Απ' ό,τι φαίνεται δε θα ησυχάσουμε εύκολα... Η "υπόθεση Νταϊάνα", έτσι όπως εξελίχτηκαν - προετοιμάστηκαν τα πράγματα, θα "πουλάει" για πάρα πολύ καιρό ακόμα. Πότε με τη μορφή "καινούριων αποκαλύψεων", πραγματικών ή φανταστικών γύρω από τις αιτίες θανάτου της, πότε με "καινούριες" εκδοχές της βιογραφίας της, θα τροφοδοτεί πρωτοσέλιδα εφημερίδων, αφιερώματα στα περιοδικά, ηλεκτρονικά δελτία ειδήσεων, συνεντεύξεις, ταινίες, σίριαλ, τραγούδια, βίντεο-κλιπ, διαφημιστικά κ.ά. Κάπου γράφτηκε πως μόνο τον τελευταίο καιρό γυρίζονταν ταυτόχρονα 20 κινηματογραφικές ταινίες γύρω από τη ζωή της. Αν και ο αριθμός αυτός για το τελευταίο μόνο διάστημα είναι κάπως υπερβολικός, το σίγουρο είναι πως στα 16 τελευταία χρόνια, που η εν λόγω πριγκίπισσα "παίζει" στη δημοσιότητα, έχουν ήδη γυριστεί ταινίες, τηλεοπτικά σίριαλ και γραφτεί βιβλία περισσότερα απ' ότι για τον βασιλιά Αρθούρο ή τον Ρομπέν των Δασών...

Τι έπαθε λοιπόν ξαφνικά ο κόσμος; Είναι δυνατόν να χάζεψε μαζικά ή να υπέστη μαζικό υπνωτισμό; Πώς είναι δυνατόν μία εντελώς ανύπαρκτη προσωπικότητα, έστω και κατά τη στιγμή της κηδείας της, να καθηλώνει έναν στους δύο τηλεθεατές σε όλο τον πλανήτη, χώρια τις εκατοντάδες χιλιάδες που στήθηκαν ζωντανά και ίσως ανυπόκριτα στην τελετή. Οι τόνοι χαρτιού που έχουν πουλήσει τα βιογραφικά της, επί της ουσίας "στύβονται" το πολύ σε πέντε γραμμές.

Ολη κι όλη η πλοκή - "δράμα" βρίσκεται στο χωρισμό των βαθύπλουτων γονιών της, την εποχή της εφηβείας της, ο γάμος με τον παιδικό της φίλο διάδοχο Κάρολο, ο χωρισμός της, μια άλλη ερωτική απογοήτευση καθόλου άσχετη με την αυτοπαγίδευση της δημοσιότητας, το ειδύλλιο με τον Αλ Φαγιέντ και το γνωστό τέλος... Ενδιάμεσα υπάρχουν κάτι επισκέψεις σε φιλανθρωπικά ιδρύματα, κάτι φωτογραφίες στο γυμναστήριο ή σε διακοπές σε εξωτικά μέρη... και αυτό είναι όλο. Μια χαμένη ζωή, με περιεχόμενο αέρα κοπανιστό, με τα πιο ακραία χαρακτηριστικά της αποξένωσης της βρετανικής αριστοκρατίας, που, όπως και των μεγαλοαστών, μπορεί να είναι ευχάριστη, αλλά λειτουργεί καταστροφικά και παραμορφωτικά, όσον αφορά τη διαμόρφωση της προσωπικότητας.

Ούτε να σπουδάσει τίποτα δε στάθηκε ικανή, παρά τα αμέτρητα δισεκατομμύρια της οικογένειας, που την έστειλε στο κολέγιο του Γουέστ Χιθ του Κεντ. Το μόνο αξιόλογο γύρω από την εποχή των "σπουδών" της είναι η προφητική αναφορά κάποιου από τους δασκάλους της, που τη χαρακτήριζε σαν άτομο "που παρατηρεί τι πρέπει να γίνει και το κάνει με θέληση και ευχαρίστηση". Και όμως αυτή η ζωή "κοπανιστός αέρας" πούλησε και θα πουλάει για χρόνια ακόμα, ακριβώς ίσως γι' αυτό. Γιατί δεν περιέχει τίποτα...

Το γεγονός είναι ότι ο έχων "σώας τας φρένας" και σε στοιχειώδη λειτουργία τη συνείδηση, τα τελευταία χρόνια ήταν σε θέση να παρατηρήσει την ανάδειξη πολλών "τίποτα" και τις μεθόδους που χρησιμοποιήθηκαν κατά περίπτωση γι' αυτό τον σκοπό. Για παράδειγμα, ενώ η υφήλιος όλη γνωρίζει τι έπαθε ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός στον πόλεμο του Βιετνάμ, ένα μέρος της ταπεινωμένης κοινής γνώμης "πήρε την εκδίκησή της" και κοινωνικοποιεί τα παιδιά της με τα ανύπαρκτα κατορθώματα και γεγονότα των ταινιών "Ράμπο". Προτιμούν να κρύβονται πίσω από μία "κατασκευή", παρά να συναντούν κάθε τόσο τη συλλογική ή ατομική τους συνείδηση.

Σαν από "σύμπτωση" του ίδιου παραγωγού - σκηνοθέτη - ηθοποιού, αγαπημένου του τότε Προέδρου Ρίγκαν, είναι η άλλη σειρά των ταινιών "Ρόκι". Αφού για χρόνια είδαν και αποείδαν τάζοντας τρισεκατομμύρια, ώστε να επιστρέψουν τον τίτλο του παγκόσμιου πρωταθλητή της πυγμαχίας πίσω στη λευκή φυλή και δεν το κατόρθωσαν ούτε τότε με τον Πολωνοβρετανό Μπούγκνερ, ούτε με κάποια "λευκή ελπίδα" από τη Νότια Αφρική, που ακουγόταν αλλά δε φαινόταν... ανέθεσαν το ρόλο στον κινηματογράφο και καθάρισαν... Η συνταγή ήταν ο συνειρμός που προκαλούσε το όνομα του αληθινού Ρόκι Μαρσιάνο και τα δοκιμασμένα κλισέ (Ιταλοί μετανάστες, γκέτο, αδιέξοδο κλπ) από την ταινία, εμπνευσμένη από το βιβλίο του Πρατολίνι, "Ο Ρόκο και τα αδέλφια του". Σ' αυτά προστέθηκε η "τυχαία ευκαιρία", το "άρπαγμά της από τα μαλλιά", με τη μοναχική σκληρή προετοιμασία... και το "αμερικάνικο όνειρο" αποκτά "υλική" υπόσταση. Αφ' ότου το "μηδέν" απόκτησε υπόσταση, μετά τράβηξε το δρόμο του σαν "πραγματικότητα" και κατατρόπωσε επί οθόνης μέχρι και τον "κακό Σοβιετικό", προετοιμασμένο κατάλληλα με όλες τις ευκολίες και τα συστήματα του Σοβιετικού κράτους...

Οι φανατικοί της λεγόμενης περιθωριακής λογοτεχνίας θα έχουν ήδη υπόψη τους δεκάδες τόμους γύρω από "ήρωες" του πολέμου στον Κόλπο, που χρονικά και μόνο είναι αδύνατον να έζησαν τέτοιες "Οδύσσειες" που περιγράφονται. Αλλωστε όλοι ξέρουμε πως δεν μπορεί να έγιναν τέτοια κατορθώματα "εδάφους", αφού ο πόλεμος έγινε από αέρος και τηλεοπτικά... Και όμως αυτά τα βιβλία του κομπιούτερ έχουν εκατομμύρια αναγνώστες σε ολόκληρο τον κόσμο και εκδίδονται σχεδόν ταυτόχρονα σε όλες τις γλώσσες.

Υπάρχουν πάρα πολλά παραδείγματα όπου το "απόλυτο κενό" μετατρέπεται σε πραγματικότητα, αλλά η περίπτωση της Νταϊάνας διαφέρει ίσως στο ότι για λόγους ιστορικούς για πρώτη φορά χρησιμοποιήθηκαν σχεδόν όλες οι μέθοδοι ταυτόχρονα, με πολλαπλάσιο ποσοτικά και ποιοτικά αποτέλεσμα.

Πολλά πρωτοσέλιδα χρησιμοποίησαν αυτό τον τίτλο για την "υπόθεση Νταϊάνα" και έχουν δίκιο μόνο για ένα λόγο που ή τον αγνοούν ή παριστάνουν πως τον αγνοούν. Εχουν δίκιο μόνο με την έννοια της νομοτελειακής εξέλιξης του μύθου, με το πιο αναμενόμενο έως και "φυσικό" αποτέλεσμα ή με άλλα, πιο απλά, λόγια "όπως στρώνεις κοιμάσαι"...

Δεν ξέρουμε αν όταν την ονόμασαν Νταϊάνα (θεά του κυνηγιού) ήξεραν ήδη πως ήταν προορισμένη να κυνηγά και να κυνηγιέται από τα ΜΜΕ σε όλο τον κόσμο, πάντως το σίγουρο είναι πως πολύ σύντομα στα νεανικά της χρόνια επιλέχτηκε γι' αυτό το ρόλο και, όπως σοφά είχαν προβλέψει οι δάσκαλοί της, τον έπαιξε "με θέληση και ευχαρίστηση".

Για παράδειγμα, τι δουλιά είχε ένα νεαρό κορίτσι, κόρη του βαθύπλουτου αριστοκράτη Ερλ Σπένσερ του 8ου, που τα παιδικά της χρόνια τα πέρασε παίζοντας στον κήπο με τα παιδιά της βασιλικής οικογένειας, να πάει να "δουλέψει" σε σπίτι νιόπλουτων Αμερικανών σαν μπέιμπι - σίτερ; Το "παράξενο" δεν είναι παράξενο, αν θυμηθεί κανείς ότι τότε ταυτόχρονα ανακοινώνεται ο δεσμός της με τον Κάρολο και άρα κάποιοι που ξέρουν περισσότερα στήνουν ήδη τη μελλοντική της εικόνα.Εκτοτε σχεδόν σε κάθε μεγάλη εμφάνιση της πριγκίπισσας παραβρίσκεται "κουβαλημένη" από την Αμερική εκείνη η οικογένεια, όπως αποδείχνουν τα βίντεο και οι φωτογραφίες, για να παραπέμπουν αυτόματα και σε εκείνη την πλευρά του "εργαζόμενου κοριτσιού" που... αγαπάει τα παιδιά. Αλλιώς, δεν υπήρχε τίποτα να πουν για εκείνη την περίοδο.

Στη συνέχεια, όταν τελικά προγραμματίστηκε ο βασιλικός γάμος, τι δουλιά είχαν εκείνες οι τότε παγκόσμιες τηλεοπτικές συνδέσεις; Μήπως και τότε ήταν κατά "απαίτηση της κοινής γνώμης"; Από πού την ήξεραν; Κάποιοι πάλι σερβίριζαν το "νέο πρόσωπο" στη βρετανική βασιλική οικογένεια, όπως δειλά δειλά σερβίριζαν τον Κάρολο να "σοσιαλίζει" και να... ανησυχεί για τα σκληρά αντιλαϊκά μέτρα της τότε πρωθυπουργού Θάτσερ. Η κάλυψη του γάμου εκείνη την εποχή, πριν 16 χρόνια, θυμίζουμε ότι έγινε από κρατικά κυρίως κανάλια, γιατί ακόμα δεν είχαν διαδοθεί και επιβληθεί σε τέτοια κλίμακα τα ιδιωτικά. Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, ήρθαν πολλά χρόνια αργότερα.

Μετά οι γνωρίζοντες παριστάνουν πως ξεχνούν ότι ο ρόλος "επισκέψεις σε φιλανθρωπικά ιδρύματα" καταμερίστηκε από τη βασιλική οικογένεια εκείνα τα χρόνια ακριβώς, σε μια προσπάθεια "φρεσκαρίσματος" της δημόσιας εικόνας της βασιλείας. Μέχρι τότε, αυτόν το ρόλο τον έπαιζε συστηματικά η βασιλομήτωρ, που ήδη τότε "έβγαινε" η πιο δημοφιλής της οικογένειας. Ομως χρειαζόταν ένα καινούριο νεανικό πρόσωπο και η Νταϊάνα ήταν η καταλληλότερη. Το στήσιμο ήταν τέλειο, αφού συνήθως όλως τυχαίως την τελευταία στιγμή ειδοποιούνταν οι δημοσιογράφοι και οι φωτογράφοι για να "πιάσουν" τη στιγμή της απόδοσης της φιλανθρωπίας. Κάτι άλλωστε που γινόταν συστηματικά τα προηγούμενα χρόνια και με τη βασιλομήτορα. Οι δηλώσεις ή δεν υπήρχαν ή ήταν ελάχιστες, για να διατηρείται η εικόνα της σεμνότητας, καθώς του μυστηρίου και του απόμακρου.

Οπως παλιότερα είχαν μάθει οι δημοσιογράφοι να σχολιάζουν τα καπέλα της βασιλομήτορος τώρα είχαν να γράφουν για τις ξεχωριστές τουαλέτες της Νταϊάνας, σ' αυτές τις εμφανίσεις της. Τίποτα άλλο δεν υπήρχε και όταν δεν υπάρχει τίποτα, δίνει την αφορμή να κτιστούν όλα τα παραμύθια του κόσμου... Αυτός ήταν και ο στόχος άλλωστε. Να φτιαχτεί ο αόριστος μύθος, αλλά και κανένας τουλάχιστον από τη βασιλική οικογένεια, ούτε η Νταϊάνα, να μην είναι υποχρεωμένος να τον στηρίξει ή να τον διαψεύσει.

Σιγά σιγά η πριγκίπισσα τελειοποιήθηκε σ' αυτόν το ρόλο της και όταν άρχισε η εποχή της ψυχρότητας με το παλάτι, ήξερε να τον παίζει, προκειμένου να κερδίζει πόντους στη σκληρή διαπραγμάτευση που έκανε μαζί τους για τα οικονομικά, τους τίτλους κλπ. Πύκνωσε τις δημόσιες εμφανίσεις τέτοιου τύπου, ερεθίζοντας σχεδόν καθημερινά την κοινή γνώμη.

Ηδη τότε έχουν εμφανιστεί τα πρώτα δείγματα της αυτοπαγίδευσης σ' αυτό το παιχνίδι με τη δημοσιότητα, γιατί από τη μια διεκδικεί τη μεγαλύτερη δυνατή φήμη και από την άλλη, όπως είναι φυσικό, θέλει την προστασία της ιδιωτικής της ζωής. Πρόκειται για τις γνωστές αντιφάσεις των ψεύτικων "υπερανθρώπων" - κατασκευάσματα της κάμερας και των "κονδυλοφόρων".

Ενα δείγμα που της θύμιζε πως ήταν μια παγιδευμένη στο ρόλο της θνητή, ήταν όταν ο Α. Μόρτον προτίμησε να πουλήσει έναντι κάποιων εκατομμυρίων, την ιστορία της σχέσης τους παρά να τη συνεχίσει. Τότε και η Νταϊάνα προφανώς κατάλληλα δασκαλεμένη έγινε ακόμα πιο προσεκτική ή μάλλον πιο τεχνική στο παιχνίδι της δημοσιότητας. "Δούλευε" πλέον μόνο με τους λεγόμενους "παπαράτσι", προσπαθώντας να ελέγχει τη διοχέτευση εικόνας και ελάχιστου λόγου.

Κλασικό παράδειγμα αυτής της "νέας τακτικής" ήταν οι μόλις πριν λίγους μήνες μακρινές φωτογραφίες της με τον Αλ Φαγιέντ, που όμως συνοδεύονταν με τις σχετικές δηλώσεις. Αρα είχαν ειδοποιηθεί (την τάδε ώρα από την τάδε γωνία... κλπ). Αποδείχτηκε όμως για άλλη μια φορά πως "όποιος παίζει με τη φωτιά καίγεται...".

Το γεγονός πως τεράστιο πλήθος κόσμου παρακολούθησε συγκινημένο ζωντανά την κηδεία, όπως και το ότι εκατομμύρια τηλεθεατές σε όλο τον πλανήτη υποβλήθηκαν σε "μαζική ύπνωση", είναι αναμφισβήτητο και ιδιαίτερα ανησυχητικό.

Οι νόμοι της Κοινωνικής Ψυχολογίας θα μας πουν ότι "το ψυχολογικό πλήθος είναι προσωρινό ον, που συντίθεται από ετερογενή στοιχεία στιγμιαία συγκολλημένα, ακριβώς όπως τα κύτταρα ενός ζωντανού σώματος αποτελούν με τη συνένωσή τους ένα καινούριο ον, που εκδηλώνει χαρακτήρες έντονα διαφορετικούς από τους χαρακτήρες του κάθε κυττάρου" ("Ψυχολογία των Οχλων" Γ. Λε Μπον). Δηλαδή αυτό ακριβώς που βιώσαμε πριν από λίγες ημέρες, όπου άνθρωποι με ξεχωριστές προσωπικότητες, ενδιαφέροντα, ηλικίες, με την κατάλληλη διέγερση έσβησαν για λίγο τις ξεχωριστές τους συνειδήσεις ή τις όποιες συλλογικές, πέρασαν προσωρινά στο χώρο του ασυνείδητου και ενώθηκαν σε ένα πλήθος μαζικά συγκινημένο.

Για να σβηστούν οι συνειδήσεις και να ομαδοποιηθούν στον κοινό ασυνείδητο κόσμο των συναισθημάτων χρειάστηκαν πάλι γνωστοί μηχανισμοί της κοινωνικής ψυχολογίας. Χρησιμοποιήθηκε υπερβολικά ο μηχανισμός της ταύτισης,που ομαδοποίησε τεράστιες ξεχωριστές κατηγορίες του υπό διαμόρφωση ψυχολογικού πλήθους. Για παράδειγμα, "δουλεύτηκε" στις ανταποκρίσεις και τα ρεπορτάζ πολύ, ακόμα και εδώ στην Ελλάδα, το επίθετο "Σταχτοπούτα",που λειτουργούσε μέσω του μηχανισμού της ταύτισης για μια ορισμένη κατηγορία νέων, αλλά και μεγαλύτερων γυναικών, που πίσω από τη συνείδησή τους κρύβουν ίσως το πολύ κλασικό ανικανοποίητο όνειρο. Η συνείδηση θα έλεγε: από πού έως πού "Σταχτοπούτα" το πλουσιοκόριτσο, που έπαιζε από μικρή με το διάδοχο; Ομως η συνείδηση είχε σπρωχτεί σε προσωρινή εξαφάνιση από τα λέγε λέγε των μικροφώνων και είχε ξυπνήσει η ασύνειδη ιδιότητα του ψεύτικου ονείρου, που μαζί με το μηχανισμό της ταύτισης, εξαφάνιζε το ετερογενές και ένωνε σε ένα πολύ χαμηλότερο επίπεδο συναισθημάτων, ανίκανων για την παραμικρή λογική σκέψη.

Να λοιπόν, για παράδειγμα, γιατί το "Τάιμ" επιμένει πως όλο το "νόημα" και η "εξαιρετική παρουσία" της Νταϊάνα πιάνεται από ένα παπούτσι χορού κρεμασμένο στα κάγκελα του παλατιού του Κένσιγκτον όπου γράφεται: "Ησουν μια Σταχτοπούτα, τώρα είσαι ωραία κοιμωμένη". Ας σημειώσουμε τέλος πως το παραμύθι της "Σταχτοπούτας", όσον αφορά το μηχανισμό της ταύτισης, κατά έμμεσο τρόπο και στο επίπεδο του ασύνειδου δεν αφήνει ανεπηρέαστους ούτε τους άντρες, αφού λειτουργεί το ψευτοόνειρο του άλματος στην επιτυχία, όπου τα εμπόδια ξεπερνιούνται με τη βοήθεια του "μαγικού ραβδιού". Αναφέραμε ήδη πιο πάνω το σενάριο του "Ρόκι", όπου φυσικά το "μαγικό ραβδί" έχει αντικατασταθεί από το πρωινό τρέξιμο, τα πολλά πους-απς και τα μελάτα αυγά... αλλά μπορούμε να θυμηθούμε και τη λειτουργία που έχουν ακόμα οι παλιές ελληνικές ταινίες, όπου ο μύθος είναι πότε με την "αρσενική" και πότε με τη "θηλυκή" του εκδοχή...

Με τον ίδιο τρόπο φυσικά δουλεύτηκαν σχεδιασμένα ή τυχαία κατά κατηγορία πληθυσμού, τα επίθετα "μητέρα, φιλάνθρωπη, ανατρεπτική, αγία, θεά...",ώσπου πλέον είχε χαθεί κάθε μέτρο και στο πεδίο του ασύνειδου άκουγες ό,τι ήθελες... Με το διαρκή βομβαρδισμό υπερβολικού λόγου και εικόνας αγγίζονταν - διεγείρονταν όλο και καινούριες κατηγορίες του πληθυσμού και ενώνονταν στο χαμηλό επίπεδο των κατασκευασμένων συναισθημάτων. Ο καθένας διέφερε στον κόσμο της συνείδησηςν αλλά δεν είχε καμιά διαφορά στις κοινές δράσεις του ασύνειδουν που του είχαν υποβληθεί - επιβληθεί.

Ταυτόχρονα ο μηχανισμός της μεταδοτικότητας έκανε και αυτός τη δουλιά του και εκεί που δεν μπορούσε να λειτουργήσει αυτόματα, δέχτηκε τη "μηχανική" βοήθεια από τα ΜΜΕ, αλλά και τη βρετανική κυβέρνηση και τις αρχές. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση που αναφέρει ο "Εκόνομιστ" για το τι συνέβη με τις ομοσπονδίες των σπορ, που είναι γνωστό για το τι ρόλο παίζουν στη ρύθμιση του βρετανικού τρόπου ζωής, ιδιαίτερα το Σαββατοκύριακο. Η Ομοσπονδία του Κρίκετ "πρόλαβε", πριν φουντώσει η συγκίνηση, να "καθαρίσει" με ενός λεπτού σιγή πριν τους προγραμματισμένους αγώνες, η Ομοσπονδία Ποδοσφαίρου, που συνεδρίασε αργότερα, είχε ήδη "συγκινηθεί" και αποφάσισε την αναβολή των αγώνων. Η εθνική ποδοσφαίρου της Σκοτίας, που είχε αγώνα με τη Λευκορωσία και είχε αποφασιστεί να τον κάνουν, αναγκάστηκε να τον αναβάλει κάτω από τις πιέσεις της κυβέρνησης του Τ. Μπλερ και με δεδομένο ότι τρεις ποδοσφαιριστές, υπό την επίδραση της γενικής ατμόσφαιρας που στο μεταξύ είχε διαμορφωθεί, αρνιούνταν να κατέβουν στο γήπεδο. Γενικά η κυβέρνηση του Τ. Μπλερ λειτούργησε ακολουθώντας την αρχή του Ρ. Κίπλινκγ: "Βάδιζε με τους βασιλείς - μη χάνεις το κοινό αίσθημα". Ενα "κοινό αίσθημα" όμως, κατάλληλα προετοιμασμένο και "φουντωμένο".

Με τέτοιους και άλλους μηχανισμούς της Κοινωνικής Ψυχολογίας που λειτούργησαν αυτόματα ή με λίγο "σπρώξιμο", αλλά σε μια υπερβολική πρωτοφανή δόση, που δόθηκε αρχικά σταγόνα σταγόνα για 16 χρόνια και τις τελευταίες ημέρες "ολόκληρο το μπουκάλι" στην κοινή γνώμη, δεν είναι καθόλου παράξενη η μαζική συγκίνηση που προκλήθηκε για την απώλεια μιας ζωής, που ήταν χαμένη από καιρό...

Το ζήτημα που είναι το σοβαρότερο, δεν είναι αν τελικά κατορθώσουν να ανακηρύξουν "αγία" την Νταϊάνα ή ό,τι άλλο θέλουν... Το ζήτημα βρίσκεται στο γεγονός πως γινόμαστε καθημερινά μάρτυρες των τρομακτικών πραγματικά δυνατοτήτων που έχουν αναπτυχθεί στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης. Οι μέθοδοι εξαφάνισης της συνείδησης και απελευθέρωσης των ασύνειδων ιδιοτήτων είναι πολύ παλιές και εκεί έχει στηριχτεί η ανάπτυξη διάφορων κοσμοθεωριών ή επιμέρους ιδεολογιών, πχ θρησκείες κλπ. Το καινούριο είναι η υπερβολική ποσότητα που μπορεί να δοθεί η "δόση" και οι τεχνικές δυνατότητες της διάδοσής της, από άκρο σε άκρο στον πλανήτη. Οσο οι μηχανισμοί διάδοσης ιδεών, αλλά και διέγερσης του ασύνειδου βρίσκονται στην απόλυτη κυριαρχία του κεφαλαίου, κανένας δεν μπορεί να κοιμάται ήσυχος ότι έχει αναπτυγμένο τον προσωπικό του αμυντικό μηχανισμό να αντισταθεί και να "γλιτώσει".

Πρώτα από όλα η προσωπική συνείδηση λειτουργεί επιλεκτικά παίρνοντας ό,τι "της αρέσει" πράγμα που την κάνει επιρρεπή σε ολισθήματα, με δεδομένα τα ασαφή όρια με τον κόσμο των συναισθημάτων και του ασύνειδου. Ομως το σοβαρότερο ίσως πρόβλημα βρίσκεται στο γεγονός ότι οι μηχανισμοί χειραγώγησης είναι αυτοί που σου βάζουν τα όρια συνολικά και εσύ μετά προσπαθείς, με μόνη την προσωπική σου στάση, αν έχεις κατορθώσει να διασώσεις το συνειδητό σου κόσμο, να αποδείξεις πως "δεν είσαι ελέφαντας"... Μια τέτοια προσπάθεια, όταν είναι μόνο ατομική, παγιδευμένη κάτω από τα διαμορφωμένα όρια, είναι συνήθως και καταδικασμένη. Πολλά έχουν ίσως να μας διηγηθούν άνθρωποι που έβλεπαν τη μαζική τρέλα του φασισμού να φουντώνει και πίστευαν ότι δεν τους αγγίζει, αφού αυτοί διατηρούνται "σώοι στας φρένας". Πόσοι και πόσοι επιστήμονες μελετητές κλπ, σκοντάφτουν σήμερα στον παραλογισμό του λεγόμενου νεοφιλελευθερισμού και αντί να ασχολούνται με την παραπέρα προώθηση της επιστήμης τους, αναγκάζονται ένα επίπεδο πιο κάτω να βλέπουν - αποδείχνουν πως δεν υπάρχει λειτουργία "ελεύθερης αγοράς" στην εποχή της κυριαρχίας των μονοπωλίων;

Η ατομική αντίσταση είναι χρήσιμη, αλλά γίνεται αναποτελεσματική από μόνη της όταν απαιτείται αλλαγή της συλλογικής συνείδησης και μαζική αντίσταση. Η οργανωμένη συλλογική δράση, εκτός του ότι προστατεύει τα όρια της συλλογικής συνείδησης, αρχίζει και τη διαδικασία μετακίνησής τους από τη συμπίεση που δέχονται στον κόσμο του παράλογου και θεμελιώνει τους τρόπους υπέρβασής τους. Σε τελευταία ανάλυση, η οργανωμένη συλλογική δράση είναι και η μοναδική διαδικασία που βάζει μπρος το μηχανισμό απελευθέρωσης και της ατομικής προσωπικότητας.

Παύλος ΑΛΕΠΗΣ