Τις λαμπρότερες μέρες της από πλευράς δημοσιότητας και υψηλών φιλοξενουμένων έζησε τη βδομάδα που πέρασε η Τεχεράνη. Για πρώτη φορά μετά την επικράτηση της επανάστασης των Αγιατολάχ το 1979, η ιρανική πρωτεύουσα άνοιξε τις πύλες της σε πολυπληθείς ξένες αντιπροσωπείες και φιλοξένησε μία από τις σημαντικότερες συναντήσεις του αραβικού κόσμου, την 8η Σύνοδο Κορυφής του Οργανισμού Ισλαμικής Διάσκεψης.

Αντιπροσωπείες από πενήντα και πλέον ισλαμικές χώρες από την Ινδονησία έως την Αλγερία, ανάμεσα στις οποίες 35 αρχηγοί κρατών, έφθασαν στην Τεχεράνη σε μια περίοδο που η Ουάσιγκτον επιμένει στην κατεύθυνση της απομόνωσης του Ιράν ως κράτος που υποθάλπει την τρομοκρατία. Παράλληλα, επικαλούμενη τις κυρώσεις με τις οποίες απειλεί τις εταιρίες που έχουν εμπορικές συνεργασίες με το Ιράν (νόμος ντ' Αμάτο) η Ουάσιγκτον ασκεί πιέσεις στη Μόσχα και το Πεκίνο να συμβάλλουν στον αυστηρό έλεγχο των δραστηριοτήτων στον Κόλπο και να περικόψουν τη στήριξη που παρέχουν στα εκεί κράτη.

Από τη Δευτέρα, οπότε και άρχισαν οι αφίξεις των υψηλών προσκεκλημένων, η Τεχεράνη των 10 εκατομμυρίων κατοίκων θύμιζε έρημη πόλη καθώς η ιρανική ηγεσία, φοβούμενη πιθανές επιθέσεις εξτρεμιστών, είχε δώσει εντολή να διακοπεί κάθε μετακίνηση από τα αεροδρόμια και τους σταθμούς της χώρας, είχε κλείσει όλους τους αυτοκινητοδρόμους, είχε απομονώσει ολόκληρες περιοχές μέσα και έξω από την πρωτεύουσα και είχε δώσει τετραήμερη αργία σε όλους τους εργαζόμενους. Αυστηρότατα μέτρα ασφαλείας και πολυπληθής αστυνομική δύναμη είχε τεθεί σε κατάσταση ετοιμότητας για παν ενδεχόμενο και παρά τα μικρά απρόοπτα (όπως ήταν η παρεξήγηση ανάμεσα στους άνδρες της ιρανικής ασφαλείας και τους σωματοφύλακες του Γιάσερ Αραφάτ) και τη σφοδρή κακοκαιρία, όλα κύλησαν ομαλά.

Αυτό που έκανε τους περισσότερους πολιτικούς παρατηρητές να μιλούν για διπλωματική επιτυχία της Τεχεράνης και για ένα μεγάλο βήμα προς την ανάκτηση της ενότητας του αραβικού - μουσουλμανικού κόσμου, είναι αναμφίβολα η μεγάλη συμμετοχή των ισλαμιστών ηγετών, στην πρώτη τέτοιου είδους συγκέντρωση που πραγματοποιήθηκε στην Τεχεράνη από το 1979. Οι παρουσίες αντιπροσωπειών, και μάλιστα υψηλόβαθμων, από αραβικές χώρες, που δεν είχαν καθόλου καλές σχέσεις με το θρησκευτικό καθεστώς της Τεχεράνης, ήταν το πλέον σημαντικό χαρακτηριστικό της Συνόδου Κορυφής. Ανάμεσα σε όλες τις αντιπροσωπείες ξεχωρίζουν αυτές της Σαουδικής Αραβίας, του Κουβέιτ, του Ιράκ, της Παλαιστινιακής Αρχής, της Ιορδανίας, της Αιγύπτου, του Μπαχρέιν και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων. Στις περισσότερες περιπτώσεις, ήταν η πρώτη φορά που υψηλός αξιωματούχος από τις χώρες αυτές έφθασε στην ιρανική πρωτεύουσα μετά το 1979.

Η Σαουδική Αραβία είχε, επανειλημμένως, δεχτεί τα πυρά της Τεχεράνης για τη στενή της συνεργασία με τις ΗΠΑ, όπως άλλωστε και το Κουβέιτ, το οποίο αποτέλεσε τον ισχυρότερο χρηματοδότη του Ιράκ κατά τη διάρκεια του ιρανο - ιρακινού πολέμου 1980 - 1988. Η Ιορδανία, η Αίγυπτος και η Παλαιστινιακή Αρχή δέχτηκαν σφοδρή κριτική από το Ιράν για τις "ειρηνευτικές συμφωνίες" με το Ισραήλ ενώ το Μπαχρέιν, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα όπως και πολλά άλλα αραβικά κράτη είχαν, επανειλημμένως, κατηγορήσει την Τεχεράνη ότι υποστηρίζει υλικά και ηθικά τους εξτρεμιστές ισλαμιστές που δρουν στο έδαφός τους. Εντούτοις, η μετριοπάθεια και οι χαμηλοί τόνοι που χρησιμοποιεί τους τελευταίους μήνες ο Ιρανός Πρόεδρος Μοχάμαντ Ταχαμί καθώς και η αποκάλυψη ότι πολλοί από τους ηγέτες των εξτρεμιστών ισλαμιστών στα ισλαμικά κράτη είναι βετεράνοι από τον πόλεμο του Αφγανιστάν κατά της πρώην Σοβιετικής Ενωσης, μουτζαχεντίν που είχαν χρηματοδοτηθεί από τη Δύση, μοιάζουν να έκαμψαν τις έντονες επικρίσεις τους απέναντι στην Τεχεράνη.

Στο επίκεντρο της συζήτησης της Συνόδου βρέθηκαν, εκτός από το Ισραήλ, την ισραηλινο - παλαιστινιακή "ειρηνευτική διαδικασία", την πολιτική των ΗΠΑ και τον νόμο ντ' Αμάτο, η κατάσταση στο Αφγανιστάν, οι στρατιωτικές συμφωνίες της Τουρκίας με το Ισραήλ και η σύσφιγξη των οικονομικών και εμπορικών σχέσεων μεταξύ των μουσουλμανικών χωρών. Οι διαφωνίες της Σαουδικής Αραβίας, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και του Πακιστάν, που αναγνώρισαν τους Αφγανούς Ταλιμπάν, με το Ιράν, που τους χαρακτηρίζει "μεσαίωνα", εμπόδισαν την άσκηση σκληρής κριτικής κατά του Αφγανιστάν ενώ ανάλογη στάση τηρήθηκε και με την Τουρκία σε μια προσπάθεια να μην οξυνθούν τα πνεύματα. Επίσης, οι στενοί δεσμοί πολλών ισλαμικών χωρών με τις ΗΠΑ (Σαουδική Αραβία, Κουβέιτ, Ιορδανία, Αίγυπτος) απομάκρυναν το ενδεχόμενο χρησιμοποίησης σκληρής γλώσσας κατά της Ουάσιγκτον, που δέχτηκε κριτική μόνο για τον νόμο ντ' Αμάτο.

Η διαφορά απόψεων ανάμεσα στους συμμετέχοντες προκάλεσε και τη διατύπωση προσεκτικών αιτημάτων σχετικά με την ισραηλινο - παλαιστινιακή "ειρηνευτική διαδικασία", για τη φύση της οποίας δε γίνεται κανένα σχόλιο στην τελική διακήρυξη της Συνόδου. Εντούτοις, το Ισραήλ αποκαλείται "κράτος τρομοκρατίας" και καλείται να σταματήσει κάθε εποικιστική δραστηριότητα σε κατεχόμενα αραβικά εδάφη, ενώ υποστηρίζεται η ίδρυση ανεξάρτητου παλαιστινιακού κράτους με πρωτεύουσα την Ιερουσαλήμ.

Το σημείο που όλοι οι συμμετέχοντες στη Σύνοδο Κορυφής της Τεχεράνης συμφώνησαν ομόφωνα, είναι η καταδίκη της τρομοκρατίας στο όνομα του Ισλάμ, γεγονός που, αναμφιβόλως, αναδεικνύει με τον καλύτερο τρόπο και το ουσιαστικό υπόβαθρο της προσέγγισης των αραβικών χωρών και της, πρόσφατα διαμορφωθείσας, ατμόσφαιρας ενότητας που διακατέχει τον αραβικό κόσμο. Οι αλλεπάλληλες σκληρές κυρώσεις, τα έκτακτα μέτρα, οι αποκλεισμοί και οι επεμβάσεις στις οποίες έχει προχωρήσει η Ουάσιγκτον, κατ' αρχάς, και γενικότερα η Δύση χρησιμοποιώντας το επιχείρημα της απειλής του ισλαμικού εξτρεμισμού σε συνδυασμό με την απροκάλυπτη αμερικανική υποστήριξη στο Ισραήλ φαίνεται ότι καλλιέργησαν επαρκώς το έδαφος για την επαναπροσέγγιση του, κατά τα άλλα, βαθιά διαφοροποιημένου αραβικού κόσμου.

Η συζήτηση και οι αντιπαραθέσεις που έλαβαν χώρα στα πλαίσια της Ογδοης Συνόδου Κορυφής του Οργανισμού Ισλαμικής Διάσκεψης έφεραν και πάλι στο προσκήνιο τις βαθύτατες διαφορές των αραβικών χωρών. Κάποιες παραμένουν γερά προσκολλημένες στο άρμα των Ηνωμένων Πολιτειών, όπως η Σαουδική Αραβία, η Αίγυπτος, η Ιορδανία, η Τουρκία και το Κουβέιτ, ενώ κάποιες άλλες κατακρίνουν με σκληρότητα κάθε τι που συνδέεται με τις ΗΠΑ επικαλούμενες, κυρίως, θρησκευτικούς λόγους. Η διαφοροποίηση αυτή έχει προκαλέσει και τη διαμόρφωση εντελώς διαφορετικών πολιτικών τακτικών απέναντι σε σημαντικότατα ζητήματα όπως η ισραηλινο - παλαιστινιακή "ειρηνευτική διαδικασία" και η παρουσία των αμερικανικών στρατιωτικών δυνάμεων στον Κόλπο. Διαφορετικές είναι και οι προσεγγίσεις των αραβικών χωρών σχετικά με τον ρόλο της θρησκείας στην κρατική δομή, διαφορά που αποδείχτηκε σαφώς μέσα από τη συζήτηση για την κατάσταση στο Αφγανιστάν.

Παρ' όλα αυτά, προς στιγμήν, οι Ισλαμιστές ηγέτες φαίνεται ότι παραμέρισαν τις διαφορές αυτές και δέχτηκαν να βρεθούν στην ίδια αίθουσα συνεδριάσεων και μάλιστα σε μια πρωτεύουσα που για πολλούς ήταν απαγορευμένη, από το 1979 και μετά. Πολλοί πολιτικοί αναλυτές και παρατηρητές έσπευσαν να χαρακτηρίσουν διπλωματική επιτυχία του Ιράν την πολυπληθή συμμετοχή στη Σύνοδο Κορυφής ιδιαίτερα σε σύγκριση με τη μικρή συμμετοχή των αραβικών χωρών στην οικονομική διάσκεψη για τη Μέση Ανατολή, που διοργανώθηκε πριν από λίγες ημέρες στο Κατάρ από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι ίδιοι οι ισλαμιστές ηγέτες εμφανίστηκαν ιδιαίτερα ευχαριστημένοι από την παρουσία τους στην Τεχεράνη και δήλωσαν ότι "έγινε ένα σημαντικό βήμα στην κατεύθυνση της σύσφιγξης των μεταξύ τους σχέσεων και του υπερσκελισμού των μεταξύ τους διαφορών". Οι πρώτες υψηλόβαθμες συνομιλίες της ιρανικής ηγεσίας με τη σαουδαραβική, την ιρακινή, την κουβετιανή, την αιγυπτιακή και την ιορδανική μετά το 1979, φαίνεται ότι δικαιολογούν την ικανοποίηση και την αισιοδοξία των ισλαμιστών ηγετών.

Το τελικό κείμενο της Συνόδου, με τους χαμηλούς του τόνους και την ευρύτητα των απόψεών του, αποδεικνύει τις διαφορές που διχάζουν ακόμα τον αραβικό κόσμο καθώς και τη διαφορετικότητα των στόχων, των αναγκών και των κυρίαρχων αντιλήψεων που χαρακτηρίζουν σήμερα τις ισλαμικές χώρες. Στην πραγματικότητα η διακήρυξη της Ογδοης Συνόδου Κορυφής του Οργανισμού Ισλαμικής Διάσκεψης δεν έδωσε ουσιαστικές απαντήσεις στα προβλήματα που ταλανίζουν τους αραβικούς λαούς. Δεν μπορεί, όμως, κανείς να παραβλέψει το γεγονός της συνύπαρξης των πενήντα και πλέον ισλαμιστών ηγετών στον ίδιο χώρο και την προσπάθεια επανάκτησης της μεταξύ τους επικοινωνίας παρά τις διαφωνίες τους. Και αυτή η ατμόσφαιρα ενότητας που έγινε προσπάθεια να κυριαρχήσει στην Τεχεράνη και οι αιτίες που την προκάλεσαν, είναι, ίσως, το ουσιαστικότερο συμπέρασμα που μπορεί κανείς να συγκρατήσει από την τελευταία Ισλαμική Σύνοδο Κορυφής του αιώνα.

Ελένη ΜΑΥΡΟΥΛΗ