Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΕΚΤ, το 2015 αναγορεύτηκαν 1.810 νέοι διδάκτορες από ελληνικά ΑΕΙ. Ο αριθμός αυτός σχεδόν ταυτίζεται με το μέσο όρο αναγορεύσεων νέων διδακτόρων την περίοδο 2005-2015 (1.812). Οι διδάκτορες του 2015 είναι ισοκατανεμημένοι ως προς το φύλο (49,3% γυναίκες, 50,7% άντρες), ενώ η ηλικιακή τους κατανομή έχει ως εξής: 46,6% μέχρι 35 ετών, 38,1% από 35 μέχρι 44 ετών, 12,5% από 45 μέχρι 54 και 2,8% από 55 μέχρι 64 ετών.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ανάλυση του μορφωτικού επιπέδου των γονέων των νέων διδακτόρων του 2015. Με βάση τα στοιχεία, τουλάχιστον ο ένας γονέας είχε πτυχίο πανεπιστημίου στο 36,7% των νέων διδακτόρων, μεταπτυχιακό δίπλωμα στο 5,2% και διδακτορικό στο 8,5%. Αναλύοντας τα στοιχεία, προκύπτει ότι την ώρα που ο αριθμός των υποψήφιων και νέων διδακτόρων έχει αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια, είναι πολύ περισσότεροι (τόσο σε απόλυτα μεγέθη όσο και ποσοστιαία) όσοι προέρχονται από εργατικές - λαϊκές οικογένειες, ως αποτέλεσμα των αλλαγών στον καταμερισμό της εργασίας, που παρακολουθεί τις αλλαγές στη διάρθρωση της καπιταλιστικής οικονομίας και την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων.

Παρότι, όμως, αυξάνει ο αριθμός των νέων και υποψήφιων διδακτόρων από εργατικές - λαϊκές οικογένειες, τα στοιχεία του ΕΚΤ για την οικονομική υποστήριξη των νέων επιστημόνων κατά τη διάρκεια εκπόνησης της διδακτορικής τους διατριβής δείχνουν ότι οι όροι με τους οποίους αναγκάζονται να δουλέψουν για την ολοκλήρωση της διατριβής τους ορθώνουν σημαντικά εμπόδια στην προσπάθειά τους αυτή. Τα στοιχεία δείχνουν ότι μόλις το 44,6% των νέων διδακτόρων του 2015 είχαν οικονομική υποστήριξη από το πανεπιστήμιο ή κάποιο σχετικό εκπαιδευτικό ή μη φορέα και δεν βασίζονταν κύρια στον οικογενειακό κορβανά ή την (εκτός πανεπιστημίου ή ερευνητικού κέντρου) προσωπική τους εργασία. Πιο αναλυτικά, υποτροφίες από ίδρυμα στην Ελλάδα έλαβε το 28,6%, αμοιβή για διδακτικό ή ερευνητικό έργο το 7,9%, υποτροφία εξωτερικού το 4,5% και χρηματοδότηση από εργοδότη το 3,6%. Σημειωτέον ότι στα στοιχεία αυτά δεν αποτυπώνονται το ύψος, η διάρκεια και οι υπόλοιποι όροι της όποιας οικονομικής υποστήριξης.

Επιπρόσθετα, οι υποψήφιοι διδάκτορες συχνά εργάζονται (με ή χωρίς αμοιβή) σε ερευνητικά έργα με αντικείμενο διαφορετικό από αυτό της διατριβής τους και συνεπώς δεν μπορούν να εστιάσουν στο αντικείμενό της. Η δυσκολία αυτή εντείνεται όταν ο επικεφαλής - επιβλέπων του ερευνητικού έργου τον καθυστερεί σκόπιμα, προκειμένου να εκμεταλλεύεται την κακοπληρωμένη ή και απλήρωτη επιστημονική του εργασία που προσφέρει στο εκάστοτε (σχετικό ή μη) ερευνητικό πρόγραμμα.

Συχνά, μάλιστα, για αυτόν ακριβώς το λόγο, ο υποψήφιος διδάκτορας ουσιαστικά εμποδίζεται να ολοκληρώσει τη διατριβή του, ακόμα και αν έχει τα επιδιωκόμενα ερευνητικά αποτελέσματα. Ακόμα, σε περιπτώσεις ερευνητικών προγραμμάτων εφαρμοσμένης έρευνας με συμμετοχή εταιρειών, δεν είναι σπάνιο το φαινόμενο να μην επιτρέπεται στον υποψήφιο διδάκτορα να παρουσιάσει τη διδακτορική του διατριβή, αν πρώτα δεν κατοχυρωθούν με πατέντα τα ερευνητικά αποτελέσματα, διαδικασία που, πέραν των όσων αφορούν την εμπορευματοποίηση της επιστημονικής έρευνας, είναι και εξαιρετικά χρονοβόρα.

Με αυτά ως δεδομένα, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι το 35,7% των νέων διδακτόρων του 2015 χρειάστηκαν πάνω από 6 χρόνια (το όριο, δηλαδή, που τίθεται στους νέους κανονισμούς που εγκρίνονται αυτό το διάστημα από τα ιδρύματα) για την ολοκλήρωση της διατριβής τους.

Χρειάζεται, επίσης, να λάβει κανείς υπόψη ότι οι απαιτήσεις σε οργάνωση χρόνου αλλά και υποδομές ποικίλλουν ανάλογα με το επιστημονικό αντικείμενο της διατριβής. Αλλες είναι οι απαιτήσεις, για παράδειγμα, ενός διδακτορικού που απαιτεί εργαστηριακή/κλινική έρευνα, πειράματα κ.λπ., και άλλες μιας θεωρητικής, χωρίς εργαστηριακό/πειραματικό κομμάτι, διατριβής. Στην πρώτη περίπτωση ο υποψήφιος διδάκτορας είναι ουσιαστικά αδύνατο να εργαστεί με όρους πλήρους απασχόλησης εκτός του εργαστηρίου, ενώ στη δεύτερη έχει την «ευχέρεια» να ασχοληθεί με τη διατριβή του τις ώρες του εικοσιτετραώρου που περισσεύουν από όσες αφιερώνει σε βιοποριστική δουλειά άσχετη με την έρευνα για το διδακτορικό του.

Αξίζει να σημειωθεί ότι συχνά λειτουργεί ως διαστρεβλωτικός φακός για τη συνειδητοποίηση του νέου επιστήμονα - υποψήφιου διδάκτορα ως εργαζόμενου, το γεγονός ότι η φύση της εργασίας που απαιτείται για την εκπόνηση της διατριβής είναι σύνθετη και δημιουργική, καθώς και ότι είναι ο ίδιος που έχει επιλέξει να ακολουθήσει τον δρόμο αυτό μετά την αποφοίτησή του (αντί να αναζητήσει δουλειά εκτός ιδρύματος). Στο όνομα αυτής της «ιδιαιτερότητας» της ερευνητικής εργασίας, συχνά υποχωρεί η διεκδίκηση βασικών εργασιακών δικαιωμάτων και εντείνεται η εκμετάλλευσή τους. Προφανώς, η παρατήρηση αυτή αφορά κατ' εξοχήν εκείνους τους υποψήφιους διδάκτορες για τους οποίους η ερευνητική εργασία ή μια άλλη δουλειά παράλληλα με το διδακτορικό είναι απαραίτητη για να βγάλουν τα προς το ζην. Πρόκειται, δηλαδή, για το κομμάτι των υποψήφιων διδακτόρων που έχει διευρυνθεί τα τελευταία χρόνια και στους οποίους πρώτα και κύρια απευθύνεται η πολιτική πρόταση του ΚΚΕ.

Την ώρα που ο νόμος Γαβρόγλου «κόβει» ουσιαστικά τις υποτροφίες που ούτως ή άλλως δίνονταν με το σταγονόμετρο και που σίγουρα δεν επέτρεπαν τον βιοπορισμό των υποψήφιων διδακτόρων, η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, μέσω ΙΚΥ και ΕΛΙΔΕΚ (το νέο χρηματοδοτικό φορέα που ίδρυσε η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ για τη διαχείριση πόρων από δάνειο από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων), επέτεινε την ανασφάλιστη και κακοπληρωμένη εργασία των νέων επιστημόνων.

Το μοντέλο των υποτροφιών που προτείνεται για την ενίσχυση αρκετών υποψήφιων διδακτόρων σημαίνει μηδέν ένσημα, μηδέν ασφαλιστικά δικαιώματα, μηδέν εργασιακά δικαιώματα. Ακόμα, όμως, και στις περιπτώσεις εκείνες που τα πανεπιστήμια μετατρέπουν σε συμβάσεις εργασίας τις περιορισμένες υποτροφίες που μέχρι πρότινος έδιναν από πόρους των ΕΛΚΕ, το πραγματικό εισόδημα των νέων επιστημόνων μειώνεται, καθώς φορτώνονται τις ασφαλιστικές και φορολογικές εισφορές. Με πρόσθετες εισφορές επιφορτίζονται και όσοι υποψήφιοι διδάκτορες αμείβονται από ερευνητικά προγράμματα, ενώ όσοι είναι με «μπλοκάκι» δεν θα μπορούν να πάρουν καν επίδομα ανεργίας μετά τη λήξη του προγράμματος.

Οι πρόσφατες εξελίξεις στο χώρο αναδεικνύουν για ακόμα φορά τις συνέπειες της επιχειρηματικής λειτουργίας των πανεπιστημιακών και ερευνητικών φορέων, που εγκλωβίζει τους εργαζόμενους στην έρευνα (και όχι μόνο) στα δεσμά της εργασιακής ανασφάλειας. Κι αφού, όπως αρέσκονται να λένε ο ΣΥΡΙΖΑ και οι άλλες αστικές δυνάμεις, η έρευνα αποτελεί «μοχλό ανάπτυξης», ήταν σίγουρο ότι τις συνέπειες του αναπτυξιακού τους οράματος θα τις βιώσουν και οι νέοι επιστήμονες από πρώτο χέρι!

Είναι, μάλιστα, ενδιαφέρον ότι τα στοιχεία του ΕΚΤ δείχνουν πως η κατανομή των ερευνητικών αντικειμένων των διατριβών των νέων διδακτόρων του 2015 ακολουθεί σε μεγάλο βαθμό τις αναπτυξιακές προτεραιότητες του κεφαλαίου που έχει υιοθετήσει η κυβέρνηση με την «Εθνική Αναπτυξιακή Στρατηγική 2021». Αλλωστε, οι σχεδιασμοί της αστικής τάξης έχουν χρονικό βάθος, δεδομένου ότι οι ρίζες της ανάκαμψης της καπιταλιστικής οικονομίας φυτρώνουν μέσα στην περίοδο της καπιταλιστικής κρίσης (και αντίστροφα). Αφού, λοιπόν, αναγκαστικά μεσολαβεί ένα χρονικό διάστημα μέχρι την εφαρμογή και εκμετάλλευση των ερευνητικών αποτελεσμάτων, η στρατηγική παρέμβαση του κεφαλαίου στα πανεπιστημιακά και ερευνητικά ιδρύματα λαμβάνει εκ των προτέρων τα μέτρα της.

Τα παραπάνω ολοκληρώνουν την εικόνα που θέλει σήμερα τον υποψήφιο διδάκτορα να είναι ουσιαστικά δέσμιος του τρόπου με τον οποίο οργανώνεται η επιστημονική έρευνα, με τον ίδιο να βρίσκεται στην τελευταία βαθμίδα του συστήματος των σχέσεων που διέπουν την «ερευνητική» παραγωγή. Δεν είναι, λοιπόν, μόνο οι όροι δουλειάς των νέων επιστημόνων που δεσμεύονται από τις στοχεύσεις του κεφαλαίου, αλλά και το ίδιο το περιεχόμενο της έρευνάς τους ουσιαστικά προσαρμόζεται στις προτεραιότητες που θέτει ο σχεδιασμός της αστικής τάξης, για τη φάση της ανάκαμψης της καπιταλιστικής οικονομίας. Οι δυο αυτές πλευρές είναι αλληλένδετες.

Αυτό είναι και το ζήτημα που προτάσσουν οι δυνάμεις του ΚΚΕ και της ΚΝΕ στα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα, απευθυνόμενες στους υποψήφιους διδάκτορες που θα στελεχώσουν τη νέα βάρδια του υψηλής επιστημονικής ειδίκευσης εργατικού δυναμικού.

Ο υποψήφιος διδάκτορας είναι εργαζόμενος που κάνει τα πρώτα βήματά του στην ερευνητική εργασία, δέσμιος της υποταγής της έρευνας και των ιδρυμάτων στις στοχεύσεις του κεφαλαίου. Το γεγονός ότι η διαδικασία εκπόνησης της διδακτορικής διατριβής έχει ημερομηνία λήξης, τους φέρνει σε αντίστοιχη θέση με όσους δουλεύουν με όρους και συμβάσεις με ημερομηνία λήξης. Η διεκδίκηση για μόνιμη και πλήρους απασχόλησης δουλειά για όλους τους εργαζόμενους στα πανεπιστημιακά και ερευνητικά ιδρύματα αφορά και τους υποψήφιους διδάκτορες που θα συνεχίσουν στο χώρο, για τους όρους δουλειάς τους μετά το διδακτορικό.

Η διεκδίκηση για συμβάσεις εργασίας για όλους, με πλήρη εργασιακά και ασφαλιστικά δικαιώματα, στο ύψος των σύγχρονων αναγκών, μπορεί να απαντήσει ολοκληρωμένα στην προσπάθεια του ΣΥΡΙΖΑ να επεκτείνει το απαράδεκτο καθεστώς της υποτροφίας από τη μια και από την άλλη να φορτώσει στους εργαζόμενους επιπρόσθετο κόστος ασφάλισης, στις περιπτώσεις όπου συνάπτονται συμβάσεις εργασίας, μειώνοντας έτσι το πραγματικό τους εισόδημα. Για τους υποψήφιους διδάκτορες, η διεκδίκηση αυτή σημαίνει σταθερή αμοιβή για όλο το διάστημα εκπόνησης της διατριβής. Οπως και όλοι οι υπόλοιποι εργαζόμενοι που αμείβονται από ερευνητικά προγράμματα, ανεξαρτήτως του είδους της εργασίας τους, έτσι και οι υποψήφιοι διδάκτορες να καλύπτονται πλήρως ασφαλιστικά με δαπάνες που θα καταβάλλει ο φορέας υλοποίησης του εκάστοτε προγράμματος. Οσο παραμένει η υπάρχουσα κατάσταση, συνεχίζει να είναι επίκαιρη η διεκδίκηση για να καταργηθεί η υποχρέωση καταβολής ΦΠΑ για όσους εργάζονται σε ερευνητικά προγράμματα έχοντας συνάψει σύμβαση έργου με τον φορέα υλοποίησης του προγράμματος.

Αντιπαλεύοντας τη συνήθη πρακτική που τους θέλει «τρεχαντήρια» για να καλύπτουν τα κενά σε διδακτικό, τεχνικό και διοικητικό προσωπικό, τονίζουμε ότι οι υποψήφιοι διδάκτορες έχουν ως κύρια υποχρέωση την εκπόνηση της διατριβής τους. Διεκδικούμε: Καμία παράπλευρη απασχόληση των υποψήφιων διδακτόρων εντός των ιδρυμάτων, πέραν των απαιτούμενων για την ευόδωση της διδακτορικής έρευνας και την εκπαίδευση στην επιστημονική - ερευνητική εργασία. Εκπαιδευτικό και εργαστηριακό έργο μόνο στο πλαίσιο της διατριβής και σε συνάφεια με το αντικείμενό της, με ειδικά προβλεπόμενη γι' αυτό πρόσθετη αμοιβή. Αμεση καταβολή των χρωστούμενων από προηγούμενα εξάμηνα.

Τα παραπάνω φέρνουν στο προσκήνιο τη συζήτηση για την ανάγκη Συλλογικής Σύμβασης Εργασίας για τους εργαζόμενους στα πανεπιστημιακά και ερευνητικά ιδρύματα, που θα πατά στις σύγχρονες ανάγκες των εργαζομένων. Η συζήτηση αυτή αφορά ιδιαίτερα και τους υποψήφιους διδάκτορες, το εργασιακό καθεστώς των οποίων είναι, ουσιαστικά, στον αέρα, αφού από πουθενά δεν κατοχυρώνεται κανένα εργασιακό τους δικαίωμα. Κόντρα στην επιχειρηματολογία που θέλει τη συζήτηση για σύμβαση να είναι ανεπίκαιρη, μιας και υπάρχουν περιορισμοί στο μισθολογικό καθεστώς των εργαζομένων στα πανεπιστημιακά και ερευνητικά ιδρύματα, δεν μπορούμε να χαρίσουμε τις διεκδικήσεις που αφορούν το σύνολο των όρων εργασίας, ώστε όλα τα ζητήματα (άδειες, επιδόματα κ.ά.) να ρυθμίζονται στη βάση της αντιστοίχησής τους με αυτά των μόνιμων εργαζομένων του αντίστοιχου κλάδου, ειδικότητας κ.λπ. Ιδιαίτερη, δε, πλευρά για τους υποψήφιους διδάκτορες είναι η διεκδίκηση για προσμέτρηση προϋπηρεσίας, για όλο το διάστημα εκπόνησης της διατριβής.