Το Φλεβάρη του 1968 έγινε στο εξωτερικό η 12^η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ.

Στις εργασίες της εκδηλώθηκε ανοιχτά η σύγκρουση μέσα στην ΚΕ και σε όλο το Κόμμα των φραξιονιστών, αναθεωρητών με τη μαρξιστική - λενινιστική πλειοψηφία στην ΚΕ του Κόμματος.

Η σύγκρουση αυτή πρωτοεκδηλώθηκε με τη μορφή του αναθεωρητισμού στην 10η Ολομέλεια, καθώς και στην 11η Ολομέλεια και κορυφώθηκε στη 12η Ολομέλεια.

Οι αναθεωρητές με επικεφαλής τον Παρτσαλίδη αποσπάστηκαν και έφτιαξαν την «Ενωτική Κεντρική Επιτροπή», η οποία με γράμμα της καλούσε να συμπαραταχτεί μαζί της η πλειοψηφία του «Γραφείου Εσωτερικού», που ευνόησε τη διάσπαση, ξεχώρισε τη θέση του και προσπαθούσε να περάσει στις οργανώσεις του Κόμματος στο εσωτερικό της χώρας το φραξιονισμό και αναθεωρητισμό της.

Ο πονηρός όμως και έμπειρος Δ. Παρτσαλίδης στο επαίσχυντο αυτό γράμμα του, έδινε και άλλη λύση. Εγραφε πως εάν οι συνθήκες δεν το επέτρεπαν μέσα στην Ελλάδα να συμπαραταχτεί το «Γραφείο Εσωτερικού» με την «Ενωτική Κεντρική Επιτροπή», δηλαδή δεν μπορούσε να καταγγείλει τις θέσεις της 12^ης Ολομέλειας και ταυτόχρονα να εκφράσει εκείνη τη στιγμή τη συμπαράστασή του με την «Ενωτική Κ.Ε.» (του Παρτσαλίδη), τότε να εξέφραζε μόνο τη διαφωνία του και ας κρατούσε «ουδετερότητα».

Το «Γραφείο του Εσωτερικού» το αποτελούσαν Δρακόπουλος, Καρράς, Μπριλάκης (ο Βέττας λούφαξε από την πρώτη μέρα της δικτατορίας).

Ετσι διαμορφώθηκε μια άνευ προηγουμένου κατάσταση, τραγική για τις ΚΟ στο εσωτερικό της χώρας.

Το γράμμα που αναφέρω πιο πάνω, του Παρτσαλίδη προς τον Δρακόπουλο, είχε πέσει στα χέρια του Γ. Γιάνναρη. Οταν το πήρε συναντηθήκαμε και μου το διάβασε. Του είπα ότι πρέπει να το στείλει έξω στο ΠΓ.

Η «Φωνή της Αλήθειας», παρά το κλείσιμο του Σταθμού στο Βουκουρέστι από τους Ρουμάνους, λειτούργησε σε μερικές μέρες στο έδαφος της Λαοκρατικής Γερμανίας.

Εμείς από δω στέλναμε την «Αδούλωτη Αθήνα» και ο Ρ/Σ της «Φωνής της Αλήθειας» μετέδιδε τα υλικά της.

Στο φύλλο, μετά την 12^η Ολομέλεια, της «Αδούλωτης Αθήνας» είχε και τις θέσεις της ΚΟΑ για αποδοχή των αποφάσεων της 12^ης Ολομέλειας και συμπαράταξη με την ΚΕ του Κόμματος και το ΠΓ, που αναγνώριζε ως μόνα καθοδηγητικά όργανά της, με βάση το Καταστατικό του Κόμματος που επισημαίνει το γεγονός ότι το ΠΓ καθοδηγεί απευθείας την ΚΟΑ.

Ετσι επήλθε και ανοιχτή σύγκρουση της ΚΟΑ με το «Γραφείο Εσωτερικού» και η αγνόηση της «Ενωτικής ΚΕ».

Κάτω από τις νέες αυτές δύσκολες συνθήκες που διαμορφώθηκαν μετά τη 12^η Ολομέλεια και τη διάσπαση των αναθεωρητών, με την παράλληλη κάλυψη της καθοδήγησης (ΚΕ και ΠΓ) του Κόμματος από την ΚΟΑ και την «Αδούλωτη Αθήνα», ποια θα ήταν η εξέλιξη στον κομματικό χώρο μέσα στην Ελλάδα;

Τι θα έκανε το «Γραφείο Εσωτερικού» για να αντιμετωπίσει τη δύσκολη θέση του που το έφερε η ΚΟΑ και η «Αδούλωτη Αθήνα», με την καταγγελία της στάσης του «Γραφείου Εσωτερικού» και τη διάθεσή της στο πλευρό του Πολιτικού Γραφείου;

Ποιες θα 'ναι οι επόμενες οργανωμένες «κομματικές» κινήσεις του «Γραφείου Εσωτερικού», το οποίο είχε ανάγκη από ένα κομματικό έντυπο, αφού αυτό που διέθετε, δεν ήταν κομματικό όργανο, αλλά έντυπο του ΠΑΜ;

Ολες οι σκέψεις που έκανα οδηγούσαν στη μοναδική υποψία ότι θα επιδίωκε ο Δρακόπουλος και η παρέα του να έβγαζαν το «Ριζοσπάστη».

Η υποψία αυτή συνοδεύτηκε από μια ανατριχίλα που διαπέρασε όλο μου το σώμα και με περιέλουσε μ' έναν κρύο ιδρώτα. Μονόδρομος για το «Γραφείο Εσωτερικού», για να βγει από τη δύσκολη θέση που είχε έρθει από τις αγωνιστικές ενέργειες της ΚΟΑ και της «Αδούλωτης Αθήνας», ήταν να βγάλει το «Ριζοσπάστη» στο εσωτερικό της Ελλάδας. Τη σκέψη αυτή τη δούλεψα όλη τη νύχτα, προσπαθώντας να σχεδιάσω ένα απλό και τολμηρό σχέδιο, για να βγάλω πριν από το Γραφείο Εσωτερικού το «Ριζοσπάστη».

Την άλλη μέρα το βράδυ πήγα μόνος μου και βρήκα στο σπίτι του τον Μ. Γκατζούνη και του εξήγησα το σκεπτικό και το σχέδιο της έκδοσης. Η απάντησή του ήταν ότι «βάζω στη διάθεση του κόμματος για την ιστορική αυτή υπόθεση και τον εαυτό μου και την οικογένειά μου (γυναίκα και δύο παιδιά)». Του απάντησα ότι «από αυτή τη στιγμή το σπίτι σου θα είναι η γιάφκα, όπου σε μερικές μέρες θα βγει ο "Ρ". Να μεγαλώσεις τη νόμιμη κάλυψή σου». Και έφυγα το ίδιο βράδυ.

Ειδοποίησα και συνάντησα την άλλη μέρα, που ψιλόβρεχε, την Α., μια πανέξυπνη κοπέλα, αγωνίστρια, μεγάλωσε με σημαντική μόρφωση και γεωγραφική γνώση όλης της Ευρώπης, με συχνά και πολλά ταξίδια σε όλες τις χώρες, στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και το κυριότερο με οικονομική άνεση.

Της εξήγησα γιατί τη ζήτησα να τη δω τόσο ξαφνικά. Της είπα να πάει στην Ευρώπη να συναντήσει τον Κολιγιάννη ή κάποιο άλλο μέλος του ΠΓ.

Της εξήγησα το δρομολόγιο. Της υπέδειξα τρόπους νόμιμης κάλυψης κατά το ταξίδι και κλείσαμε ανοιχτό ραντεβού σε 15 μέρες και εφεδρικά άλλες δύο συναντήσεις σε διαφορετικά σημεία. Ως τότε νόμιμη κάλυψη στη ζωή της και τσιμουδιά σε κανέναν.

Το ίδιο βράδυ άρχισα και χτυπούσα τις μεμβράνες στον «πολύγραφο» του «Ριζοσπάστη». Το άλλο βράδυ πήγα στο σπίτι του σ. Μ. και συμφωνήσαμε την άλλη μέρα, Κυριακή νομίζω, να τυπώσουμε το πρώτο 6σέλιδο φύλο του «Ρ» του μήνα Μάρτη 1968.

Την άλλη μέρα λοιπόν, αφού η γυναίκα του σ. πήγε βόλτα με τα παιδιά, μείναμε μόνοι οι δυο μας, κλειδώσαμε το σπίτι και αρχίσαμε να τυπώνουμε τον πρώτο εξασέλιδο «Ριζοσπάστη». Γεμίσαμε το δωμάτιο με απλωμένα τα φύλλα του «Ρίζου» για να στεγνώσουν πιο γρήγορα. Στο τέλος αποφασίσαμε να κάψουμε και να πολτοποιήσουμε τις μεμβράνες. Αλλά το κάψιμο δεν έφερε το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. Φλομώσαμε πολύ και μύριζε και ο φωταγωγός, υπήρχε κίνδυνος η μυρουδιά να μας αποκαλύψει. Το σταματήσαμε και πολτοποιήσαμε όσο μπορούσαμε τις μεμβράνες που ανέλαβε να τις πετάξει στα σκουπίδια ο σ. Μήτσος.

Να σημειώσω μόνο ότι, κάτω από τις δύσκολες εκείνες συνθήκες και τη βιασύνη που αυτές επέβαλαν να βγει ο «Ριζοσπάστης», το βγάλαμε αποκλειστικά και μόνο με προσωπική μου ευθύνη, χωρίς να ξέρουν τίποτα τα άλλα μέλη του Γραφείου της ΚΟΑ, μιας και δεν ήταν εύκολο να τους βρω.

Τη νύχτα πήρα δυο - τρία φύλλα του «Ρίζου» και έφυγα για το σπίτι για να προετοιμάσω τα υλικά για την Α. και να τα δώσω στο αυριανό ραντεβού μας, ώστε να έφευγε το συντομότερο στην Ευρώπη προς αναζήτηση του ΠΓ του Κόμματος.

Μαζί με τα υλικά του «Ρίζου» έστειλα και ένα σημείωμα μέσα στο οποίο έδινα μερικές χρήσιμες πληροφορίες για την όλη κατάσταση και τη γνώμη μου ότι η βασική αιτία του διχασμού του Κόμματος από τους διασπαστές ήταν το γεγονός της αλλοίωσης της ΚΕ και όλου του Κόμματος, της κοινωνικής σύνθεσής του και της επικράτησης μέσα στην ΚΕ των μικροαστικής προέλευσης και νοοτροπίας μελών της. Η ΚΕ και το Κόμμα είχαν χάσει τον προλεταριακό χαρακτήρα τους, γιατί τουλάχιστο το πρόβλημα των στελεχών του Κόμματος είχε αντιμετωπιστεί όχι με μαρξιστικά - λενινιστικά κριτήρια, αλλά με σοσιαλδημοκρατικά - μικροαστικά, ξεχνώντας ότι ο Λένιν μας άφησε την υποθήκη ότι ο μπολσεβικισμός ανδρώθηκε στην πάλη του ενάντια στο μικροαστισμό.

Σε δυο μέρες η Α. έφυγε για τη Ρώμη, πήγε στη Ρώμη, βρήκε τον Παγέτα, του έδωσε τα υλικά και «Ριζοσπάστη» καθώς και ένα σημείωμα. Του ζήτησε να τη φέρει σε επαφή με το ΚΚΕ. Αυτός τη δέχτηκε ψυχρά και της είπε να ξαναπεράσει την επομένη. Και όταν αυτή τον ξανασυνάντησε, της επέστρεψε τα υλικά και της είπε πως δεν μπορούσε να κάνει τίποτα.

Ο Παγέτα ήδη είχε επαφή στην Ιταλία με τους αναθεωρητές, όπως έμαθα αργότερα.

Τελικά η Α. πήρε τα υλικά και έφυγε. Την άλλη κιόλας μέρα έφυγε για το Παρίσι και πήγε κατευθείαν στην «Ουμανιτέ». Την υποδέχτηκαν με συγκίνηση και την έφεραν σε επαφή, πολύ σύντομα, με αντιπρόσωπο του ΚΚΕ, ο οποίος αμέσως φρόντισε και την έστειλε στη Βουδαπέστη και συνάντησε τον Κ. Κολιγιάννη, το Λ. Στρίγκο, κλπ. Το ΠΓ τη δέχτηκε με συγκίνηση. Οταν είδαν το «Ριζοσπάστη» δεν μπόρεσαν να κρατήσουν τα δάκρυά τους.

Η αποστολή της Α. παρά την αποτυχία στη Ρώμη, είχε στεφθεί με πλήρη επιτυχία.

Στο σημείωμα που είχα στείλει στο ΠΓ ζητούσα να δοθεί ο «Ριζοσπάστης» στο Ρ/Σ «Φωνή της Αλήθειας» για να βεβαιωθούμε για την επιτυχία της αποστολής και την τύχη της κοπέλας.

Ο Ρ/Σ από την επόμενη της επαφής της Α. με το ΠΓ άρχισε να μεταδίδει και την είδηση της παράνομης κυκλοφορίας του «Ριζοσπάστη» στην Ελλάδα και το περιεχόμενό του που ομολογουμένως ορισμένα σημεία του ήταν πολύ αιχμηρά ενάντια στην προβοκατόρικη συμπεριφορά απέναντι στο Κόμμα από τους φραξιονιστές - αναθεωρητές.

Για το ζήτημα αυτό, στο σημείωμα - με την απάντηση που μας έστειλε το ΠΓ - μας έκανε την υπόδειξη να μην είμαστε τόσο αιχμηροί απέναντί τους. Ας τους αφήσουμε να εκδηλωθούν πρώτα. Ομως να εγκαταλείψουμε όλα τα σπίτια που χρησιμοποιούμε και τα γνωρίζουν οι αναθεωρητές. Το δυάρι που κρατούσαμε στην περίοδο του 1967 με το σ. Νίκο, το διατήρησα 8-9 μήνες μέχρι που ζήτησαν οι αστυνομικές αρχές τα ονόματα των ενοικιαστών και ιδιοκτητών της πολυκατοικίας. Τότε το εγκατέλειψα γιατί η σπιτονοικοκυρά ήθελε να το δηλώσει - ως όφειλε - στην αστυνομία.

Το σημείωμα αυτό εκτός αυτών, μας πληροφορούσε ότι ο Γιάννης, ο Γιώργος κι εγώ θα αποτελούμε από δω και εμπρός την «προσωρινή συντακτική επιτροπή» του «Ριζοσπάστη». Και ότι σύντομα θα μας έστελναν χρήματα από τους εράνους που γίνονταν για τον αντιδικτατορικό αγώνα σε όλη την Ευρώπη.

Στο μεταξύ, οι σύντροφοι, ο Μήτσος και η γυναίκα του είχαν κρεμαστεί κυριολεκτικά από τον Ρ/Σ για να ακούσουν τα αναμενόμενα νέα για το «Ριζοσπάστη».

Οι δύο ακριβοί μου σύντροφοι μόλις πέρασα το βράδυ το κατώφλι της πόρτας, με αγκάλιασαν και μου είπαν ότι όλη μέρα ο σταθμός μεταδίδει την είδηση για το «Ριζοσπάστη». Ενώ εγώ το είχα ακούσει μόνο στην πρωινή εκπομπή, γιατί ο νέος παράνομος «Ριζοσπάστης» σε νέο πια στιλ και με τυπογραφικά στοιχεία, άρχισε να βγαίνει μετά τα γεγονότα της Πράγας, το Σεπτέμβρη του 1968.

Με την Α. και το σημείωμα του ΠΓ ειδοποιήθηκα να ετοιμάζομαι για έξοδό μου από την Ελλάδα. Και ότι τη δουλιά μου θα την παρέδιδα σε σύντροφο που θα ερχόταν απ' έξω, πράγμα που έγινε αργότερα όταν ήρθε στην Αθήνα ο σ. Αντώνης και ανέλαβε την ευθύνη του «Ριζοσπάστη», ενώ εγώ και ο Γιώργος μείναμε μέλη της Συντακτικής Επιτροπής με συγκεκριμένες αρμοδιότητες ο καθένας.

Εγώ στο μεταξύ άρχισα να προετοιμάζομαι για την έξοδό μου από την Ελλάδα.

Υστερα από τη γνωστοποίηση σε όλη την Ευρώπη της κυκλοφορίας του παράνομου «Ριζοσπάστη», μέσα και έξω από την Ελλάδα, ήρθε η πρώτη αντίδραση του «ΚΚΕ Εσωτερικού». Κυκλοφόρησαν το «Ριζοσπάστη Μαχητή» με σαφώς αντικουκουέ και αντισοβιετικό περιεχόμενο.

Μια άλλη κατάπτυστη και χαφιέδικη προβοκατόρικη δουλιά που έκανε η ηγεσία των αναθεωρητών και ιδιαίτερα ο Δρακόπουλος: Διέδιδε ότι την «Αδούλωτη Αθήνα» και το «Ριζοσπάστη» έβγαζε κάποιος Νικολόπουλος που είχε κλέψει το μηχανισμό από το «Γραφείο Εσωτερικού» και τώρα βγάζει την «Αδούλωτη Αθήνα» και το «Ριζοσπάστη». Ενώ ο Δρακόπουλος δε βρέθηκε με μηχανισμό στη φάση της δικτατορίας. Αυτή η αισχρή πληροφόρηση με ανησυχούσε πολύ, γιατί η Ασφάλεια ενέτεινε ασφυχτικά τη δραστηριότητά της και πολιορκούσε και ταλαιπωρούσε τις οικογένειές μας, τους κουβαλούσαν στην Ασφάλεια και τις πίεζαν να μας αποκηρύξουν. Αλλά δεν έβγαζαν τίποτα.

Τη νύχτα προς τις 30 Νοέμβρη η Ασφάλεια έσπασε την πόρτα, μ' έπιασε, με κακοποίησε και με κουβάλησε στο άντρο της Μπουμπουλίνας.

Οι υπότιτλοι είναι του «Ρ»