Η αντιπαράθεση γύρω από το νομοσχέδιο της κυβέρνησης για τον κινηματογράφο βασίζεται - ανεξάρτητα από το αν συνειδητοποιείται αυτό ή όχι από κάποιους από τους φορείς της αντιπαράθεσης - στο μείζον, γενικό και διαχρονικό ζήτημα: Ανάπτυξη για ποιον;

Οσοι απαντούν σε αυτό το ερώτημα, λέγοντας «ανάπτυξη για όλους», κυριαρχούνται από την ψευδαίσθηση, ότι για κάποιον - ανεξήγητο φυσικά - λόγο, οι καπιταλιστικές αναδιαρθρώσεις θα αφήσουν «ανέπαφο» τον κινηματογράφο. Οσοι δημιουργοί έχουν αυτήν την ψευδαίσθηση πιστεύουν ότι θα μπορούν να δημιουργούν ελεύθεροι και απερίσπαστοι, υπηρετώντας το καλλιτεχνικό τους όραμα... ενώ γύρω τους το «σύμπαν» θα «καταρρέει», εμπορευματοποιώντας ακόμη και το οξυγόνο που αναπνέουμε. Οι παραγωγοί που έχουν αυτήν την ψευδαίσθηση, κυρίως οι μικροί σε οικονομικό μέγεθος, ανεξάρτητα από προθέσεις και αιτιάσεις, πιστεύουν ότι θα «τη βγάλουν καθαρή» «τσιμπολογώντας» ό,τι «πέφτει από το τραπέζι» του κυρίαρχου συστήματος παραγωγής... ενώ γύρω τους η νομοτελειακή, στην καπιταλιστική οικονομία, διαδικασία συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης κεφαλαίου στην παραγωγή, τη διανομή και τις αίθουσες θα ολοκληρώνει έναν ακόμη κύκλο της.

Αυτοί είναι απλώς αφελείς.

Υπάρχουν, βέβαια, και οι δημιουργοί που προτάσσουν το «καλλιτεχνικό αίτημα», για να κρύψουν απλώς την προθυμία τους να μετατραπούν πρώτοι σε υπαλλήλους - εκτελεστές των οπτικοακουστικών προϊόντων των μονοπωλίων. Αντίστοιχα, υπάρχουν και οι μικροί παραγωγοί, που προτάσσουν το παραμύθι της «ελεύθερης» και «υγιούς αγοράς», για να κρύψουν το στόχο τους που είναι πολύ απλός από γενέσεως της μικροαστικής οικονομικής διαστρωμάτωσης: Να γίνουν «μεγάλοι».

Αυτοί είναι απλώς πονηροί.

Η συντριπτική πλειοψηφία όλων των παραπάνω, τελικά ...θα ατυχήσει. Οχι μόνο διότι, έτσι κι αλλιώς, τα αντικειμενικά συμφέροντα παραγωγών και δημιουργών είναι, όχι μόνο διαφορετικά, αλλά και αλληλοσυγκρουόμενα, αλλά και διότι αυτό που κάποιοι δεν ξέρουν και κάποιοι άλλοι αποκρύπτουν συνειδητά, είναι ότι η ΕΕ έχει καταστήσει σαφές, από τη Συνθήκη του Μάαστριχτ και ακόμη πιο συγκεκριμένα με το πρόγραμμα «Πολιτισμός 2000» πριν δέκα χρόνια, ότι ο πολιτισμός δένεται στο κερδοσκοπικό άρμα του ευρωπαϊκού κεφαλαίου για την αύξηση της ανταγωνιστικότητάς του σε σχέση με τους άλλους ιμπεριαλιστικούς πόλους και κυρίως τις ΗΠΑ. Εκτοτε, κάθε επίσημο - και εύκολα προσβάσιμο - ντοκουμέντο της ΕΕ πάνω στον πολιτιστικό τομέα τεκμηριώνει το στρατηγικό στόχο της ΕΕ για πλήρη εμπορευματοποίηση του πολιτισμού, αποκαλύπτοντας, ταυτόχρονα, την «κόλαση» που προετοιμάζεται για τους δημιουργούς. Τόσο σε εργασιακό, όσο και σε καλλιτεχνικό επίπεδο.

Ανεξάρτητα από το γεγονός ότι η ΕΕ προς το παρόν αποτυγχάνει να αντιπαρατεθεί στις ΗΠΑ, όπως αποδεικνύουν όλα τα οικονομικά μεγέθη στον κινηματογραφικό τομέα της τελευταίας δεκαετίας, ωστόσο, όσοι νομίζουν ότι η απάντηση της ΕΕ στο Χόλιγουντ θα είναι... το σινεμά του δημιουργού, χρειάζεται μάλλον να «προσγειωθούν» στον 21ο αιώνα. Σύμφωνα με στοιχεία του Ευρωπαϊκού Οπτικοακουστικού Παρατηρητηρίου, το 2008 οι ευρωπαϊκές ταινίες απέσπασαν το 28,4% της ευρωπαϊκής αγοράς, έναντι του 63,2% της αμερικανικής διανομής και μόλις ...1,6% των ταινιών από όλο τον υπόλοιπο πλανήτη! Ετσι, η ΕΕ αναβαθμίζει συνεχώς τις τακτικές της για την επίτευξη του παραπάνω στρατηγικού στόχου, εκσυγχρονίζοντας, ταυτόχρονα, το προπαγανδιστικό της οπλοστάσιο, αφού καμία αντιδραστική πολιτική της δεν πρόκειται να πετύχει αν δεν έχει «μαντρώσει» πρώτα τους άμεσα ενδιαφερόμενους: Τους δημιουργούς.

Σε αυτό το πλαίσιο, στις 7 και 8 του περασμένου Οκτώβρη, οι υπουργοί Πολιτισμού της ΕΕ μαζεύτηκαν, «ατύπως», στις Βρυξέλλες για να «ανταλλάξουν απόψεις σχετικά με το μέλλον των πολιτικών υπέρ του ευρωπαϊκού κινηματογράφου». Μεταξύ άλλων, συμφώνησαν στην «ανάγκη μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης που να φέρνει κοντά την πολιτιστική και βιομηχανική διάσταση, ως παράγοντα στην ποικιλομορφία των εθνικών και περιφερειακών σχημάτων υποστήριξης του κινηματογράφου (...)».

Δεν είναι η πρώτη φορά που η ΕΕ ξεκαθαρίζει ότι γι' αυτήν ο πολιτισμός, συμπεριλαμβανομένου του κινηματογράφου (για να μην πούμε καταρχήν του κινηματογράφου) αποτελεί έναν ακόμη βιομηχανικό κλάδο. Αυτή τη φορά, όμως, κάνει ξεκάθαρο ότι ουσιαστικά πρέπει να τελειώνει η «ενοχλητική» ιστορία κρατικής στήριξης του κινηματογράφου μέσα από το «πολυδαίδαλο» νομικό πλαίσιο κάθε κράτους - μέλους και να οριστεί ως «παράγοντας» - κριτήριο βασικό πλέον, η «βιομηχανική διάσταση» του πολιτισμού.

Υπάρχουν κινηματογραφιστές καλών προθέσεων που δε βλέπουν τίποτα κακό στην προσέγγιση του κινηματογράφου ως βιομηχανικού κλάδου. Ομως η καπιταλιστική οικονομία δε λειτουργεί σε όφελος αυτού που παράγει τον πλούτο. Η άποψη περί «καλού καπιταλισμού» (σ.σ. διότι περί αυτής πρόκειται) οφείλει να εξηγήσει, πώς η κινηματογραφική βιομηχανία θα «αποφύγει» - μόνη αυτή! - τον απόλυτο όρο ύπαρξης της καπιταλιστικής παραγωγής και ανάπτυξης σε όλη την υπόλοιπη βιομηχανία: Την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο με αποκλειστικό στόχο το κέρδος του καπιταλιστή.

Στην ίδια συνάντηση, οι υπουργοί επιβεβαίωσαν «τη συμβολή του πολιτισμού στην κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη» (σ.σ. της καπιταλιστικής ΕΕ, πάντα) και έθεσαν τους όρους για την ακόμη πιο ασφυκτική «σχέση» μεταξύ της αγοράς και του πολιτισμού. Σημείωσαν, συγκεκριμένα, ότι πρέπει να «ενθαρρυνθούν» οι «δημιουργικές συνεργασίες» μεταξύ του «κόσμου της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης», των οικονομικών σχολών και των επιχειρήσεων!

Θυμίζουμε, εξάλλου, ότι τον περασμένο Μάρτη, στη Βαρκελώνη, στο πλαίσιο της ισπανικής προεδρίας, οι υπουργοί Πολιτισμού της ΕΕ αποφάσισαν ομοφώνως (και με την έγκριση του ελληνικού ΥΠΠΟ-Τ, που εκπροσωπήθηκε από τον Παύλο Γερουλάνο) την «ενεργό» και «αποφασιστική» ένταξη του πολιτισμού στη «Στρατηγική 2020», δηλαδή την οικονομική «ατζέντα» της ΕΕ για την επόμενη δεκαετία, η οποία στοχεύει στην κατεδάφιση των εργασιακών και ασφαλιστικών δικαιωμάτων, στην ακόμη μεγαλύτερη απελευθέρωση της ασυδοσίας του κεφαλαίου, στην επιτάχυνση της επιβολής του συνόλου των καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων.

Σε αυτήν τη φάση της καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης, όλα τα «σφυριά» χτυπούν στη διαμόρφωση όρων ξεπεράσματός της με όσο το δυνατόν μικρότερο κόστος, για το κεφάλαιο, φυσικά. Αυτό σημαίνει νέα επέλαση σε κάθε δικαίωμα - εργασιακό και κοινωνικό - που η εργατική τάξη κατέκτησε με αίμα. Ετσι, στις 8 και 9 του περασμένου Σεπτέμβρη, πάλι στις Βρυξέλλες, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η βελγική προεδρία στην ΕΕ διοργάνωσαν συνέδριο με θέμα τον πολιτισμό και την «καινοτομία» και πώς η «σύνδεσή» τους θα «σώσει», τελικά, το σύστημα. Στο συνέδριο συμμετείχαν μάλιστα και περίπου 400 «παίκτες» από τη «σφαίρα της κουλτούρας» (sic)...

Κάποιος από τους συνέδρους, ένας «τεχνοκράτης» με ειδικότητα τη «δημιουργικότητα», που απευθύνεται στις επιχειρήσεις (!), το έθεσε ως εξής: «Παραδόξως, η κρίση και οι περιορισμοί της πρέπει να μας υποκινήσουν», αφού, «σε έναν μεταβαλλόμενο με γρήγορους ρυθμούς κόσμο (σ.σ. είναι ένα από τα "βαφτιστικά" της αστικής ορολογίας για την κρίση του καπιταλισμού) η δυνατότητα των οικονομιών και των βιομηχανιών μας να επιζήσουν, βρίσκεται στην ικανότητα ξεπεράσματος του υπάρχοντος πλαισίου», καθιστώντας «πιθανό για τις νέες ιδέες, που προκύπτουν από τη δημιουργικότητα, να γίνουν καινοτομίες».

Ακριβώς τα ίδια λόγια χρησιμοποιούν οι αστοί ειδικοί είτε μιλούν για το σινεμά, είτε για τις εξαγωγές χάλυβα. Και με τον ίδιο τρόπο που αντιλαμβάνονται τη θέση και το ρόλο του εργάτη της χαλυβουργίας, αντιλαμβάνονται τη θέση και το ρόλο του δημιουργού στην «πολιτιστική βιομηχανία».

Απόλυτα συνεπής στην εφαρμογή του συνόλου της αντιδραστικής «ατζέντας» της ΕΕ, η ελληνική κυβέρνηση προσπαθεί να «ξεκαθαρίσει» και το «τοπίο» της εγχώριας κινηματογραφικής αγοράς, προς όφελος φυσικά του κεφαλαίου που δραστηριοποιείται στο χώρο. Ακριβώς όμως επειδή «αγορά» και τέχνη είναι ασυμβίβαστα, πρέπει να ξεκαθαρίσει πρώτα... με την τέχνη. Ετσι, όπως σημειώνει το ΚΚΕ στην αναλυτική κριτική του στο νομοσχέδιο της κυβέρνησης για τον κινηματογράφο, αυτό το νομοθέτημα αποτελεί «ένα βήμα διασφάλισης των όρων για ολοκληρωτική κυριαρχία των μεγάλων μονοπωλιακών, πολυεθνικών επιχειρήσεων, που λυμαίνονται το χώρο (...) Καταργεί τις προηγούμενες διατάξεις για τον σκηνοθέτη, δηλαδή να έχει αυτός το πρώτο και τον τελευταίο λόγο για την ταινία που υπογράφει και για τους συνεργάτες του. Ολα αυτά περιέρχονται στον παραγωγό (...) Απαλείφει (...) την υποχρέωση του κράτους να παίρνει τα αναγκαία μέτρα για τη βελτίωση της κινηματογραφικής παιδείας του λαού» κ.λπ.

Οπως ειπώθηκε παραπάνω, ανάλογη πολιτική εφαρμόζεται στο σύνολο του πολιτιστικού τομέα, τόσο στην πολιτιστική κληρονομιά όσο και τη σύγχρονη δημιουργία. Το αστικό κράτος «αποσύρεται» - συνειδητά και εσχάτως όχι και τόσο «διακριτικά» - από την οικονομική ενίσχυση του πολιτισμού, αξιοποιώντας φυσικά και την καπιταλιστική κρίση, ώστε το τεχνητά δημιουργημένο κενό να καλυφθεί από τις δυνάμεις της «αγοράς». Η πολιτική αυτή προϋποθέτει βέβαια και την απαξίωση, στα μάτια των δημιουργών και του λαού, των κρατικών δομών και θεσμών στήριξης του πολιτισμού, όπως συμβαίνει με κάθε κλάδο και τομέα που ετοιμάζεται για ξεπούλημα (Υγεία, Παιδεία κ.λπ).

Με αφορμή την κρίση, τα αστικά κράτη μειώνουν εντυπωσιακά την κρατική χρηματοδότηση στον πολιτισμό, ενώ, συνοδεύουν αυτή την επίθεση με προετοιμασμένα από καιρό και ριγμένα στην «πιάτσα» ιδεολογήματα περί «κρατικοδίαιτου πολιτισμού». Η Ελλάδα είναι ένα πολύ άμεσο παράδειγμα, αλλά το γεγονός ότι τα ίδια μέτρα λαμβάνονται σε όλη την Ευρώπη, αποτελεί ακόμη μία απόδειξη ότι η αντεργατική επίθεση που βρίσκεται σε εξέλιξη είναι προαποφασισμένη από καιρό και ότι τα «μνημόνια» και οι «τρόικες» είναι εργαλεία εφαρμογής αυτών των αποφάσεων και όχι οι αιτίες τους.

Ετσι, για παράδειγμα, η απόφαση για κλείσιμο του Βρετανικού Συμβουλίου Κινηματογράφου το περασμένο καλοκαίρι πάρθηκε από την κυβέρνηση της Βρετανίας στο πλαίσιο της απόφασης για συνολική μείωση κατά 40% του προϋπολογισμού του υπουργείου Πολιτισμού.

Στην Ισπανία, τον περασμένο Ιούλη πραγματοποιήθηκε εκδήλωση του ICAA, του κρατικού Ινστιτούτου Κινηματογραφίας της Ισπανίας, με χαρακτηριστικό τίτλο «Νέες προοπτικές στη χρηματοδότηση και την επένδυση στην κινηματογραφική παραγωγή στην Ισπανία» και στόχο το «χτίσιμο γεφυρών» μεταξύ των παραγωγών και των ιδιωτών «επενδυτών» με τους «διαχειριστές» του ιδιωτικού και «θεσμικού» (σ.σ. δηλαδή κρατικού) σχετικού τομέα. Ο βασικός λόγος, για τον οποίο ο κινηματογραφικός τομέας «αναμένει την ιδιωτική επένδυση με ανοιχτές αγκάλες», όπως τιτλοφορείται η αναφορά, είναι ο γνωστός: Οι κρατικές επιχορηγήσεις μειώνονται συνεχώς. Συγκεκριμένα, σημειώνεται, ότι «σε διάστημα μερικών μηνών, διάφοροι παράγοντες, όπως η κρίση που έχει χτυπήσει γενικά την οικονομία και τον κινηματογράφο ειδικότερα, οι πιθανές περικοπές της δημόσιας χρηματοδότησης, η μείωση της υποχρεωτικής επένδυσης στον κινηματογράφο από τις τηλεοπτικές επιχειρήσεις και το μαστίγιο της πειρατείας, το οποίο έχει καταστρέψει ολόκληρους τομείς διανομής όπως το βίντεο, έχουν επηρεάσει άσχημα τον τομέα σε οικονομικό επίπεδο». Ο ίδιος ο διευθυντής του ICAA δήλωσε σαφώς ότι «οι παραγωγοί δεν μπορούν πλέον να χτυπήσουν στις πόρτες της κυβέρνησης και των τηλεοπτικών επιχειρήσεων. Οι επιχορηγήσεις θα εξακολουθήσουν, αλλά δε θα είναι αρκετές». Ετσι, η αναζήτηση «εναλλακτικών επενδύσεων» για τον κινηματογράφο «είναι μια προτεραιότητα, σχεδόν μια ιδεοληψία»!

Στην Ιταλία, πριν μια βδομάδα, στις 12 Νοέμβρη, πραγματοποιήθηκε μεγάλης κλίμακας καμπάνια αντίστασης των πολιτιστικών φορέων κατά της απόφασης της κυβέρνησης να μειώσει τον προϋπολογισμό του υπουργείου Πολιτισμού κατά 400 εκ. ευρώ μέσα στα επόμενα τρία χρόνια.

Στη Γαλλία, το Δεκέμβρη του 2009 τα μουσεία του Παρισιού έκλεισαν από τους εργαζόμενους σε αυτά σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τη μείωση του κρατικού προϋπολογισμού, μείωση την οποία χαρακτήρισαν ως «απειλή για την τέχνη». Οι εργαζόμενοι εκτίμησαν, ορθά, ότι αυτό που εμφανίζεται ως «αναδιαμόρφωση του πολιτιστικού τομέα» είναι μέρος «των γενικότερων μειώσεων στον προϋπολογισμό που επιχειρεί η γαλλική κυβέρνηση». Αυτό στην πράξη οδηγεί, μεταξύ άλλων, στην απόφαση της κυβέρνησης να καλύψει μόνο τις μισές από τις κενές θέσεις μετά τη συνταξιοδότηση υπαλλήλων. Οι εργαζόμενοι διαμαρτύρονταν επίσης, γιατί «δίνεται όλο και μεγαλύτερη έμφαση στην αύξηση των εσόδων από την πώληση εισιτηρίων και τη μείωση του προϋπολογισμού και όχι στην ποιότητα των εκθέσεων των μουσείων».

Στην Ουγγαρία είναι πιο... «ρηξικέλευθοι»: Κατάργησαν εντελών το υπουργείο Πολιτισμού, το οποίο ενσωματώνεται με άλλα υπουργεία στο υπουργείο Εθνικών Πόρων! Ενώ, ο χρηματοδοτικός στυλοβάτης του ουγγρικού κινηματογράφου, το δημόσιο ίδρυμα κινηματογραφικών ταινιών (MMKA) πάει για κατάργηση, με την παραγωγικότητά του ήδη να έχει πέσει αρκετά μετά το πάγωμα της χρηματοδότησης το περασμένο καλοκαίρι.

Οι Ελληνες κινηματογραφιστές και δημιουργοί γενικότερα οφείλουν - απέναντι καταρχήν στην τέχνη τους και τον εαυτό τους - να κατανοήσουν, ότι και για τον κινηματογράφο ισχύει αυτό που ισχύει για το σύνολο της τέχνης και του πολιτισμού σε σχέση με την πολιτική των κυβερνήσεων του κεφαλαίου. Ο κινηματογράφος, όχι μόνο δεν «εξαιρείται», αλλά είναι ο τομέας - «ατμομηχανή» αυτής της αντιδραστικής πολιτικής. Είναι, πλέον, καιρός να κατανοηθεί ότι και στον κινηματογράφο, πραγματική διέξοδος μπορεί να υπάρξει μόνο συνειδητοποιώντας τη βασική αλήθεια: Οπως τα εργοστάσια μπορούν να παράξουν χωρίς αφεντικά, αλλά δεν μπορούν χωρίς εργάτες, έτσι και ο κινηματογράφος μπορεί μια χαρά να υπάρξει χωρίς ιδιωτική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής του, τη διανομή και προβολή. Αλλά χωρίς σκηνοθέτες, ηθοποιούς και τεχνικούς, δεν μπορεί να υπάρξει...