οποία μας δώρισαν τα πιο λαμπρά μυαλά της ανθρωπότητας. Ενα ταξίδι με πυξίδα στους ανοιχτούς ορίζοντες.

Αυτός είναι ο δρόμος που άνοιξαν και τα καλά βιβλία. Τώρα είναι δικός μας αυτός ο δρόμος, και οι καιροί δεν μπορεί να περιμένουν άλλο...