Η δουλειά ως δουλεία | Βιβλία για παιδιά «ΡΙΖΟχαρτο»

Βιβλία για παιδιά «ΡΙΖΟχαρτο»

Η δουλειά ως δουλεία

Τα δουλάκια

Η κοπέλα η Μαριγώ

μια σωστή δουλειά δεν κάνει

την κουζίνα της ξεχάνει

και θυμάται το χωριό.

(Ζ. Παπαντωνίου)

Αν, όπως γράφει ο Μαρξ, «σε μια ταξική κοινωνία η τέχνη είναι όχημα ιδεολογίας», η Λογοτεχνία είναι καθρέφτης αυτής της κοινωνίας - μάλιστα ως φορέας της κρατούσας ιδεολογίας καταθέτει σε κάθε εποχή σπουδαίες μαρτυρίες για τις αξίες και τα καλλιτεχνικά και παιδαγωγικά ρεύματα που κυριαρχούν στον κοινωνικό ορίζοντα. Στις σελίδες της αποτυπώνονται συχνά οι πιο βαθιές αλήθειες.

Ενα από τα θέματα που εμπνέουν τα βιβλία τον ΙΘ΄ αιώνα είναι η Εργασία.

Η λέξη είναι ήδη βαρυφορτωμένη από έννοια και ιστορία. Αρχικά Δουλεία, κατέβασε τον τόνο στη λέξη, αλλά όχι και στην πράξη. Χιλιάδες λογοτεχνικές σελίδες ιστορούν συνθήκες δουλειάς που δε διαφέρουν σε τίποτε από της δουλείας. Αργότερα, η λέξη αντικαταστάθηκε από μια άλλη: Εργασία, πιο κόσμια, ώστε να μπορεί να διαθέτει υπουργό, υπουργείο, γενικό γραμματέα, ακόμη και τράπεζα (με ξενική αξάν - «εργκαζίας»). Στις μέρες μας είδαμε τη λέξη να εξελίσσεται σε πιο «πολιτικώς ορθή» και απείρως πιο υποκριτική: Απασχόληση. («Να σας απασχολήσω λίγο με το πρόβλημά μου;» «Δεν αδειάζω, απασχολούμαι στα ορυχεία»).

Στα μέσα του ΙΘ΄ αιώνα αρχίζουν να σχηματίζονται στην Ελλάδα τα μεγάλα αστικά κέντρα, φαινόμενο που θα ενταθεί μετά το 1900. (Στα 1853 ο αστικός πληθυσμός αποτελεί μόλις το 8% του συνολικού, ενώ στα 1907 το 33%). Αποτέλεσμα είναι η ανάγκη και η εισροή στα σχηματιζόμενα αστικά κέντρα μεγάλου αριθμού ανθρώπων ως εργατών, μαθητευομένων τεχνιτών και υπηρετών.

Στα βιβλία, που κατά κανόνα γράφονται από αστούς, οι οποίοι διαπνέονται από τα ιδανικά της τάξης τους και προσβλέπουν στο να τα διατηρήσουν, η εργασία των παιδιών εικονίζεται ως απολύτως φυσική, εφόσον αυτά είναι φτωχά ή ορφανά. Καθήκον των εργαζόμενων παιδιών είναι να είναι εργατικά και υπάκουα. Για διεκδίκηση δικαιωμάτων δε γίνεται βέβαια λόγος... Ακόμα χειρότερα... τα μικρά σκλαβάκια πρέπει να νιώθουν ευγνωμοσύνη.

«Από σήμερα θα είμαι πιο πρόθυμος και πιο εργατικός.

Πρέπει με την εργασία μου να ξεπληρώσω τη μεγάλη

καλοσύνη που δείχνει σε μένα ο αφεντικός μου»

(Αρ. Π. Κουρτίδη, «ΙΣΤΟΡΙΕΣ»)

Λόγος ύπαρξης της εργασίας δεν είναι μόνο να προσπορίζει τα προς το ζην, αλλά και να συντηρεί το σύστημα. Γι' αυτό και τα παιδιά προτρέπονται να ακολουθούν το επάγγελμα του πατέρα τους και να μην αναζητάνε «ουτοπίες». Αλλο η εργασία κι άλλο η δημιουργία - κι ας περιέχουν και οι δύο τη λέξη και την έννοια Εργο.

«Το πατρικόν επάγγελμα προ χρόνων φυτευμένον

Παράγει ήδη τους καρπούς βαθέως ριζωμένον.

Αφρων υιός, όστις αυτό από την ρίζαν κόψη

Κι άλλο φυτεύων αντ' αυτού, ελπίζει να προκόψη».

(Λ. Μελά, «Ο ΓΕΡΟΣΤΑΘΗΣ»)

Σ' ένα νεαρό κράτος που κάνει τα δειλά του βήματα στην εκβιομηχάνιση, που αποκτά εργατικά συνδικάτα και ξαφνιάζεται από τις πρώτες απεργίες, μηνύματα σαν τα παραπάνω είναι απαραίτητα.

Με τη διάδοση των σοσιαλιστικών ιδεών στην Ελλάδα, αρχίζει η αντίδραση σ' αυτό το μοντέλο του ευγνώμονος εργάτη και του καλοπροαίρετου αφέντη. Οι λογοτέχνες δεν ανέχονται την εικόνα ενός παιδιού που δουλεύει αντί να παίζει.

Η Αννιώ

Νεροκουβαλήτρα

η μικρούλα Αννιώ.

Νεροκουβαλήτρα

κι είναι εφτά χρονώ.

(Ι. Κουγιάλης)