Το δρόμο του προς τις αίθουσες προβολών, μέσα από τις εκδηλώσεις που οργανώνουν οι Οργανώσεις του ΚΚΕ σ' όλη τη χώρα, έχει ήδη πάρει το ντοκιμαντέρ για τον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας, η πρώτη προβολή του οποίου έγινε πριν από δύο βδομάδες στην αίθουσα Συνεδρίων του ΚΚΕ στον Περισσό. Με αφορμή αυτήν την πρώτη εκδήλωση, κάναμε μια σύντομη συζήτηση με τον σκηνοθέτη και συντονιστή της κινηματογραφικής ομάδας Κώστα Σταματόπουλο.

-- Κατά καιρούς έχουν δοθεί στη δημοσιότητα μικρά κινηματογραφικά αποσπάσματα από τη δράση του ΔΣΕ. Ποια είναι η ανάγκη που οδήγησε τώρα στην παραγωγή μιας μεγάλης ταινίας για τον ΔΣΕ;

-- Πράγματι μεγάλη, ως προς το χρόνο, μία ώρα και σαρανταδύο λεπτά. Κυρίως, όμως, μεγάλη ως προς το αντικείμενό της, την κορυφαία στιγμή, την ένοπλη ταξική αναμέτρηση στη χώρα μας.

Απ' αυτό ξεκινώντας, να είναι καθαρό πως πρόκειται για ένα στρατευμένο ντοκιμαντέρ, όπως εξάλλου στρατευμένη στην υπόθεση της εργατικής τάξης είναι και η ομάδα που δούλεψε γι' αυτό. Δεν είμαστε ουδέτεροι, παίρνουμε θέση. Εξάλλου το ντοκιμαντέρ είναι παραγωγή της ΚΕ του ΚΚΕ.

Με αφορμή το γιορτασμό των 70 χρόνων από την ίδρυση του ΔΣΕ, αλλά και με όρους προοπτικής, η αναγκαιότητα βρίσκεται στο εργαλείο που θα ανοίξει κουβέντα, θα τεκμηριώσει, θα δώσει και θα φωτίσει τη γενική κατεύθυνση του ΔΣΕ σ' έναν κόσμο που δεν έχει γνώση και είναι πάρα πολύς αυτός ο κόσμος. Ηδη στην πρώτη προβολή πολλοί είπαν πως ξαφνιάστηκαν, γιατί δεν ήξεραν την έκταση αυτού του αγώνα.

Ως προς την τεκμηρίωση, το ντοκιμαντέρ συμβάλλει μέσα από το κείμενό του, που είναι αποτέλεσμα έρευνας η οποία έγινε από συντρόφους που ασχολούνται χρόνια με αυτό το υλικό (Παύλος Ρούφας, Θανάσης Λεκάτης). Ενα δεύτερο ζήτημα, που αφορά στην τεκμηρίωση, βρίσκεται στην ίδια τη φύση του υλικού. Είναι οπτικοακουστικό και είναι πολλοί οι ιστορικοί που ανατρέχουν σε οπτικοακουστικό υλικό για να τεκμηριώσουν το κλίμα της εποχής. Το ντοκιμαντέρ προσφέρει συγκεντρωμένο έναν μεγάλο όγκο υλικών, πολλά από τα οποία για πρώτη φορά παρουσιάζονται στο ευρύ κοινό.

-- Πού βρέθηκε όλο αυτό το υλικό;

-- Το υλικό μας αντλήθηκε κατά κύριο λόγο από το ιστορικό Αρχείο του ΚΚΕ. Η ταινία βοηθήθηκε και από την ΕΡΤ και το Πολεμικό Μουσείο. Σημαντική ήταν, επίσης, η άντληση υλικού από τον σκηνοθέτη Ροβήρο Μανθούλη όπως σημαντική ήταν και η συμβολή του Μάνου Ζαχαρία, που βοήθησε στην τεκμηρίωση των προσώπων και των τόπων που αναφέρονται στο υλικό, καθώς είναι από τους τελευταίους επιζώντες της κινηματογραφικής ομάδας του ΔΣΕ. Ηταν στο βουνό μαζί με τον Σεβαστίκογλου, τον Μάτσακα, τον Μουσούρη και άλλους.

-- Λίγα λόγια για την ιστορία αυτού του υλικού;

-- Η ιστορία του υλικού παραπέμπει στη διαρκή προσπάθεια του ΚΚΕ, που, από την «εφηβεία» του ακόμα, κατέγραφε την Ιστορία του εργατικού κινήματος, δημιούργησε - για παράδειγμα - μέσα στην Κατοχή με τον Τατασόπουλο ομάδα κινηματογράφησης με το Σωματείο Σκηνοθετών Καλλιτεχνών, η οποία κινηματογράφησε τις μάχες της απελευθέρωσης, την υποχώρηση των Γερμανών κ.ά. Το ίδιο συνέβη και αργότερα, με την κινηματογράφηση της δράσης του ΔΣΕ. Δεν υπήρχε τότε δυνατότητα προβολής του υλικού, το Κόμμα όμως κατέγραφε κι αυτό το υλικό βρίσκουμε σήμερα στο Αρχείο του. Δεν ήταν μια εύκολη υπόθεση. Για παράδειγμα, το Κόμμα μετέφερε τον Ζαχαρία από τη Γαλλία, όπου ζούσε, στα βουνά της Ελλάδας. Πίεσε και εξασφάλισε την απελευθέρωση του Σεβαστίκογλου από την Ιταλία, για να στηθεί το συνεργείο. Αυτό δεν είναι εύκολη διαδικασία, μέσα μάλιστα στην παρανομία. Ετσι συγκεντρώθηκε αυτό το υλικό, έτσι πρέπει να συγκεντρωθούν κι άλλα κομμάτια, να ενισχυθεί κι άλλο το Αρχείο του Κόμματος.

-- Πώς δουλέψατε με το αρχειακό υλικό;

-- Με οδηγό το κείμενο της έρευνας, καταφύγαμε στο κινηματογραφικό υλικό, που αυτό καθαυτό μας δίνει τα στοιχεία. Δεν αφηγηθήκαμε απλά με χρονική παράθεση μια ιστορική στιγμή, απαντήσαμε πρόσθετα θεματικά και στη λάσπη που προσπαθούν να ρίξουν διάφοροι σύγχρονοι. Για παράδειγμα, μια από τις αναθεωρητικές σχολές της Ιστορίας κάνει μαύρη προπαγάνδα στο θέμα της συμμετοχής των γυναικών στον ΔΣΕ. Μιλάνε για σεξουαλική εκμετάλλευση των στρατευμένων γυναικών και ισχυρίζονται ότι η συνύπαρξη γυναικών - αντρών στον ΔΣΕ αναπαρήγαγε τον πουριτανισμό και την ανδροκρατία της εποχής. Το κινηματογραφικό υλικό που συγκεντρώσαμε αναδεικνύει το πραγματικό ιστορικό γεγονός: Οτι αυτές οι γυναίκες, που αποτελούσαν και το ένα τρίτο της δύναμης του ΔΣΕ, για πρώτη φορά απελευθερώθηκαν από τα δεσμά τους. Μέσα από τη δράση τους, με το όπλο στο χέρι, διαμόρφωναν κριτήριο για το πριν και το μετά της ζωής τους. Τις βλέπεις ζωντανά στην οθόνη πώς κινούνται, πώς πολεμούν, πώς βραβεύονται, έγιναν ανώτεροι αξιωματικοί, πολλές έγιναν και Πολιτικοί Επίτροποι.

Αλλο: Ισχυρίζονται ορισμένοι ότι υπάρχει υπερβολή στις αναφορές που γίνονται στο έργο και το αποτέλεσμα της Υγειονομικής Υπηρεσίας του ΔΣΕ. Εμείς, λοιπόν, βρήκαμε κινηματογραφικό απόσπασμα από τα ίδια τα χειρουργεία στο βουνό, υλικό από την ίδια την ώρα της εγχείρησης, υλικό που αποδεικνύει την εξαιρετική δράση των επιστημόνων εκεί.

Εχουμε πλάνα, επίσης, από τις ελεύθερες περιοχές, με τις συνελεύσεις, τον κόσμο που μιλά και ψηφίζει, τον κόσμο που παράγει, τον ίδιο το λαό στην πρώτη γραμμή να στηρίζει τον στρατό της δικής του εξουσίας.

Με τα πλάνα των μαχών, απαντάμε και σ' αυτούς που προσπαθούν να παρουσιάσουν τη συμμετοχή στον ΔΣΕ σαν προϊόν καταναγκασμού. Ανθρωποι που δεν πιστεύουν σ' αυτήν την υπόθεση δεν μπορούν να δημιουργήσουν αυτό το έπος. Τα σύγχρονα πλάνα, από τον Κλέφτη για παράδειγμα, δείχνουν τι μεγαλείο ψυχής χρειάζεται για να υπερασπίσεις αυτό το κάστρο, τι σημαίνει σε μια μέρα μόνο οκτώ φορές κατάληψη και ανακατάληψη. Η προβολή με σύγχρονα πλάνα των τεράστιων ορεινών όγκων και η αναπαράσταση μέσα από γραφήματα των κινήσεων που έκανε ο ΔΣΕ οδηγεί τη σκέψη να κατανοήσει το μέγεθος του έπους που δεν μπορεί να υπάρξει με ανθρώπους πειθαναγκασμένους.

-- Τι θέση έχουν μέσα στο ντοκιμαντέρ οι ίδιοι οι μαχητές του ΔΣΕ;

-- Να πούμε, πρώτον, ότι το ντοκιμαντέρ είναι πριν από οτιδήποτε άλλο αυτοί καθαυτοί οι ίδιοι οι μαχητές του ΔΣΕ. Περνούν από την οθόνη ένας προς έναν οι χιλιάδες δημιουργοί αυτού του έπους. Πρόσθετα, η κινηματογραφική ομάδα, πέρα από τα σύγχρονα γυρίσματα στους χώρους δράσης του ΔΣΕ, έκανε πάρα πολλές συνεντεύξεις με επιζώντες μαχητές. Δυστυχώς, οι χρονικοί περιορισμοί δεν μας επέτρεπαν να τις κρατήσουμε όλες. Μας βοήθησαν, όμως, και τις πήραμε υπόψη όλες, γιατί μας άνοιξαν δρόμους να δούμε τα γεγονότα. Από ορισμένες βάλαμε στην ταινία μικρά αποσπάσματα, για να τονίσουμε ορισμένες πλευρές. Είναι χαρακτηριστικό ότι η πρώτη έκδοση του φιλμ ήταν τρεις ώρες και το συμπυκνώσαμε τελικά στο 1,42, για να μπορέσουμε να δείξουμε περισσότερο τα ντοκουμέντα.

-- Να πούμε δυο λόγια και για την κινηματογραφική ομάδα;

-- Το πρώτο που πρέπει να πούμε είναι ότι τα γυρίσματα έγιναν σε χρόνο ρεκόρ. Με συλλογική διαδικασία δημιουργήθηκε ομάδα, που αποτελούνταν από τον Λεωνίδα Βαρδαρό, τον Σήφη Στάμου, την Θεοδοσία Γραμματικού, τον Κώστα Σταματόπουλο και τον Γιάννη Μαρούδα. Τραβήξαμε πλάνα από το Γύθειο στις φυλακές, τα σημάδια των αγωνιστών, το θανατοδικείο της Τρίπολης, μέχρι τα βουνά της Ρούμελης, στον Παρνασσό, στην Γκιώνα, στα Βαρδούσια, κι ως πάνω στο Βίτσι και στο Γράμμο, για να αποτυπωθούν και τα σημερινά σημάδια αυτής της δράσης σ' όλη τη χώρα.

Μια ξεχωριστή αναφορά για τον ήχο που παίζει καθοριστικό ρόλο. Ο Σωτήρης Γκέκας έκανε σημαντική δουλειά στο μοντάζ στον ήχο, ώστε να μπει φυσικός ήχος έτσι που να αντιλαμβάνεται ο θεατής όλη την ατμόσφαιρα από το περπάτημα έως τον πυροβολισμό και την κανονιά. Ενα δεύτερο μέρος είναι η πρωτότυπη μουσική που γράψανε πολλοί σύντροφοι και φίλοι, κύρια ο Γιώργος Καλτσούνης και στήριξε όλο το ντοκιμαντέρ. Χρησιμοποιήθηκε, τέλος, και μουσική από τον δίσκο (cd) με τα ανέκδοτα τραγούδια του ΔΣΕ που κυκλοφόρησε η ΚΝΕ, όπως και από αυτό με τα επαναστατικά τραγούδια του μεσοπολέμου. Καθοριστική, για το αποτέλεσμα, ήταν η συμμετοχή συντρόφων ηθοποιών στα μέρη της αφήγησης.

-- Πώς είδατε την ανταπόκριση του κόσμου στην πρώτη προβολή;

-- Ηταν ζεστή η ανταπόκριση, ήταν ενθουσιασμένοι, πάνω από 2.000 άνθρωποι έμειναν ένα δίωρο στην εκδήλωση, γέμισαν τις τρεις αίθουσες, πολλοί απ' αυτούς όρθιοι, χειροκροτώντας ζεστά σε διάφορες φάσεις της προβολής. Τώρα, περιμένουμε να δούμε την ανταπόκριση και στις εκατοντάδες εκδηλώσεις που οργανώνονται για την προβολή σ' όλη τη χώρα, όπου ελπίζουμε ότι το ντοκιμαντέρ θα παίξει το ρόλο του, τον παιδαγωγικό, τον διαφωτιστικό, θα δουλέψει στο χώρο της γνώσης και της συνείδησης.