Πενήντα χρόνια συμπληρώθηκαν φέτος από την υπογραφή (30/3/1960) μεταξύ των κυβερνήσεων Ομόσπονδης Δημοκρατίας της Γερμανίας και Ελλάδας, της διαβόητης «Σύμβασης Περί Επιλογής και Τοποθετήσεως Ελλήνων εργατών εις γερμανικάς επιχειρήσεις». Κατ' εντολή του δυτικογερμανικού μεγάλου κεφαλαίου και βάσει των απαιτήσεών του, στάλθηκαν στη λεγόμενη Δυτική Γερμανία εκατοντάδες χιλιάδες νέοι από την Ελλάδα και άλλες χώρες, για να στεριώσει και να διευρύνει την κερδοφορία του. Σε αντάλλαγμα τους παραχώρησε μια ζωή γεμάτη στέρηση που και πάλι καλύτερη φαινόταν στους δύσμοιρους συμπατριώτες μας από την κατάσταση που άφησαν πίσω, την Ελλάδα της ΕΡΕ και της Ενωσης Κέντρου, των εξαρτήσεων, των καταστροφικών για το λαό πολιτικών τους.

Οι Γερμανοί βιομήχανοι και μεγαλοεπιχειρηματίες ζητούσαν «τεμάχια» (έτσι τους αποκαλούσαν), νέους, υγιείς ανθρώπους για να εργαστούν στη βαριά βιομηχανία και τα ορυχεία. Με την υπογραφή της σύμβασης, άνοιξαν στην Αθήνα (επί της οδού Βίκτωρος Ουγκώ) και το 1962 στη Θεσσαλονίκη (επί της οδού Δωδεκανήσου) οι εν Ελλάδι Γερμανικές Επιτροπές, που ενέκριναν την πρόσληψη Ελλήνων εργατών.

Σχηματίζονταν ατέλειωτες ουρές, υπερπροσφορά νέων δυνατών ανθρώπων, πρόθυμων να εργαστούν σκληρά. Σύμφωνα με το γερμανικό κέντρο τεκμηρίωσης για τη μετανάστευση στη Γερμανία DOMID, μόνο μέσα στις δύο πρώτες βδομάδες λειτουργίας του γραφείου στην Αθήνα υπέβαλαν αίτηση 4.500 Ελληνες. Η κοσμοσυρροή αυτή οδήγησε να ανοίξει γραφείο και στη Θεσσαλονίκη.

Οι Επιτροπές εξέταζαν εξονυχιστικά την υγεία των υποψηφίων (μετρήσεις μυών, ακτινογραφίες θώρακος, οδοντιατρικές εξετάσεις) και τι «ειδικές» γνώσεις τυχόν είχαν, οργάνωναν και το ταξίδι τους. Ανθρωποι με δυο δόντια χαλασμένα, από το υστέρημά τους πλήρωναν οδοντίατρο να τα σφραγίσει για να καταφέρουν να φύγουν. Βουλευτές της ΕΡΕ και της Ενωσης Κέντρου έταζαν ως ρουσφέτι μια θέση στις λίστες υποψήφιων προς μετανάστευση. Διερμηνείς, λαμόγια της εποχής, παράγοντες με τάχα επιρροή στις Επιτροπές ζητούσαν μπαξίσι για να μεσολαβήσουν.

Οι επιλεγέντες έπαιρναν «πράσινη κάρτα» εργασίας. Αρχικά το ταξίδι ξεκινούσε από τον Πειραιά με το φέριμποτ «Κολοκοτρώνης». Εφταναν στο Μπρίντεζι της Ιταλίας και απ' εκεί με τρένο στη Γερμανία. Από το 1964, μια φορά τη βδομάδα, ταξίδευαν από Αθήνα και Θεσσαλονίκη προς Μόναχο με ειδικές αμαξοστοιχίες, υπερπλήρεις, που συνήθως μετέφεραν πάνω από 1.000 άτομα. Τα ταξίδια αυτά η γερμανική διοίκηση μέχρι το 1972 τα χαρακτήριζε «μεταφορές». Την αποβάθρα (υπ' αριθμ. 11) όπου τερμάτιζαν τα τρένα αυτά στην πρωτεύουσα της Βαυαρίας, οι μετανάστες την έλεγαν «αποβάθρα» ή «γραμμή της ελπίδας». Δυο κόσμοι, αντίθετα συμφέροντα, διαφορετικές προσεγγίσεις.

Η Ελλάδα ήταν η πρώτη χώρα (από όσες υπέγραψαν τέτοιες συμβάσεις με τη Γερμανία) που έστειλε στη Γερμανία γυναίκες χωρίς τους συζύγους τους. Προτιμούνταν στις φάμπρικες της κλωστοϋφαντουργίας και στη βιομηχανία ηλεκτρικών ειδών, καθώς είχαν χέρια πιο λεπτά και επιδέξια από των ανδρών. Στο σταθμό και το λιμάνι δακρυσμένες αποχαιρετούσαν σύζυγο και παιδιά πηγαίνοντας σε ξένο τόπο δίχως να ξέρουν καν τη γλώσσα. Παροιμιώδεις οι ομαδικές μετακινήσεις τους στις γερμανικές πόλεις με τα λεωφορεία ή το τρένο, προκειμένου να μην χάνονται με τα ελάχιστα γερμανικά τους. Το πρώτο συμβόλαιο εργασίας που υπέγραφαν είχε συνήθως διάρκεια ενός έτους και φυσικά ήταν κακοπληρωμένο καθότι λογίζονταν ως εκπαιδευόμενες, γενικά ανειδίκευτες εργάτριες. Αν όλα πήγαιναν καλά, οι γυναίκες είχαν αργότερα το δικαίωμα να αλλάξουν δουλειά, πόλη και να κάνουν πρόσκληση, με συναίνεση του εργοδότη, στο σύντροφό τους. Αν όμως δεν ανταποκρινόταν στις απατήσεις του, έχαναν το δικαίωμα εργασίας στη Γερμανία.

Για το ταξίδι με το τρένο «φιλεύσπλαχνοι» Γερμανοί μεγαλοκεφαλαιούχοι προμήθευαν τα «τεμάχια» με ένα σακούλι εφοδίων: δυο κονσέρβες (μια με σαρδέλες, μια με κορν-μπιφ), ένα καρβέλι ψωμί, λίγες ελιές κι ένα κομμάτι τυρί. Από Θεσσαλονίκη προς Μόναχο πολλοί κάθονταν πάνω στη βαλίτσα τους στη διάρκεια όλου του ταξιδιού που κρατούσε δυόμισι μέρες. Αμα τη αφίξει στο Μόναχο τους οδηγούσαν στο πρώην αεροπορικό καταφύγιο, κάτω από το σιδηροδρομικό σταθμό, που είχε διαμορφωθεί σε αίθουσα διαμονής. Από την πρωτεύουσα της Βαυαρίας, οι μετανάστες προωθούνταν κυρίως στη μεταλλουργική βιομηχανία, στα εργοστάσια κατασκευής ηλεκτρολογικών και ηλεκτρονικών ειδών, αλλά και στις χημικές βιομηχανίες, από τη Νυρεμβέργη έως τη Στουτγάρδη, την Κολωνία και το Ντίσελντορφ, το Αμβούργο και το Βερολίνο.

Η στέγαση των μεταναστών εργατών γινόταν σε υποτυπώδεις συνθήκες, σε παραπήγματα που προέρχονταν κυρίως από την εποχή του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Κάθε εργάτης είχε στη διάθεσή του ένα κρεβάτι σε κουκέτα, ένα ντουλάπι που κλείδωνε, μια θέση στο τραπέζι του φαγητού και μια καρέκλα. Οι εστίες, χωρισμένες ανά φύλο (αν υπήρχαν ανδρόγυνα έπρεπε να ζουν χωριστά) συχνά αποτελούσαν τμήμα των εργοστασιακών εγκαταστάσεων.

Οι συνθήκες εργασίας ήταν σκληρότατες. Το βράδυ έφταναν στην πόλη «τους», τα χαράματα τους μάζευαν και τους πήγαιναν στη δουλειά. «Βοηθητικό» τάχα προσωπικό, «εκπαιδευόμενο», «ανειδίκευτο», όροι πολλοί για να τους διαχωρίσουν από τους Γερμανούς συναδέλφους τους και να τους πληρώσουν λιγότερο, αλλά η δουλειά - δουλειά. Π.χ. στα ορυχεία εξόρυξης άνθρακα που την εποχή εκείνη ήταν η σημαντικότερη πηγή ενέργειας της γερμανικής οικονομίας. Οι συνθήκες ήταν απάνθρωπες με τα ασανσέρ - κλουβιά να κατεβαίνουν στα εννιακόσια μέτρα βάθος και τους εργάτες να μένουν κλεισμένοι στις στοές επί ώρες.

Παράλληλα, η ανάγκη εξοικονόμησης περισσότερων χρημάτων τούς ωθούσε να κυνηγούν το περιβόητο «ακόρντ» (το πλαφόν στην παραγωγικότητα). Οσοι το ξεπερνούσαν έπαιρναν κάποιο πριμ με αντίτιμο πολλές φορές σοβαρά προβλήματα υγείας. Στο μεταξύ, προκαλούσαν την αντιπάθεια των Γερμανών συναδέλφων τους, αλλά και άλλων μεταναστών. Ο επιχειρηματίας επιβράβευε το «ακόρντ», γιατί ακολούθως συνήθως το όριζε ως μέση ημερήσια παραγωγικότητα που έπρεπε να βγάζουν όλοι οι εργαζόμενοι.

Η δε απέλαση από τη Γερμανία ήταν κάτι που εύκολα μπορούσε να συμβεί με απόφαση κάθε τοπικής υπηρεσίας - αστυνομίας. Αλλωστε, τα γερμανικά κρατίδια μπορούσαν να εκδώσουν τις δικές τους σχετικές διατάξεις, δεσμευτικές για την πολιτική των δήμων. Η βασική φιλοσοφία πίσω από τις διατάξεις καταστολής, πίσω από τον ομοσπονδιακό «Νόμο περί αλλοδαπών», ήταν ότι ο αλλοδαπός είναι εν δυνάμει επικίνδυνος για την τοπική κοινωνία και πρέπει να εξασφαλίσουμε τα συμφέροντά της. Εχει δικαίωμα να εισέλθει στη Γερμανία μόνο ύστερα από ειδική άδεια. Εχει καθήκον να εργάζεται μόνο όπου τον τοποθετήσουν, όσο του ζητήσουν και με όποια αμοιβή του ορίσουν. Κατοικεί στα κοινόβια των εργοστασίων σε συνθήκες μαζικής και ελεγχόμενης διαβίωσης.

Να σημειωθεί και το εξής: Τέλη δεκαετίας του '60 ξέσπασε μια κρίση στη δυτικογερμανική οικονομία. Οι ρυθμοί ανάπτυξης κάμπτονται, κάποιες επιχειρήσεις απολύουν. Αμέσως κι επίτηδες τροφοδοτείται και φουντώνει δημόσια συζήτηση ότι για την ανεργία και εγκληματικότητα ευθύνονται οι μετανάστες και χρειάζεται απέλασή τους. Παλιό το κόλπο και γνώριμο στην Ελλάδα του σήμερα. Πρώτα τους φέρνουμε, τους ξεζουμίζουμε, τους κακοπληρώνουμε, και μόλις ανοίγει κύκλος κρίσης του συστήματος, αντί να μιλήσουμε για τα αδιέξοδά του, οι κυρίαρχες δυνάμεις και τα «παπαγαλάκια» τους τα φορτώνουν στους φτωχοδιάβολους, τη «διαφθορά»...