Η διάσπαση του ΚΚΕ, αναμφίβολα σημάδεψε το κομμουνιστικό κίνημα στη χώρα μας, δυσκόλεψε στο έπακρο τον αντιδικτατορικό του αγώνα και τη συσπείρωση γύρω του ευρύτερων δυνάμεων, λειτούργησε διαλυτικά στην προσπάθεια ενωμένης δράσης των αριστερών και προοδευτικών δυνάμεων, που για δεκαετίες εκφράζονταν μέσα από την ΕΔΑ, διευκόλυνε όσο τίποτε άλλο τη διαλυτική δουλιά της αστικής τάξης μέσα στο εργατικό - λαϊκό κίνημα, άνοιξε πόρτες ορθάνοιχτα για να περάσει και να εδραιωθεί ο σοσιαλρεφορμισμός του οποίου φορείς μέσα στο ΚΚΕ ήταν οι διασπαστές του '68. Τότε το αρνούνταν. Σήμερα το παραδέχονται, κάνοντας αυτοκριτική που δεν ηγήθηκαν οι ίδιοι σ' ένα σοσιαλδημοκρατικό εγχείρημα υπέρβασης του ΚΚΕ. Να τι γράφει ένας απ' αυτούς, ο Π. Δημητρίου στο τελευταίο πολιτικοϊστορικό του ανάγνωσμα: "Λαθεμένος και αδιέξοδος ήταν, πιστεύω, ο εγκλωβισμός της δικής μας πλευράς στο ιδεολόγημα της ανανέωσης και του εκσυγχρονισμού όλου του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος, ενώ το ζητούμενο έπρεπε να είναι η υπέρβασή του. Η εμμονή μας στην κατεύθυνση αυτή μας ζημίωσε πολλαπλά. Η πραγματικότητα, όμως, ήταν ότι δεν είχαμε ωριμάσει ακόμα για ένα τέτοιο εγχείρημα.

Η ιδέα που υποστήριζαν ο Μανώλης Γλέζος και ορισμένα άλλα στελέχη, να επιλεγεί η ΕΔΑ ως ο νέος ανανεωτικός φορέας της Αριστεράς, κινούνταν αναμφίβολα σε ορθή κατεύθυνση. Δεν έγινε όμως αποδεκτή, γιατί τόσο το Γραφείο Εσωτερικού όσο και το τμήμα της ΚΕ στο εξωτερικό, εκτιμούσαν ότι έτσι θα αφηνόταν αμαχητί η κυριαρχία του κομμουνιστικού χώρου στο δογματικό ΚΚΕ" (Π. Δημητρίου: "Εκ Βαθέων - Χρονικό μιας ζωής και μιας εποχής", εκδόσεις "Θεμέλιο", σελ. 324 - 325).

Για τη 12η Ολομέλεια έχουν γραφεί και ειπωθεί αρκετά, ενώ πολύ λίγα είναι αυτά που ανταποκρίνονται στην αλήθεια. Φέτος συμπληρώνονται 30 χρόνια από τη σύγκλησή της. Κι είναι μια καλή ευκαιρία - στο μέτρο που μας το επιτρέπει ο χώρος που έχουμε στη διάθεσή μας - να δούμε τι πραγματικά έγινε σ' αυτό το ιστορικό κομματικό σώμα, αλλά και να αποκαταστήσουμε την ιστορική αλήθεια, τουλάχιστον για τις πιο σημαντικές από κείνες τις περιπτώσεις που έχει κακοποιηθεί βάναυσα.

Οταν συγκλήθηκε η 12η Ολομέλεια ήταν ελεύθερα 29 τακτικά μέλη της ΚΕ και 17 αναπληρωματικά. Οι υπόλοιποι βρίσκονταν στις φυλακές και τις εξορίες. Στη μετεμφυλιακή περίοδο, για όλα τα χρόνια που το Κόμμα ήταν παράνομο, η ΚΕ μπορούσε να συγκληθεί αν στις εργασίες της έπαιρνε μέρος το 50% + 1 των μελών της που ήταν ελεύθερα, που δεν ήταν δηλαδή στις φυλακές ή στις εξορίες. Ποτέ δε μετρήθηκε η απαρτία στο σύνολο των μελών του οργάνου (εξόριστοι + φυλακισμένοι + ελεύθεροι) πράγμα φυσικό, αφού διαφορετικά θα ήταν αδύνατο να συνεδριάσει η ΚΕ, με αποτέλεσμα να αποκεφαλιστεί το Κόμμα, να οδηγηθεί στο μαρασμό και στη διάλυση. Η διευκρίνιση αυτή είναι απολύτως απαραίτητη στον αναγνώστη, αφού έως σήμερα οι διασπαστές του '68 αμφισβητούν - κατόπιν εορτής βέβαια - το νόμιμον της σύγκλισης της 12ης Ολομέλειας υπολογίζοντας, σκόπιμα, την απαρτία με βάση το σύνολο των μελών της ΚΕ κι όχι με βάση τον αριθμό που συγκροτούσαν όσοι ήταν ελεύθεροι.

Η 12η Ολομέλεια ήταν ευρεία. Συμμετείχαν δηλαδή στις εργασίες της, ύστερα από ομόφωνη απόφαση του σώματος, και στελέχη του κόμματος από διάφορες οργανώσεις του και το μηχανισμό της ΚΕ.

Στις εργασίες της ολομέλειας πήραν μέρος:

- Τα παρακάτω 20 τακτικά μέλη της ΚΕ: Βάης Χρόνης (Αχ. Πετρίτης), Βατουσιανός Μήτσος, Γάτσος Κώστας, Γκρόζος Απόστολος, Δημητρίου Πάνος, Ζάχος Βασίλης, Ζωγράφος Ζήσης, Καλούδης Νίκος, Καρράς Σταύρος, Κολιγιάννης Κώστας, Κωτούζας Μήτσος, Μαυρομάτης Παναγιώτης, Παρτσαλίδης Μήτσος, Ρούσος Πέτρος, Στεφανάτος Γεράσιμος, Στρίγκος Λεωνίδας, Τζεφρόνης Λεωνίδας, Τσολάκης Κώστας, Υφαντής Παναγιώτης, Φαράκος Γρηγόρης.

- Τα παρακάτω 14 αναπληρωματικά μέλη της ΚΕ: Ακριτίδης Νίκος, Θεοδωρίδης Γιώργης, Καραγιώργης Στάθης, Καρράς Ηλίας, Κέντρος Νίκος, Κεφαλάς Θωμάς, Κηπουρός Κώστας, Κουτρούμπας Νίκος, Νικολάου Χρήστος, Παπαζαχαρίου Ευριπίδης, Σκύφτη Αλέγκρα, Τσάντης Μιχάλης, Χουλιάρας Γιώργης, Ψήλος Χρήστος.

- Τα παρακάτω τρία μέλη της ΚΕΕ: Αργυρόπουλος Πόλης, Παπαγεωργίου Μήτσος (Βελισάρης) και Παπακώστας Μήτσος.

Οπως ανακοινώθηκε στην αρχή των εργασιών της Ολομέλειας, απουσίαζαν δικαιολογημένα 6 τακτικά μέλη της ΚΕ που βρίσκονταν σε κομματική δουλιά, 2 που ήταν άρρωστα κι ένας που ήταν εκτός δουλιάς για λόγους προφύλαξης. Επίσης ανακοινώθηκε ότι απουσίαζαν δικαιολογημένα τρία αναπληρωματικά μέλη του οργάνου.

Στις εργασίες της ολομέλειας συμμετείχαν, με ομόφωνη όπως προαναφέραμε απόφασή της, 42 κομματικά στελέχη:

Από το μηχανισμό της ΚΕ: Κυριαζής Γιώργης, Χατζάρας Θανάσης, Μαμάτσης Τάκης, Αθανασιάδης Βίκτορας, Βενετσανόπουλος Βασίλης.

Από την Ουγγαρία: Σαρρής Θράσος, Σύρος Γιάννης, Λάζος Γεώργιος.

Από της ΚΟ Ρουμανίας: Ράφτης Γιάννης, Λίτσας Κώστας, Λιακόπουλος Αλέκος, Καλαμπόγιας Αντώνης, Κακουλίδης Γιώργης.

Από της Σοβιετική Ενωση: Μελάς Πέτρος, Ρίτας Γιώργης, Καρατζάς Απόστολος, Τουφεξής Βαγγέλης, Δριτσέλης Χρήστος, Σανιδάς Χριστόφορος, Παρτακιλούδης Γιάννης.

Από της ΛΔ Βουλγαρίας: Πετκίδης Τάκης, Λεμονίδης Αγγελος, Γκατζόγλου Θεοχάρης.

Από της ΛΔ Γερμανίας: Τσιρατζίδης Στρατής.

Από τη ΛΔ Πολωνίας: Αργυρόπουλος Αργύρης, Μασούρας Βαγγέλης, Πετσίνης Σπύρος, Κουτσοκώστας Δανιήλ, Παπαδόπουλος Γιώργης.

Από την Τσεχοσλοβακία: Πιπερίδης Σάββας, Φωτιάδης Στάθης, Χατζηαντωνίου Απόστολος, Παταρίδης Χάρης, Ζγώνας Θανάσης.

Από τους Ναυτεργάτες: Πυθαρούλης Μανώλης, Τσαμπής Στρατής.

Από τη Γαλλία: Πάγκαλος Θεόδωρος, Μπιτσάκης Ευτύχης, Αντωνιάδου Ελένη.

Από τη Σουηδία: Καλαϊτζής Μπάμπης.

Από τη Δυτική Γερμανία: Βασιλειάδης Γιώργης, Βουλγαρόπουλος Κώστας.

Η ημερήσια διάταξη των εργασιών της Ολομέλειας περιλάμβανε δύο θέματα:

- "Η κατάσταση στην Ελλάδα και τα καθήκοντα του Κόμματος". Εισηγητής ο πρώτος Γραμματέας της ΚΕ Κ. Κολιγιάννης.

- "Οργανωτικά ζητήματα". Εισηγητής ο Λ. Στρίγκος μέλος του ΠΓ.

Η εισήγηση του Κ. Κολιγιάννη περιλάμβανε τις εξής ενότητες σε τίτλους: α) Η διεθνής κατάσταση, β) Τα προβλήματα ενότητας του διεθνούς κομμουνιστικού και εργατικού κινήματος, γ) Ο ελληνικός λαός δεν υποτάσσεται στη στρατιωτικοφασιστική δικτατορία της Χούντας, δ) Συνεργασία και κοινή δράση όλων των αντιδικτατορικών δυνάμεων, ε) Το Κόμμα και η κομματική δουλιά, στ) Η δουλιά μας στους πολιτικούς πρόσφυγες, ζ) Η κομματική μας δουλιά στους Ελληνες που ζουν στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης, Η) Η δουλιά μας στους ναυτεργάτες και θ) Η δουλιά του ΠΓ και της ΚΕ.

Η τελευταία ενότητα ήταν άμεσα συνδεδεμένη με το δεύτερο θέμα της ημερήσιας διάταξης. Κι αυτό γιατί πέραν όσων άλλων αναφέρονταν για τη δουλιά του κεντρικού κομματικού οργάνου, υπήρχε και συγκεκριμένη κριτική για την κομματική - πολιτική συμπεριφορά και τις απόψεις τριών μελών του ΠΓ: Του Μ. Παρτσαλίδη, του Π. Δημητρίου και του Ζ. Ζωγράφου. Με δύο λόγια οι τρεις κατηγορούνταν ότι είχαν συγκροτήσει "μια χωρίς αρχές συμμαχία" που εκδηλωνόταν με κάθε ευκαιρία, ακόμη και σε μικροζητήματα προκαλώντας κωλυσιεργία και εμπόδια στη συνολική δουλιά του Κόμματος. Ακόμη, οι τρεις κατηγορούνταν για "χωρίς προσχήματα φραξιονιστική επίθεση" στο Κόμμα και ο Μ. Παρτσαλίδης ότι ήθελε να επιβάλει στο ΚΚΕ τη "δεξιά οπορτουνιστική λικβινταριστική του γραμμή". Τέλος, η ΚΕ καλούνταν "να αντιμετωπίσει χωρίς ταλαντεύσεις ολοκληρωτικά και ριζικά" αυτή την κατάσταση.

Στην εισήγηση του Κ. Κολιγιάννη δεν περιλαμβάνονταν συγκεκριμένα οργανωτικά μέτρα κατά των τριών μελών του ΠΓ. Αυτά περιλήφθηκαν στην εισήγηση του Λ. Στρίγκου που, ας σημειωθεί, διαμορφώθηκε στην πορεία των εργασιών της Ολομέλειας. Οπως μάλιστα από την αρχή ξεκαθάρισε ο Κ. Κολιγιάννης, το περιεχόμενο της εισήγησης τού Λ. Στρίγκου "θα καθοριστεί στη διάρκεια της συζήτησης του πρώτου θέματος, αφού συζητηθεί και θα είναι συμπεράσματα που θα βγουν από το πρώτο θέμα" (Η 12η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, Πρακτικά, μόνο για εσωκομματική χρήση, σελ. 10). Ηταν φανερό πως δινόταν μια τελευταία ευκαιρία στους τρεις να σταθμίσουν τις ευθύνες τους και να δουν το όλο ζήτημα αυτοκριτικά. Συνέβη ακριβώς το αντίθετο. Οι τρεις με την ομάδα που είχαν συγκροτήσει μέσα στην ΚΕ, κάθε άλλο παρά είχαν διάθεση για συνεννόηση, πολύ περισσότερο δε για αυτοκριτική. Ετσι η ρήξη και η διάσπαση έγιναν πλέον αναπόφευκτες.