...«Αν τα λευκά πραγματοποιήσουν την προώθηση ε4 (βλέπε με αλγεβρικά σύμβολα τη θέση Πετροσιάν - Σπάσκι που παρουσιάσαμε στον προηγούμενο "Ρ", από το βιβλίο του Χρήστου Κεφαλή "Σκάκι και κουλτούρα"), τότε θα μετατραπούν σε «κακά» κομμάτια ο Αβ7 και ο Ιζ6. Λαμβάνοντας υπόψη όλα αυτά, θα πρότεινα την κίνηση 1... Ιδ5», συμπληρώνει στο σχόλιό του ο GM Μπονταρέβσκι. Λ: Ρη1, Βδ1, Πα1, Πζ1, Ιγ3, Αγ4, Στρ. β2, β4, ε3, ζ3, η2, θ2, Μ: Ρη8, Βδ8, Πα8, Πζ8, Ιβ8, Ιζ6, Αβ7, Στρ. α7, β6, ε6, ζ7, η7, θ7.

«Εύλογο φαίνεται και 1... α5, ώστε να απαλλαγούν τα μαύρα από το καθυστερημένο πιόνι α7, οπότε στο 2. βα5 βα5 ο Ιβ8 έρχεται στο γ6 χωρίς να μπορεί πια να απειληθεί, ενώ στο 2. β5 μπορεί να παιχθεί... Ιδ7 και μετά Ιγ5. Εδώ πάλι τα μαύρα θα έπρεπε να παραβιάσουν ένα βασικό κανόνα, ότι στο άνοιγμα δεν είναι σκόπιμες οι κινήσεις με πλευρικά πιόνια, για να απαλλαγούν έγκαιρα από ένα γωνιακό πιόνι που σ' όλη την παρτίδα παραμένει αδυναμία».

Μια άλλη συχνή «παράδοξη» περίπτωση είναι η σύγκρουση της γενικής εκτίμησης της θέσης με τα συγκεκριμένα αποτελέσματα της ανάλυσης. Ενα ενδιαφέρον παράδειγμα δίνει η θέση του διαγράμματος αυτού του κειμένου, από το ίδιο ματς και με τον Σπάσκι να παίζει 1. Βγ7, μια κίνηση που πονοκεφάλιασε πολύ τους αναλυτές. Ας δώσουμε και εδώ το λόγο στον Μπονταρέβσκι:

«Την απόφαση του Σπάσκι, κατά τα φαινόμενα, την προξένησε... μια κάποια υπερεκτίμηση της θέσης των λευκών. Πραγματικά, όλα τα κομμάτια τους στέκουν καλά. Αν συγκρίνουμε τη θέση με αυτή του αντιπάλου, πρέπει να βάλουμε στον λευκό 5 μικρά συν. Ταυτόχρονα, όμως, η συγκεκριμένη ανάλυση της θέσης δείχνει ότι μετά την κίνηση των λευκών, που μοιάζει εξωτερικά αρκετά δραστήρια, οι προοπτικές των μαύρων γίνονται προτιμότερες... Πώς μπορούμε να το εξηγήσουμε αυτό; Πώς μπορεί η γενική εκτίμηση της θέσης που κάνει ο GM να έρχεται σε αντίθεση με τα αποτελέσματα της ανάλυσης; Τα λευκά έχουν γενικά καλύτερες θέσεις, όμως η προσεκτική εξέταση δείχνει ότι δεν μπορούν να την βελτιώσουν. Τα μαύρα, αντίθετα, διαθέτουν ένα ισχυρό στήριγμα στο "δ5", όπου θα έλθει ο Ιζ6, ενώ μπορούν να ασκήσουν πίεση τόσο στη στήλη "β", στο πιόνι β3, όσο και στην στήλη "η". Η θέση ήταν περίπου ισορροπημένη και η πρωτοβουλία του Σπάσκι δεν δικαιολογούσε το ριψοκίνδυνο παιχνίδι του».

Μια σημαντική αναλογία, τέλος, ανάμεσα στη Φυσική και το σκάκι αφορά τους αμοιβαίους μετασχηματισμούς των οντοτήτων ή καταστάσεων κάθε πεδίου. Τα πειράματα σε επιταχυντές έδειξαν ότι στοιχειώδη σωμάτια, τα οποία στις συνήθεις συνθήκες φαίνονται σταθερά, όταν αποκτούν μεγάλες ενέργειες μπορούν να μετατραπούν σε μια ποικιλία άλλων σωματίων. Ολες οι μετατροπές είναι επιτρεπτές, με τον όρο ότι τηρούνται οι νόμοι διατήρησης του κβαντικού επιπέδου. Αλλά και οι καθαρές κβαντικές καταστάσεις μπορούν να μετατραπούν σε μείγματα καταστάσεων με τη μέτρηση κ.ο.κ. Στο σκάκι οι μετατροπές του ενός πεσσού σε άλλο συνδέονται με τον κανόνα της προαγωγής.