Τα 90 χρόνια της Μεγάλης Οχτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης
Τον είδα να τρέχει χέρι - χέρι με τη Ζωή.
Να σπρώχνει κατά τον ανήφορο με τον ώμο του την Ιστορία.
Τον είδα να λαχανιάζει και να βιάζεται.
Γιατί όλα τότε ήταν βιαστικά. Ολα.
Οι ώρες, οι σελίδες, οι στιγμές.
«Σήμερα νωρίς - αύριο θα 'ν' αργά».
Η Επανάσταση κοίταξε το παιδί της στα μάτια. Ναι. Ηταν καιρός...
Το φώναξε κι η «Αβρόρα» απ' το ποτάμι.
Ηταν καιρός.
Θολός σιγόψελνε δίπλα της κι ο Νέβας.
Τον ακολούθησαν σιγοψέλνοντας και τα κανάλια.
Ηταν καιρός: Η Πόλη σώπαινε πνιγμένη στα σκότη. Και μόνο το «Σμόλνυ» έφεγγε.
Μόνο το «Σμόλνυ» έφεγγε σαν φανάρι.
Για να δείξει στο Μέλλον να περάσει.
(Του Μενέλαου Λουντέμη, από τη συλλογή «Κραυγή στα πέρατα»)
Η νέα εργατική εξουσία, καταργώντας την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, άνοιξε το δρόμο για την εξάλειψη της ανεργίας, την εξασφάλιση, σε όλους τους ανθρώπους, μόρφωσης, κοινωνικής ασφάλισης, πρόνοιας, την κατάργηση της καταπίεσης της γυναίκας. Αντιμετώπισε αποφασιστικά την εγκληματικότητα, έκανε κτήμα των εργαζομένων τις μεγαλύτερες κατακτήσεις του ανθρώπινου πολιτισμού. Ο σοσιαλισμός στάθηκε εχθρός του εθνικισμού, του σοβινισμού και των κηρυγμάτων μίσους κατά των εργαζομένων, αντίβαρο στην πολεμοκάπηλη εγκληματική δραστηριότητα του ΝΑΤΟ και των άλλων επιθετικών μηχανισμών των μονοπωλίων.
Για πρώτη φορά στην ιστορία του διεθνούς εργατικού κινήματος, μετά το θάνατο του Κ. Μαρξ και του Φρ. Ενγκελς, δημιουργήθηκε κόμμα της εργατικής τάξης με ένα γνήσια επαναστατικό πρόγραμμα, στο οποίο καθορίζονταν με σαφήνεια ο προλεταριακός χαρακτήρας του και ο πρωτοποριακός του ρόλος στο εργατικό κίνημα, διατυπώθηκε η ιδέα της ηγεμονίας της εργατικής τάξης στην επανάσταση και προβλήθηκε το αίτημα της δικτατορίας του προλεταριάτου. Η θέση για τη δικτατορία του προλεταριάτου δεν περιλαμβανόταν σε κανένα πρόγραμμα των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων των άλλων ανεπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών της Δύσης, των κομμάτων της Β΄ Διεθνούς, που στην πράξη είχαν εγκαταλείψει την πάλη για το σοσιαλισμό. Αυτή ακριβώς η θέση έκανε το πρόγραμμα του ΣΔΕΚΡ να διαφέρει ριζικά από τα προγραμματικά ντοκουμέντα των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων αυτών των χωρών. Η συνεπής εφαρμογή των μαρξιστικών θέσεων στο πρόγραμμα δημιουργούσε τους όρους για την ιδεολογική ενότητα του κόμματος, ως κόμματος νέου τύπου. Αποδεικνύοντας ότι χωρίς κόμμα επαναστατικό δεν μπορεί να συνενωθεί η επαναστατική κοσμοθεωρία με το εργατικό κίνημα, έτσι που να αφυπνίζει συνειδήσεις, να συνενώνει την καθημερινή ταξική πάλη στην ανώτερη μορφή της, την πολιτική πάλη για την εξουσία.
Αλλά, ήδη και στη Ρωσία από το τέλος του 19ου αιώνα αναπτύσσονται ραγδαία οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής. Ο Λένιν στο έργο του «Η ανάπτυξη του καπιταλισμού στη Ρωσία», στον πρόλογο στη δεύτερη έκδοση, αναφέρει χαρακτηριστικά: «Η ανάλυση του κοινωνικο-οικονομικού καθεστώτος, συνεπώς και της ταξικής διάρθρωσης της Ρωσίας, που έγινε σ' αυτό το έργο με βάση την οικονομική έρευνα και την κριτική ανάλυση των στατιστικών στοιχείων, επιβεβαιώνεται τώρα με την ανοιχτή πολιτική εμφάνιση όλων των τάξεων, στην πορεία της επανάστασης. Αποκαλύφθηκε πέρα για πέρα ο καθοδηγητικός ρόλος του προλεταριάτου. Αποκαλύφτηκε επίσης ότι η δύναμή του στο ιστορικό ξεκίνημα είναι ασύγκριτα μεγαλύτερη από το ποσοστό του στο γενικό σύνολο του πληθυσμού»(«Απαντα» τ. 3ος, σελ. 13).
Ο Λένιν, από τη συγκεκριμένη περίοδο ακόμη (1897), διέγραφε την τάση ανάπτυξης του καπιταλισμού, αλλά και το πέρασμα της Ρωσίας στο ιμπεριαλιστικό στάδιο, όταν ακόμη την πολιτική εξουσία ασκούσε ο τσαρισμός. «Η κυβέρνηση όχι μόνο βοηθάει τους Ρώσους κεφαλαιοκράτες να εκμεταλλεύονται τους δικούς τους εργάτες... αλλά και στέλνει στρατιώτες να ληστεύουν άλλους λαούς...»(«Απαντα» τ. 4, σελ. 388).
Σχετικά με το ζήτημα της κοινωνικής επανάστασης, από την άποψη της νομοτελειακής εμφάνισής της ο Μαρξ αναφέρει: «Ενας κοινωνικός σχηματισμός ποτέ δεν εξαφανίζεται προτού αναπτυχθούν όλες οι παραγωγικές δυνάμεις που μπορεί να χωρέσει, και νέες, ανώτερες, παραγωγικές σχέσεις ποτέ δεν εμφανίζονται προτού ωριμάσουν οι υλικοί όροι της ύπαρξής τους μέσα στους κόλπους της ίδιας της παλιάς κοινωνίας. Γι' αυτό η ανθρωπότητα βάζει πάντα μπροστά της μόνο τα καθήκοντα εκείνα που μπορεί να λύσει, γιατί με μια προσεκτικότερη εξέταση γίνεται πάντα φανερό, ότι το ίδιο το καθήκον ξεπηδάει μόνο τότε, όταν οι υλικοί όροι για τη λύση υπάρχουν κιόλας ή τουλάχιστον βρίσκονται στην πορεία του γίγνεσθαι» (Η υπογράμμιση δική μας). (Καρλ Μαρξ, Κριτική της Πολιτικής Οικονομίας, Πρόλογος).
Η θέση αυτή λέει με πιο απλά λόγια ότι το πέρασμα από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό τίθεται όταν είναι ώριμες οι υλικές συνθήκες. Και στη Ρωσία, όπως ήδη έχει αποδείξει ο Λένιν από τις αρχές του 20ού αιώνα, οι υλικές προϋποθέσεις ωριμάζουν γοργά.
Οι αιτίες της ανατροπής του σοσιαλιστικού συστήματος στην Ευρώπη πρέπει να αναζητηθούν σε ένα πλέγμα εσωτερικών παραγόντων σ' αυτές τις χώρες. Παραγόντων, που επηρεάστηκαν βαθιά από τις εξωτερικές πιέσεις και επεμβάσεις, στο έδαφος της σύγκρουσης ανάμεσα στα δύο αντίθετα κοινωνικοπολιτικά συστήματα. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις και τους προβληματισμούς της Πανελλαδικής Συνδιάσκεψης του ΚΚΕ (15 έως 16 Ιούλη 1995), από τους βασικούς λόγους των αρνητικών εξελίξεων ήταν και η απώλεια, σε μια πορεία, του πρωτοποριακού καθοδηγητικού ρόλου του Κομμουνιστικού Κόμματος εξουσίας, μια σειρά από παρεκκλίσεις από τη μαρξιστική - λενινιστική θεωρία και παραβιάσεις αρχών στη σοσιαλιστική οικοδόμηση. Εδώ θα αναφερθούμε σε μια σειρά από εσωτερικούς παράγοντες σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της ΚΕ του ΚΚΕ στη Διακήρυξη για τα 90χρονα της Οχτωβριανής Επανάστασης («Ρ», 10/6/2007).
Πρέπει να επισημανθεί ότι: Ουσιαστική διαφορά μεταξύ καπιταλισμού και σοσιαλισμού - κομμουνισμού είναι ότι οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής γεννήθηκαν στα σπλάχνα της φεουδαρχίας, ενώ οι σοσιαλιστικές - κομμουνιστικές δεν μπορούν να γεννηθούν στα σπλάχνα του καπιταλισμού, γιατί έρχονται σε σύγκρουση με κάθε μορφή εκμετάλλευσης.
Η επαναστατική εργατική εξουσία πρέπει να ανατρέψει ριζικά και να αναμορφώσει όλες τις κοινωνικές σχέσεις που κληρονόμησε από τον καπιταλισμό, να οικοδομήσει συνειδητά τον νέο τρόπο παραγωγής, λύνοντας τις κοινωνικές αντιθέσεις προς όφελος της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Γι' αυτό συναντά μεγάλες δυσκολίες στην οικοδόμηση, επέκταση, πλήρη ανάπτυξη και κυριαρχία των νέων σχέσεων παραγωγής και κατανομής. Τέτοιες δυσκολίες δε συνάντησε ο καπιταλισμός.
Η σοσιαλιστική κοινωνία φέρνει σε όλα τα επίπεδα έντονα τα σημάδια της καπιταλιστικής κοινωνίας, από την οποία προέκυψε. Στο σοσιαλισμό εξαλείφεται η ταξική εκμετάλλευση, αλλά όχι και κάθε κοινωνική ανισότητα και διαστρωμάτωση, που αντανακλώνται στη συνείδηση, στη στάση ζωής. Κατά τη σοσιαλιστική οικοδόμηση πρέπει να εξαλειφθούν και οι διαφορές ανάμεσα στην πόλη και το χωριό, ανάμεσα στη χειρωνακτική και την πνευματική εργασία. Μόνο τότε θα μπορούμε να πούμε ότι καρφώσαμε «το τελευταίο καρφί στο φέρετρο της καπιταλιστικής κοινωνίας, που τη θάβουμε εμείς», όπως έγραψε ο Λένιν.
Σε αυτό το καθήκον δεν αντεπεξήλθαν με επιτυχία τα κόμματα εξουσίας. Και στο βαθμό που η πολιτική της σοσιαλιστικής εξουσίας δεν έλυνε προς όφελος της σοσιαλιστικής οικοδόμησης τις αντιθέσεις, αυτές εξελίχθηκαν σε ανταγωνιστικές. Δεν επιβεβαιώθηκε η οπορτουνιστική θεωρία ότι μη ανταγωνιστικές αντιθέσεις δεν μπορούν να εξελιχθούν σε ανταγωνιστικές.
Μεταπολεμικά, όπως επισήμαινε το 19ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ, παρά τις επιτυχίες που υπήρξαν στην εκπλήρωση του 4ου πεντάχρονου πλάνου (1946 - 1950), υπήρχαν προβλήματα που αφορούσαν στον εκσυγχρονισμό και την ανάπτυξη μέσων παραγωγής, στη διεύθυνση των επιχειρήσεων και στο επίπεδο της κοινωνικής ευημερίας.
Από το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ, το 1956 και μετά, για την επίλυση τέτοιων προβλημάτων υιοθετήθηκαν σταδιακά λαθεμένες θεωρητικές προσεγγίσεις και εφαρμόστηκαν οπορτουνιστικές πολιτικές στην οικονομία, που επεκτάθηκαν στη σοσιαλιστική εξουσία και στις διεθνείς σχέσεις. Ταυτόχρονα, με πρόσχημα την καταπολέμηση της «προσωπολατρίας», ξεδιπλώθηκε μια αχαλίνωτη εκστρατεία κατά της πολιτικής του σοβιετικού κράτους επί Στάλιν, άνοιξε ο δρόμος για τη μεγάλη δεξιά οπορτουνιστική στροφή του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος.
Αντί να ενισχυθούν οι σοσιαλιστικές σχέσεις παραγωγής/ κατανομής, ενισχύθηκαν οι εμπορευματικές, δυνάμει καπιταλιστικές, σχέσεις. Αρχισε να υποχωρεί ο κεντρικός σχεδιασμός και να διαβρώνεται η κοινωνική ιδιοκτησία. Σημαντικό μέρος των αγροτικών προϊόντων της ατομικής και συνεταιριστικής παραγωγής πουλιόταν ελεύθερα στην αγορά, δηλαδή με ανώτατο όριο στη διακύμανση των τιμών. Ακόμα πιο έντονη ήταν η κοινωνική διαφοροποίηση στη βιομηχανία. Ο παράνομος πλουτισμός, το λεγόμενο σκιώδες κεφάλαιο επιδίωκε τη νόμιμη λειτουργία του ως κεφάλαιο στην παραγωγή, δηλαδή επιδίωκε την παλινόρθωση του καπιταλισμού. Επέδρασε στο Κόμμα, ενισχύοντας την οπορτουνιστική διάβρωση και το σοσιαλδημοκρατικό εκφυλισμό.
Ο υποκειμενισμός στην εκτίμηση της πορείας της σοσιαλιστικής οικοδόμησης ως «αναπτυγμένου σοσιαλισμού» και η ανάπτυξη του οπορτουνισμού καταγράφηκαν στις εκτιμήσεις του 21ου Συνεδρίου του ΚΚΣΕ, το 1959: «Ο σοσιαλισμός στην ΕΣΣΔ νίκησε ολοκληρωτικά, οριστικά (...) Μπήκε στην περίοδο της πλατιάς οικοδόμησης της κομμουνιστικής κοινωνίας». Ενώ το 22ο Συνέδριο, το 1961, ψήφισε το «Πρόγραμμα οικοδόμησης του κομμουνισμού». Στις αλλαγές που έγιναν στο Σύνταγμα του 1977 θεσμοθετήθηκε το «παλλαϊκό κράτος» και το «παλλαϊκό κόμμα».
Η θεωρία του «παλλαϊκού κράτους» επέδρασε παραπέρα στην αλλοίωση των χαρακτηριστικών του κράτους, στην υποβάθμιση του ρόλου της εργατικής τάξης. Αλλοίωσε και το χαρακτήρα της σοσιαλιστικής δημοκρατίας. Ταυτόχρονα, ο προσδιορισμός του κόμματος ως «παλλαϊκού» σήμαινε αλλοίωση του εργατικού χαρακτήρα του.
Στα ντοκουμέντα της Πανελλαδικής Συνδιάσκεψης του ΚΚΕ, τον Ιούλη του 1995, για τις «αιτίες της ανατροπής του σοσιαλιστικού συστήματος στην Ευρώπη», αναφέρεται ότι «προοδευτικά εξασθένισε ο πρωτοποριακός ρόλος του Κόμματος (...) Στην περίοδο της "περεστρόικα" η κατάσταση στο Κόμμα έφθασε στον εκφυλισμό». Δυνάμεις των ΚΚ, που δε διολίσθησαν συνειδητά προς τον οπορτουνισμό, θεώρησαν ως δεδομένο και αδιαμφισβήτητο τον ηγετικό ρόλο του κόμματος στην κοινωνία.
Αδυνάτισε σταδιακά και τελικά εξαφανίστηκε ο έλεγχος του κόμματος από τις εργατικές δυνάμεις. Παραβιάστηκε η αρχή της ισότητας των κομμουνιστών. Διαμορφώθηκαν συνθήκες για να αναπτυχθεί ο καριερισμός των στελεχών.
Το γεγονός ότι δεν αντέδρασε η εργατική τάξη κατά της αντεπανάστασης εξηγείται από αυτούς και από άλλους λόγους.
Στο βαθμό που από τις ηγεσίες των Κομμουνιστικών Κομμάτων υιοθετήθηκαν επιλογές που διαβρώνανε τον κοινωνικό χαρακτήρα της ιδιοκτησίας και ενδυνάμωναν το στενό ατομικό συμφέρον, δημιουργούνταν αισθήματα αποξένωσης από την κοινωνική ιδιοκτησία και παράλληλα διαβρωνόταν η συνείδηση. Διευκολυνόταν ο δρόμος για την παθητικότητα και την αδιαφορία.
Το ίδιο αναγκαία είναι η εξαγωγή και αφομοίωση συμπερασμάτων από την ανάπτυξη και εξέλιξη της ταξικής πάλης κατά τη σοσιαλιστική οικοδόμηση του 20ού αιώνα. Η μελλοντική σοσιαλιστική οικοδόμηση με βεβαιότητα θα ξεκινήσει και θα εξελιχθεί σε ανώτερο επίπεδο συγκριτικά με αυτό του 20ού αιώνα. Είναι όμως επίσης βέβαιο ότι θα αναμετρηθεί εξίσου σκληρά με την καπιταλιστική κληρονομιά στο οικονομικό, στο πολιτικό και στο ιδεολογικό επίπεδο...
Από τα κορυφαία καθήκοντα του κομμουνιστικού ιδεολογικού μετώπου είναι να αποκατασταθεί στα μάτια των εργαζομένων η αλήθεια για το σοσιαλισμό του 20ού αιώνα, χωρίς εξιδανικεύσεις, αντικειμενικά και απαλλαγμένη από τις συκοφαντίες της αστικής τάξης. Η υπεράσπιση των νομοτελειών του σοσιαλισμού και ταυτόχρονα η υπεράσπιση της προσφοράς του σοσιαλισμού του 20ού αιώνα απαντούν στις οπορτουνιστικές θεωρίες περί «μοντέλων» του σοσιαλισμού προσαρμοσμένων στις «εθνικές» ιδιομορφίες, αλλά και στην ηττοπαθή λαθολογία. Η υπεράσπιση αυτής της προσφοράς αποτελεί για το ΚΚΕ κριτήριο στις σχέσεις με άλλα Κομμουνιστικά και Εργατικά Κόμματα, για τη συγκρότηση του κομμουνιστικού πόλου στο διεθνές κίνημα.
Η συκοφαντία και η αντικομμουνιστική σταυροφορία δεν μπορούν να κρύψουν για πολύ την αλήθεια. Ο αντικομμουνισμός, που στοιχείο του είναι και το ξαναγράψιμο της Ιστορίας, αποτελεί και ένδειξη φόβου της αστικής τάξης.
Καταρρίπτονται και αποκαλύπτονται στην πράξη όλοι οι παλαιοί και σύγχρονοι μύθοι: Ο μύθος της «ελεύθερης οικονομίας» και της «ανταγωνιστικότητας», του «εκσυγχρονισμού», της «συναίνεσης» και του «κοινωνικού διαλόγου», της «δημοκρατίας των θεσμών», των «μονόδρομων» και της ασφάλειας και του σεβασμού των κυριαρχικών δικαιωμάτων και των συνόρων. Το θέμα είναι ποιος εξουσιάζει, ποιος κυριαρχεί, για ποιον και για ποιο σκοπό.
Η εργατική τάξη και τα φτωχά λαϊκά στρώματα δε θα μείνουν καθηλωμένα στο χτες. Στην εργατική τάξη, ιδιαίτερα στις νέες γενιές της, όπως και στις νέες γενιές των λαϊκών στρωμάτων, αξίζει μόνο ένα μέλλον, αυτό που φοβάται ο ιμπεριαλισμός: Το σοσιαλιστικό - κομμουνιστικό.
Οπως υπογραμμίζεται στο Πρόγραμμα του ΚΚΕ που ψήφισε το 15ο Συνέδριο, «ο 21ος αιώνας θα είναι ο αιώνας της ανασύνταξης των επαναστατικών δυνάμεων, της απόκρουσης της επίθεσης του διεθνούς κεφαλαίου, της αποφασιστικής αντεπίθεσης. Θα είναι ο αιώνας μιας καινούριας ανόδου του παγκόσμιου επαναστατικού κινήματος και μιας νέας σειράς κοινωνικών επαναστάσεων».