Οταν στις 4 Απρίλη του 1949 υπογραφόταν στην Ουάσιγκτον το Βορειοατλαντικό Σύμφωνο, οι Αμερικανοί έκαναν ένα κορυφαίο βήμα για την εδραίωση της κυριαρχία τους στον καπιταλιστικό κόσμο. Τώρα πια, δύσκολα θα μπορούσε κανείς να τους αμφισβητήσει. Στη συνέχεια, σιγά - σιγά, όλα τα δυτικοευρωπαϊκά κράτη του Συμφώνου έθεσαν τις ένοπλες δυνάμεις τους κάτω από τον αποφασιστικό έλεγχο του αμερικανικού Πενταγώνου. Ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός θριάμβευε.

Η Ελλάδα - αν και η επίσημη κυβέρνησή της το επιθυμούσε διακαώς - δεν υπήρξε ιδρυτικό μέλος του ΝΑΤΟ. Προσχώρησε στην Ατλαντική Συμμαχία τρία χρόνια αργότερα, χωρίς, βεβαίως, αυτή η καθυστέρηση να σημαίνει κάτι το ιδιαίτερα ανησυχητικό για τα συμφέροντα των ΗΠΑ στον ελληνικό χώρο. Ισα - ίσα, που, με το Δόγμα Τρούμαν και το Σχέδιο Μάρσαλ, οι Αμερικανοί είχαν καθίσει για τα καλά στο σβέρκο του ελληνικού λαού, ενώ ολόκληρος ο αστικός πολιτικός κόσμος τούς είχε δώσει το δικαίωμα να θεωρούν τη χώρα προτεκτοράτο τους. Για παράδειγμα, όταν, τον Ιούνη του 1947, υπογραφόταν η ελληνοαμερικανική συμφωνία εφαρμογής του Δόγματος Τρούμαν, η αμερικανική εφημερίδα "Ουάσιγκτον Ποστ" σχολίαζε με αρκετή δόση κυνισμού: "Οι διπλωματικοί παρατηρητές στην Ουάσιγκτον δεν μπόρεσαν να βρουν παράλληλο γεγονός στη σύγχρονη ιστορία, όπως είναι η προθυμία μιας ανεξάρτητης χώρας να αναθέσει τις εσωτερικές της υποθέσεις στα χέρια μιας άλλης" (Βλέπε: "Ριζοσπάστης" 20/6/1947). Κι ένα χρόνο αργότερα, ο επιτετραμμένος της αμερικανικής πρεσβείας στην Αθήνα, Κ. Ράνκιν, σε έκθεσή του προς τον πρεσβευτή Γκρέιντι, αναφερόμενος στην Ελλάδα, δε δίσταζε να σημειώσει: "Αυτή η χώρα είναι στην ουσία το όργανό μας (...) ένα όργανο, που εμείς διαμορφώνουμε για να χρησιμοποιήσουμε στην επέκταση της εξωτερικής μας πολιτικής" (Λόρενς Γουίτνερ: "Η αμερικανική επέμβαση στην Ελλάδα 1943 - 1949", Εκδόσεις ΒΑΝΙΑΣ 1991, σελ. 319).

Την πραγματικότητα αυτή, ότι οι ΗΠΑ μέσω της Ελλάδας προωθούσαν τα δικά τους ζωτικά συμφέροντα στην ευρύτερη περιοχή, την αντιλαμβανόταν πλήρως η ελληνική αστική τάξη και ο πολιτικός της κόσμος. Αυτό, όμως, δεν τους ενοχλούσε καθόλου, δεδομένου ότι την εξουσία τους και τα συμφέροντά τους, τα στήριζαν πλήρως στην αμερικανική επικυριαρχία - και τότε που η χώρα βρισκόταν σε συνθήκες εμφυλίου πολέμου, αλλά και αργότερα. Για του λόγου το αληθές, να πώς αντιμετώπισε την ίδρυση του ΝΑΤΟ η κυβέρνηση των Αθηνών: "Η Ελλάς - δήλωσε, μεταξύ άλλων, στον Τύπο ο υπουργός Εξωτερικών και αρχηγός του Λαϊκού Κόμματος Κ. Τσαλδάρης - θεωρεί την υπογραφήν του συμφώνου ως εξαιρετικά ευτυχές γεγονός. Μολονότι δε μετέχει αυτού, είναι πεπεισμένη ότι η δι' αυτού επιτυγχανομένη ενίσχυσις της διεθνούς ασφάλειας θα έχη ευμενή άμεσον αντίκτυπον και επί της ασφαλείας της χώρας μας (...). Συγκεκριμένως η χθεσινή διαβεβαίωσις του προέδρου Τρούμαν καθ' ην η προσχώρησης των Ηνωμ. Πολιτειών εις το σύμφωνον αυτό δε συνεπάγεται μείωσιν του αμερικανικού ενδιαφέροντος διά την ασφάλειαν και ευημερίαν άλλων περιοχών, ως της Εγγύς Ανατολής, εγένετο δεκτή υφ' ημών μετά πραγματικής ικανοποιήσεως, ερχομένη δε μετά τας προσφάτους δηλώσεις του κ. Ατσεσον και του κ. Μπέβιν, ο οποίος εδήλωσεν την 18η Μαρτίου ότι "η διατήρησις της ανεξαρτησίας και ακεραιότητας της περιοχής από της Ελλάδος μέχρι του Ιράν παραμένει ζήτημα ζωτικού δι' ημάς ενδιαφέροντος" και ότι "η υπογραφή του Βορειοατλαντικού Συμφώνου θα ενισχύση τη γενική αυτών ασφάλεια", σημαίνει σαφώς ότι δεν αφήνει ακάλυπτον την Ελλάδα από τους σκοπούς τους οποίους επιδιώκει το νέον σύμφωνον..." ("Καθημερινή" 5/4/1949).

Η Ελλάδα μπήκε στο ΝΑΤΟ ταυτόχρονα με την Τουρκία, γεγονός που φανερώνει τα ευρύτερα γεωστρατηγικά σχέδια των Ηνωμένων Πολιτειών. Η Τουρκία συνόρευε με τη Σοβιετική Ενωση, της έφραζε το δρόμο προς τη Μεσόγειο και βρισκόταν κοντά στις πετρελαιοφόρες ζώνες του Καυκάσου. Ακόμη, ήταν μιας στρατηγικής σημασίας χώρα για όποιον ήθελε να ελέγξει τα πετρέλαια της Μέσης Ανατολής. Από την άλλη, η Ελλάδα γειτόνευε με τις Λαϊκές Δημοκρατίες των Βαλκανίων και η τεράστια έκταση που καταλάμβανε ο θαλάσσιος χώρος της με τα νησιά έδινε τη δυνατότητα στον αμερικανοΝΑΤΟικό ιμπεριαλισμό να βλέπει, όχι μόνο προς την Εγγύς και Μέση Ανατολή, αλλά και προς τη Βόρειο Αφρική. Ταυτόχρονα, ήταν μια χώρα - κόμβος για τον έλεγχο σημαντικών θαλάσσιων δρόμων της Μεσογείου. Μ' άλλα λόγια, και οι δύο χώρες ήταν αναπόσπαστα συνδεδεμένες με τα σχέδια των ΗΠΑ για παγκόσμια κυριαρχία και είχαν στρατηγική σημασία για τα ιμπεριαλιστικά συμφέροντα, τόσο ως προγεφύρωμα ενάντια στο σοσιαλιστικό στρατόπεδο, όσο και για την επέκταση και εδραίωση της οικονομικοστρατιωτικής αμερικανικής κυριαρχίας στις περιοχές που προαναφέραμε. Δεν είναι, άλλωστε, τυχαίο το γεγονός ότι, αν και μόνο η Ελλάδα είχε συμμετάσχει στο Β Παγκόσμιο Πόλεμο, αν και μόνο αυτή είχε εμφύλιο πόλεμο το 1947, εντούτοις το Δόγμα Τρούμαν την αντιμετώπιζε το ίδιο με την Τουρκία. "Η Ελλάδα και η Τουρκία - γράφει ο ιστορικός Ν. Ψυρούκης - από το 1947 είχαν πέσει στην εξάρτηση και στην κηδεμονία του βορειοαμερικάνικου ιμπεριαλισμού και είχαν καταντήσει σώχωρα των ΗΠΑ. Αν το λοιπόν μπαίνανε στο ΝΑΤΟ, αυτό γινότανε, γιατί έπρεπε να παίξουνε το ρόλο του συνδετικού κρίκου ανάμεσα στο στρατηγικό σύστημα των ΗΠΑ στην Ευρώπη και σ' εκείνο που πήγαινε να διαμορφώσει το αμερικάνικο Πεντάγωνο στην Ανατολική Μεσόγειο και στην Εγγύς Ανατολή" (Ν. Ψυρούκη: "Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας", εκδόσεις "Επικαιρότητα", τόμος Β, σελ. 76).

Τίθεται, βεβαίως, το ερώτημα γιατί οι δύο χώρες δεν έγιναν από την αρχή μέλη της Ατλαντικής Συμμαχίας; Την απάντηση μάς τη δίνουν οι ίδιοι οι Αμερικάνοι. Στις 18 Απρίλη του 1950, το Γραφείο Υποθέσεων Εγγύς Ανατολής του Στέιτ Ντιπάρτμεντ σημειώνει σε έγγραφό του: "Δεν είμαστε σε θέση να μελετήσουμε σήμερα σύμφωνα ασφαλείας με την Ελλάδα, την Τουρκία, το Ιράν ή άλλες χώρες της Εγγύς Ανατολής, γιατί δεν μπορούμε να ξέρουμε αν οι σημερινές μας δυνατότητες είναι αρκετές, ώστε να υπερασπίσουμε τα ζωτικά μας συμφέροντα στην Ευρώπη. Μόνο μια αύξηση της αμυντικής δύναμης της Ευρώπης, που θα ήταν αποτέλεσμα του Βορειοατλαντικού Συμφώνου και του προγράμματος στρατιωτικής βοήθειας, θα μας επέτρεπε να εξετάσουμε περαιτέρω διευθετήσεις ασφαλείας" (Γ. Π. Ρουμπάτης: "Δούρειος Ιππος: Η αμερικανική διείσδυση στην Ελλάδα 1947 - 1967", εκδόσεις "Οδυσσέας", σελ. 115). Γίνεται, συνεπώς, φανερό πως οι Ηνωμένες Πολιτείες, αν και το επιθυμούσαν, δεν ήταν έτοιμες από την αρχή για ένα τόσο μεγάλο βήμα. Ετσι, ακολούθησαν το δρόμο των σταδίων: Της εδραίωσης, δηλαδή, της κυριαρχίας τους στη Δυτική Ευρώπη και την επέκτασή της, κατόπιν, προς Ανατολάς.

Αντιδράσεις εναντίον μιας ενδεχόμενης ένταξης, τουλάχιστον της Ελλάδας, στο ΝΑΤΟ υπήρξαν κι από άλλες χώρες του Βορειοατλαντικού Συμφώνου. Ενα επίσημο ντοκουμέντο των κομμάτων ΕΠΕΚ και Φιλελευθέρων, που κυκλοφόρησε μπροστά στις εκλογές του 1952, μας πληροφορεί: "Το αίτημα της Ελλάδος, όπως γίνει μέλος του ΝΑΤΟ, είχεν υποβληθή από του 1949, αλλ' έγινε δυσμενώς δεκτόν. Μετά τας εκλογάς της 5ης Μαρτίου του 1950, αι Ηνωμέναι Πολιτείαι ανέλαβον την προώθησιν του αιτήματος τούτου. Συνήντησαν σοβαράς αντιρρήσεις εκ μέρους των Σκανδιναβικών χωρών, των κρατών της Μπενελούξ (σ.σ. Ενωση Βελγίου, Ολλανδίας, Λουξεμβούργου), και αυτής ακόμη της Γαλλίας. Οι αντιλέγοντες υπεστήριζον ότι η Ελλάς ευρίσκετο εις θέσιν που δεν της επέτρεπε να προσφέρη εις το ΝΑΤΟ, το οποίον αντιθέτως, διά της εισδοχής της, θα ανελάμβανε νέας υποχρεώσεις" ("Τα πεπραγμένα της κυβερνήσεως Πλαστήρα - Βενιζέλου, 27/10/1951 - 10/10/1952", σελ. 18).

Η ταυτόχρονη ένταξη της Ελλάδας και της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ, όταν πλέον είχε καμφθεί κάθε εμπόδιο - αντίδραση, ακολούθησε τυπικά τρία στάδια: Αρχικά, το Συμβούλιο της Συμμαχίας, στη Σύνοδό του στην Οτάβα του Καναδά, στις 20 Σεπτέμβρη του 1951, αποφάσισε να κάνει δεκτή την εισδοχή των δύο χωρών στο Ατλαντικό Σύμφωνο. Στη συνέχεια, στο διάστημα 17 - 22 Οκτώβρη του ιδίου έτους, υπογράφηκε στο Λονδίνο το πρωτόκολλο του Βορειοατλαντικού Συμφώνου για την προσχώρηση των δύο χωρών. Τέλος, η διαδικασία της προσχώρησης ολοκληρώθηκε με την έγκριση των σχετικών αποφάσεων της Συμμαχίας, τόσο από τα Κοινοβούλια των χωρών - μελών της, όσο και από τα αντίστοιχα όργανα των δύο ενδιαφερόμενων χωρών. Υπερασπιζόμενος την εισδοχή της Ελλάδας και της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ, κατά τη σχετική συζήτηση που έγινε στην αμερικανική Γερουσία, ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Ντιν Ατσεσον σημείωσε, μεταξύ άλλων, τα εξής αποκαλυπτικά: "Η εισδοχή των δύο χώρων δε θα συντελέσει μόνον εις την ενίσχυσιν της ιδικής των ασφαλείας, αλλά και των άλλων χωρών του Συμφώνου, περιλαμβανομένης και της ιδικής μας. Αρκεί να ρίξωμεν ένα βλέμμα εις τον χάρτην, διά να είδωμεν ποία είναι η στρατηγική σημασία των δύο χωρών διά τη δυτικήν άμυναν: Φρουρούν τας ανατολικάς προσβάσεις προς τη Μεσόγειον, περιλαμβανομένων και των στενών της Ιταλίας, από τη Μαύρην Θάλασσαν προς την Κεντρικήν Μεσόγειον. Επί πλέον, η Τουρκία πλευροκοπεί τας χερσαίας οδούς, αι οποίαι άγουν από τη Ρωσίαν προς τας πλουσίας πετρελαιοπηγάς της Μέσης Ανατολής. Είναι δε γνωστή η απόφασις της Ελλάδος και της Τουρκίας να διατηρήσουν την ελευθερίαν και ανεξαρτησίαν των και να αναπτύξουν περαιτέρω τη δύναμίν των εις αποφασιστικόν φράγμα εναντίον του επιθετικού κομμουνισμού, ιδιαιτέρως εις τη Μέσην Ανατολήν" (Κ. Μαρδά, το ίδιο, σελ. 45).

Η ελληνική Βουλή, στις 18 Φλεβάρη 1952, ενέκρινε το σχετικό νομοσχέδιο της κυβέρνησης Πλαστήρα - Βενιζέλου για την προσχώρηση της χώρας στο ΝΑΤΟ. "Δεν ημπορεί κανείς - είπε στην ομιλία του ο πρωθυπουργός Πλαστήρας - να μην παραδεχτεί ότι όταν η Ελλάς συμμετέχει εις το Ατλαντικόν Σύμφωνον μετά των Μεγάλων Δυνάμεων, αι οποίαι κατοικούνται από ελεύθερους δημοκρατικούς λαούς, αισθάνεται εαυτήν ασφαλεστέραν (...). Αι άλλαι θεωρίαι περί ουδετερότητος και ειρηνεύσεων είναι θεωρίαι, αι οποίαι δεν έχουν καμίαν σχέσιν με το γεγονός αυτό". Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκε και ο ηγέτης του δεξιού "Ελληνικού Συναγερμού" Αλ. Παπάγος, ενώ η ΕΔΑ διά του προέδρου της Γ. Πασαλίδη εξέφρασε την κατηγορηματική της αντίθεση στην ένταξη της χώρας στο Βορειοατλαντικό Σύμφωνο (Βλέπε: Πρακτικά Βουλής και Σπ. Λιναρδάτου: "Από τον Εμφύλιο στη Χούντα", τόμος Α, σελ. 400 - 402).

Το ΚΚΕ, μέσα σε συνθήκες βαριάς παρανομίας που βρισκόταν, αντιτάχθηκε από την πρώτη στιγμή σ' όλη την πορεία δεσίματος της χώρας στον αμερικανοΝΑΤΟικό ιμπεριαλισμό και στο μέτρο των δυνατοτήτων του προσπάθησε να την αποτρέψει. Οι αγώνες των μελών και των οπαδών του γι' αυτό το σκοπό, πλήθος και οι αποφάσεις της ηγεσίας του, που αποκαλύπτουν τη σημασία και τους κινδύνους ένταξης στην Ατλαντική Συμμαχία, ουκ ολίγες. "Θανάσιμη απειλή καταστροφής για το λαό μας", χαρακτήρισε "το δέσιμο της πατρίδας μας στο Βορειοατλαντικό Σύμφωνο" το ΠΓ του Κόμματος, σχολιάζοντας την Απόφαση της Οτάβας το Σεπτέμβρη του 1951. Και η ΚΕ του, στη 2η Ολομέλειά της, που συνήλθε τον Οκτώβρη του ιδίου έτους, μεταξύ άλλων υπογράμμισε: "Για την πατρίδα, είναι σήμερα ζήτημα ζωής ή θανάτου να ενωθούν όλες οι δημοκρατικές, πατριωτικές, εθνικές δυνάμεις της χώρας σε μια δύναμη, για να σωθεί από τον κίνδυνο της πολεμικής καταστροφής (...) και το Βορειοατλαντικό Σύμφωνο, για να διατηρηθεί η ειρήνη και να εξασφαλιστεί η ζωή του λαού" (Επίσημα Κείμενα ΚΚΕ, τόμος Ζ, σελ. 183 και 195).

Η πολιτική του ΚΚΕ δικαιώθηκε απόλυτα. Οι επισημάνσεις του μάλιστα, που έκανε τότε, βρίσκουν σήμερα, με την εισβολή του ΝΑΤΟ στα Βαλκάνια, μια μοναδική επικαιρότητα. Δεν πρέπει, τέλος, να μας διαφεύγει, όταν αναφερόμαστε στην ένταξη της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ, ότι το Φλεβάρη του '52, τις μέρες, δηλαδή, που η ελληνική Βουλή επικύρωνε το σχετικό νομοσχέδιο, ο Ν. Μπελογιάννης συρόταν για δεύτερη φορά στα έκτακτα στρατοδικεία, για να καταδικαστεί - και εν τέλει να εκτελεστεί - για τις ιδέες του. Η εν λόγω επικύρωση, λοιπόν, φέρει πάνω της το αίμα του Κόμματος. Είναι κι αυτό σημάδι της ιστορίας.

Γιώργος ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ

Οταν, τον Ιούνη του 1947, υπογραφόταν η ελληνοαμερικανική συμφωνία εφαρμογής του Δόγματος Τρούμαν, η αμερικανική εφημερίδα "Ουάσιγκτον Ποστ" σχολίαζε με αρκετή δόση κυνισμού: "Οι διπλωματικοί παρατηρητές στην Ουάσιγκτον δεν μπόρεσαν να βρουν παράλληλο γεγονός στη σύγχρονη ιστορία, όπως είναι η προθυμία μιας ανεξάρτητης χώρας να αναθέσει τις εσωτερικές της υποθέσεις στα χέρια μιας άλλης"

Ενα χρόνο αργότερα, ο επιτετραμμένος της αμερικανικής πρεσβείας στην Αθήνα, Κ. Ράνκιν, σε έκθεσή του προς τον πρεσβευτή Γκρέιντι, αναφερόμενος στην Ελλάδα, δε δίσταζε να σημειώσει: "Αυτή η χώρα είναι στην ουσία το όργανό μας (...) ένα όργανο, που εμείς διαμορφώνουμε για να χρησιμοποιήσουμε στην επέκταση της εξωτερικής μας πολιτικής"