Η διάσπαση του ΚΚΕ στη 12η Ολομέλεια ήταν η τελευταία πράξη της εσωκομματικής πάλης που είχε ξεκινήσει μερικά χρόνια νωρίτερα, στην ουσία, γύρω από το ζήτημα της ύπαρξης ή μη του ΚΚΕ. Εκεί βρισκόταν το κεντρικό σημείο της σύγκρουσης κι όσα κατά καιρούς έχουν γραφεί ή ειπωθεί από την ομάδα Παρτσαλίδη, Δημητρίου, Ζωγράφου για την εσωκομματική δημοκρατία, για την επαναστατική ανανέωση της θεωρίας, για το ενδιαφέρον δήθεν των διασπαστών να μεταφερθεί το κέντρο βάρους καθοδήγησης της κομματικής δουλιάς στην Ελλάδα κλπ. δεν είναι τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο από "προφάσεις εν αμαρτίαις". Ας δούμε, όμως, πώς έχει το ιστορικό της πορείας προς τη διάσπαση.

Η ΚΕ του ΚΚΕ στην 8η Ολομέλειά της, το 1958, πήρε μια βαθιά λαθεμένη απόφαση. Διέλυσε τις παράνομες κομματικές οργανώσεις, με το σκεπτικό ότι ήταν αποδιοργανωμένες και διαβρωμένες από τον εχθρό και διέχυσε τις κομματικές δυνάμεις στην ΕΔΑ, η οποία από συνασπισμός κομμάτων μετατράπηκε σε ενιαίο κόμμα. Επειδή, όμως, από μόνο του αυτό το μέτρο σήμαινε άρνηση του ρόλου του Κόμματος στην ελληνική πραγματικότητα, η ΚΕ, στην προαναφερόμενη Ολομέλεια, αποφάσισε την ίδρυση παράνομου κομματικού κέντρου στην Ελλάδα, με επικεφαλής κλιμάκιο της ΚΕ, καθώς και τη δημιουργία τεχνικού μηχανισμού για την εκπλήρωση του καθοδηγητικού ρόλου του κομματικού κέντρου και του κλιμακίου (Ολόκληρη η απόφαση της 8ης ολομέλειας: Επίσημα Κείμενα ΚΚΕ, τόμος 8ος, σελ. 255-264).

Το 8ο Συνέδριο του ΚΚΕ, που έγινε το 1961, επιβεβαίωσε την προαναφερόμενη απόφαση της ΚΕ, υπογραμμίζοντας καθυστερήσεις στην εφαρμογή της, διευκρινίζοντας δε ότι ήταν λάθος να ταυτίζεται η δουλιά της ΕΔΑ με την κομματική δουλιά.

Το καλοκαίρι του 1963, μετά την πτώση της κυβέρνησης Καραμανλή, το ΠΓ της ΚΕ του Κόμματος εκτίμησε ότι δημιουργούνταν δυνατότητες να ενισχυθεί ο καθοδηγητικός ρόλος του Κόμματος. Ετσι αποφάσισε να επεκταθεί η παράνομη κομματική δουλιά με τη δημιουργία κομματικών στηριγμάτων (μικρές ομάδες κομματικών μελών) στις επαρχίες και τις μεγάλες συνοικίες των πόλεων. Η απόφαση αυτή συνάντησε αντιδράσεις και εν πολλοίς υπονομεύτηκε σε μεγάλο βαθμό ως προς το σκέλος της εφαρμογής της.

Το Φλεβάρη του 1965 συγκλήθηκε η 8η Ολομέλεια της ΚΕ, η οποία, μεταξύ άλλων, συζήτησε και αποφάσισε την επέκταση των κομματικών στηριγμάτων σε κάθε πόλη, στις συνοικίες μεγάλων πόλεων, σε βασικά εργοστάσια, σε όλους τους βασικούς κρίκους και τομείς της κομματικής δουλιάς. Παράλληλα, αποφασίστηκαν μέτρα και ενέργειες για το ανέβασμα της πάλης, με σκοπό τη νομιμοποίηση του Κόμματος. Στην απόφαση αυτή αντιτάχθηκαν σφόδρα ο Μ. Παρτσαλίδης, ο Π. Δημητρίου και άλλοι, επικαλούμενοι διάφορες προφάσεις.

Από την 8η Ολομέλεια του 1965 και μετά, στην ΚΕ του ΚΚΕ, με πρωταγωνιστές τον Παρτσαλίδη και τον Δημητρίου, λειτουργεί, σχεδόν φανερά, φραξιονιστική ομάδα, που η καρδιά των αντιλήψεών της βρίσκεται στην άρνηση αυτοτελούς παρουσίας του Κόμματος στον ελλαδικό χώρο. Μάλιστα στη 10η Ολομέλεια της ΚΕ (Δεκέμβρης 1966 - Γενάρης 1967), λίγο έλειψε - με αφορμή το ζήτημα της κομματικής οικοδόμησης μέσω των κομματικών στηριγμάτων - να προκληθεί ανοιχτή διάσπαση του Κόμματος, ό,τι δηλαδή έγινε στη 12η Ολομέλεια το 1968.

Στις 21 Απριλίου του 1967, στην Ελλάδα, εγκαθιδρύθηκε η χούντα των συνταγματαρχών. Ολα τα κόμματα τέθηκαν εκτός νόμου. Διάφορες δυνάμεις προχώρησαν στη συγκρότηση παράνομων οργανώσεων, κάτι που αρνούνταν για το ΚΚΕ χρόνια ολόκληρα οι Παρτσαλίδης, Δημητρίου και οι ομοϊδεάτες τους, παρά το γεγονός ότι το Κόμμα ήταν παράνομο από την εποχή του εμφυλίου. Η χούντα βρήκε το ΚΚΕ οργανωτικά απροετοίμαστο - ουσιαστικά ανύπαρκτο - αν και η επιβολή της έδωσε συντριπτικό χτύπημα στον οργανωτικό λικβινταρισμό της προαναφερόμενης ομάδας, στέλνοντάς τον στα αζήτητα, ενώ η πρακτική αστικών πολιτικών δυνάμεων να συγκροτούν παράνομες οργανώσεις γελοιοποίησε τους φορείς του. Ελάχιστες φορές στην ιστορία έτυχε λαθεμένες απόψεις να σαρωθούν με τέτοιο ολοκληρωτικό τρόπο από την ίδια ζωή. Συνήθως κάτι απ' αυτές μένει. Ετσι στα τέλη Ιουνίου του 1967 συγκαλείται η 11η Ολομέλεια της ΚΕ του Κόμματος - που είναι η πρώτη συνεδρίαση του οργάνου μετά την επιβολή της δικτατορίας. Εκεί αποφασίζεται ομόφωνα ότι άμεσο και πρωταρχικό καθήκον του ΚΚΕ είναι η ανασύσταση των παράνομων κομματικών του οργανώσεων και ζωτικής σημασίας ανάγκη η στρατολογία νέων μελών. Καμιά αντίρρηση από τους πρώην διαφωνούντες. Αλλά και καμία αυτοκριτική, κανένα συμπέρασμα, καμιά παραδοχή ότι ήταν λαθεμένες οι προηγούμενες αντιλήψεις τους. Οπως δε αποδείχτηκε στη συνέχεια, εκείνο που έκαναν ήταν να αλλάξουν τακτική, αναπτύσσοντας το φραξιονισμό σε όλο το μήκος και το πλάτος του Κόμματος με τελικό στόχο την άλωσή του. Σ' αυτή τους την προσπάθεια έθεσε τέρμα η 12η Ολομέλεια.