«Το ΚΚΕ είναι περήφανο για τη στρατιά ηρώων που διαπαιδαγώγησε. Χιλιάδες κομμουνιστές και κομμουνίστριες έδωσαν και την τελευταία ικμάδα των δυνάμεών τους, για να πάρει σάρκα και οστά η εποποιία του ΔΣΕ, πολεμώντας και περπατώντας μερόνυχτα, συχνά δίχως τροφή, πολλοί και ξυπόλητοι, στους πάγους και τις θύελλες» (από τη Διακήρυξη της ΚΕ του ΚΚΕ για τα 70 χρόνια από την ίδρυση του ΔΣΕ).

Διαβάζοντας εκθέσεις και διαταγές του αστικού στρατού από την εποχή της ένοπλης αντιπαράθεσης με τον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας, στον αναγνώστη εμφανίζονται συχνά - πυκνά κείμενα με τα οποία οι επιτελείς του αστικού στρατού σέρνουν «τα μύρια όσα» στους αξιωματικούς τους, που δεν κατάφερναν να εμπνεύσουν τους στρατιώτες τους. Παράλληλα, τους έφερναν σε αντιπαράθεση με τους μαχητές του ΔΣΕ, για τους οποίους - οι ίδιοι επιτελείς - ομολογούσαν ότι πολεμούσαν με ένα υψηλό φρόνημα.

Πέρα από το γεγονός ότι ο φαντάρος του αστικού στρατού καλούταν να πολεμήσει για μια άδικη υπόθεση, τη συνέχεια της κυριαρχίας των εκμεταλλευτών του λαού, επίσης γεγονός - που εμμέσως το αναγνωρίζει ο αντίπαλος - είναι πως στον ΔΣΕ, για να υπηρετηθούν οι υψηλοί στόχοι για το χτίσιμο μιας κοινωνίας χωρίς εκμετάλλευση, γινόταν μέσα στη βράση της ένοπλης πάλης η οικοδόμηση ενός νέου τύπου μαχητή, ενός νέου τύπου ανθρώπου.

Αυτή η διαδικασία δεν αφηνόταν απλά στα χέρια των Πολιτικών Επιτρόπων (θεσμού που επίσης δεν υπήρχε στον αστικό στρατό), αλλά ήταν κάτι που γινόταν με οργάνωση έως την πιο μικρή του λεπτομέρεια. Η διαφώτιση διαπερνούσε κάθε μικρή και μεγάλη ενέργεια, γινόταν συστατικό στοιχείο της ζωής του μαχητή, της κάθε μονάδας.

Πώς γινόταν όμως αυτό; Πολύτιμες πληροφορίες αντλούμε από διάφορες εκθέσεις των Τμημάτων Διαφώτισης που βρίσκονται στο ιστορικό Αρχείο του ΚΚΕ. Το 1949, για παράδειγμα, είχε κηρυχτεί σε όλες τις μονάδες άμιλλα στη βάση του γενικού συνθήματος για τα τρίχρονα του ΔΣΕ, «Απάτητο Βίτσι - Απαρτος Γράμμος. ΔΣΕ Στρατός του λαού. Στρατός της Νίκης».

Αυτή η γενική κατεύθυνση αναλύθηκε και μετατράπηκε σε δεκάδες μικρές πράξεις που διαπέρασαν τη ζωή όλων των μονάδων. Σε μια από τις εκθέσεις βρίσκουμε αναλυτικά στοιχεία για την υλοποίηση αυτού του καθήκοντος.

Η διαφωτιστική δουλειά χωρίστηκε σε ενέργειες που έπρεπε να γίνουν για την προπαρασκευή της άμιλλας και εκείνες που θα γίνονταν κατά τη διάρκειά της.

Για την πρώτη περίοδο αποφασίστηκε ότι πρέπει (εκτός από τις ειδικές συσκέψεις που θα γίνουν για τη βελτίωση της δουλειάς στους διάφορους τομείς: ραδιόφωνο, εφημερίδες, λογοτεχνία κ.λπ.) να γίνουν:

-- Σύσκεψη των υπευθύνων τμημάτων για τη διαφωτιστική δουλειά στο μοναρχοφασιστικό στρατό, όπως και σύσκεψη των ανταποκριτών των τμημάτων.

-- Σύντροφοι της Διαφώτισης να παρακολουθήσουν αχτίφ και δημοκρατικές συνελεύσεις που θα γίνουν με θέμα την άμιλλα.

-- Να σταλεί σημείωμα στους Πολιτικούς Επιτρόπους μονάδων για τον τρόπο που θα πιάσουν από διαφωτιστικής πλευράς το ζήτημα της άμιλλας.

Ως προς το περιεχόμενο, η Διαφώτιση στην ιδεολογική προπαρασκευή της άμιλλας, αποβλέποντας στο να κατανοηθεί το νόημα και η σημασία της, καλούταν να δώσει στοιχεία: για την προηγούμενη άμιλλα και τα αποτελέσματά της, για την επίδοση των τμημάτων (π.χ. Ταξιαρχία, επίλεκτο τάγμα, στελέχη, μαχητές που διακρίθηκαν), τη μέθοδο δουλειάς, για το τι πρέπει να δώσει η νέα άμιλλα και τον αντίκτυπο που θα έχει στον εχθρό.

Να εξασφαλιστούν τα απαραίτητα υλικά και τεχνικά μέσα που χρειάζονται για την άμιλλα (χαρτί, τηλεβόες, φωτογραφικό υλικό κ.λπ.). Να ρωτηθούν τα τμήματα για τις ανάγκες τους και να γίνει συμπληρωματικός πίνακας.

Κατά τη διάρκεια της άμιλλας, όλη η δουλειά της Διαφώτισης ορίστηκε ότι πρέπει να αποβλέπει στο να εκλαϊκευτεί και κατανοηθεί το σύνθημα «Απάτητο Βίτσι - Απαρτος Γράμμος. ΔΣΕ Στρατός του λαού. Στρατός της Νίκης».

Γι' αυτό το σκοπό, προβλέφτηκε να δοθεί υλικό που θα δείχνει το χαρακτήρα του ΔΣΕ (τις ρίζες του με το λαό, την ηθικοπολιτική του υπεροχή, την ενότητα και αδελφότητα μέσα στον Δημοκρατικό Στρατό), θα δείχνει την ποιοτική βελτίωση του ΔΣΕ, τη συμβολή μαχητών και στελεχών στην προσπάθεια αυτή (μαζικός ηρωισμός κ.λπ.), θα προβάλει τα νέα στελέχη που αναδείχτηκαν μέσα στη σκληρή πάλη του ΔΣΕ, την ικανότητα του ΔΣΕ να δίνει μεγάλες μάχες, την ανάγκη «ν' ανεβάσει ακόμα πιο ψηλά τη βελτίωση και αρτίωσή του έτσι που να γίνει ο τακτικός λαϊκός επαναστατικός στρατός που συντρίβοντας το μοναρχοφασισμό, θ' απελευθερώσει την Ελλάδα».

Σ' αυτή την κατεύθυνση αποφασίστηκε να βγουν μια μεγάλη σειρά από έντυπα, μπροσούρες κ.λπ., δίπλα στην καθημερινή διαφωτιστική δουλειά.