ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ

Η οικοδόμηση και η πορεία του σοσιαλισμού σε συνθήκες αντιπαράθεσης με τον καπιταλισμό

Από την πρώτη στιγμή που επικράτησε η Οκτωβριανή Επανάσταση ο ιμπεριαλισμός έθεσε ως πρώτιστο καθήκον του την ανατροπή του νεαρού σοβιετικού κράτους, στην αρχή με την ένοπλη επέμβαση και βία και κατόπιν με την τακτική της ιμπεριαλιστικής περικύκλωσης και απομόνωσης η οποία επέβαλε και τον εμφύλιο πόλεμο. Οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις ενθάρρυναν τη ναζιστική Γερμανία να στραφεί κατά της Σοβιετικής Ενωσης με την ελπίδα ότι θα γονατίσει και θα ηττηθεί κάτω από τα πλήγματα και τις καταστροφές του πολέμου.

Μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και την απόσπαση από τον καπιταλισμό ένδεκα κρατών, δηλαδή του 26% του παγκόσμιου εδάφους, ο ιμπεριαλισμός επιχειρεί με όλα τα μέσα να εμποδίσει την επέκταση του σοσιαλισμού και ταυτόχρονα να ανακτήσει το χαμένο έδαφος, εφαρμόζοντας την τακτική του "ψυχρού πολέμου" και διακηρύσσοντας σε όλους τους τόνους τα συνθήματα της "κομμουνιστικής απειλής" και του "κομμουνιστικού χάους". Παραβιάζουν μεταπολεμικές συμφωνίες με στόχο να ενισχυθεί η Γερμανία και να γίνει επιθετικό προγεφύρωμα σε βάρος των σοσιαλιστικών χωρών και της ίδιας της Σοβιετικής Ενωσης.

Ο ιμπεριαλισμός ευθύνεται για περισσότερες από 150 πολεμικές επιχειρήσεις, συγκρούσεις και πραξικοπήματα, μέσω των οποίων αναδείχτηκαν δικτατορικά, τρομοκρατικά καθεστώτα. Πάνω από 1,5 εκατομμύριο παιδιά είναι τα θύματα των πολέμων που προκάλεσε ο ιμπεριαλισμός από τις αρχές της 10ετίας του '80 μέχρι σήμερα.

Στις αρχές της 10ετίας του '70 η πολιτική του ψυχρού πολέμου έφθασε σε αδιέξοδο. Αναζητούνται νέοι δρόμοι, προκειμένου να υπονομευτεί το σοσιαλιστικό σύστημα και το κομμουνιστικό κίνημα σε όλο τον κόσμο. Τα βαθύτερα αίτια της νέας τακτικής βρίσκονται στο γεγονός, ότι οι θέσεις του ιμπεριαλισμού εξασθένησαν στρατιωτικά και πολιτικά χάρη στην οικονομική, στρατιωτική και πολιτική άνοδο του σοσιαλισμού, τα επιτεύγματα του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα και την πάλη των λαών στις καπιταλιστικές χώρες. (6)

Ο ιμπεριαλισμός, όμως, δεν είναι διατεθειμένος να σεβαστεί τις συμφωνίες. Αμέσως μετά τη διάσκεψη αναπροσαρμόζει την τακτική του απέναντι στο σοσιαλιστικό σύστημα, με στόχο να επωφεληθεί μονόπλευρα από τις συμφωνίες. Χρησιμοποιεί ως αντίβαρο την ιδεολογική δολιοφθορά, την αξιοποίηση των εσωτερικών δυσκολιών και αδυναμιών, που εμφανίζονταν στις χώρες του σοσιαλισμού, εξαιτίας αντικειμενικών αλλά και υποκειμενικών παραγόντων. Εγκαινιάζει την πολιτική "των γεφυρών", την τακτική της δήθεν "σύγκλισης των δύο συστημάτων" και της αναγνώρισης "ορισμένων" επιτυχιών του σοσιαλισμού, πάντα με τον ίδιο στόχο, να καταφέρει το αποφασιστικό πλήγμα στο σοσιαλιστικό σύστημα.

Οι ισχυρές καπιταλιστικές χώρες οργανώνουν συστηματικές και πολύμορφες "προβοκάτσιες" και αντικομμουνιστικές εκστρατείες με σύνθημα την υπεράσπιση των "ανθρώπινων δικαιωμάτων". Χρησιμοποιούν τα πιο σύγχρονα ιδεολογικά όπλα χειραγώγησης των λαών, για να διαμορφώσουν ένα εχθρικό κλίμα σε βάρος των σοσιαλιστικών χωρών και του κομμουνιστικού κινήματος γενικότερα. Στηρίζουν ανοιχτά διάφορα αντισοσιαλιστικά και αντικομμουνιστικά στοιχεία και ομάδες, όπως δείχνουν τα γεγονότα της Τσεχοσλοβακίας και της Πολωνίας. Αξιοποιούν τις ιδεολογικοπολιτικές διαφορές ανάμεσα στα κομμουνιστικά κόμματα. Υποστηρίζουν οικονομικά, πολιτικά και ηθικά, ακόμη και την παραμικρή εκδήλωση δυσαρέσκειας ή διαφωνίας με το ΚΚΣΕ και τη Σοβιετική Ενωση. Διαθέτουν δισεκατομμύρια δολάρια, μέσα από τους προϋπολογισμούς των χωρών τους, για τους σκοπούς αυτούς.

Χρησιμοποιούν ένα ατέλειωτο κατάλογο μεθόδων, αντιπερισπασμών και σαμποτάζ, ανάλογα με τις περιστάσεις και την ιδιομορφία της κάθε χώρας. (7)Πλάι στον παλιότερο αντικομμουνισμό, που έγραφε στη σημαία του το σύνθημα"κάλλιο νεκρός παρά κόκκινος", εμφανίζεται ο σύγχρονος, με βασικό πάντα σκοπό τη βαθμιαία παλινόρθωση του καπιταλιστικού συστήματος. (8)

Οπως γίνεται φανερό, η ιμπεριαλιστική επιθετικότητα και η συγκεκριμένη, κάθε φορά, ευέλικτη τακτική της αποτελούσε ένα σημαντικό και σοβαρό παράγοντα που ασκούσε επίδραση στις σοσιαλιστικές χώρες, στις διεθνείς σχέσεις. Η οποιαδήποτε υποτίμηση και πολύ περισσότερο η καλλιέργεια αυταπατών για τη φύση και το χαρακτήρα του ιμπεριαλισμού έχει για το εργατικό και λαϊκό κίνημα αρνητικά, ολέθρια αποτελέσματα. Οι συνέπειες της ενιαίας στρατηγικής και τακτικής του καπιταλισμού απέναντι στο σοσιαλισμό δε συνάντησε την ανάλογη δράση του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, σε συνθήκες που υπήρχε απαίτηση όχι μόνο για μια ενιαία στρατηγική απάντηση, αλλά και από κοινού επεξεργασμένη τακτική.

Η οικοδόμηση του σοσιαλισμού σε μια χώρα, στη Σοβιετική Ενωση, ως το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο

Από την Οκτωβριανή Επανάσταση μέχρι την έκρηξη του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου, η ΕΣΣΔ πραγματοποίησε ένα άλμα πρωτοφανές στην ιστορία της κοινωνικής εξέλιξης. Διέτρεξε ταχύτατα το μεγαλύτερο μέρος της απόστασης, που τη χώριζε από τις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες.

Η ΕΣΣΔ υποχρεώθηκε να εξασφαλίσει παραγωγική αυτάρκεια, ώστε να αντιμετωπίσει τη διεθνή απομόνωση. Είχε να αντιμετωπίσει το πρόβλημα των πηγών ενέργειας, να αναπτύξει τη σιδηρουργία και τη βιομηχανία όπλων, λόγω της διεθνούς κατάστασης, χωρίς να διαθέτει χημική βιομηχανία και ισχυρή μεταλλουργία. Μέσα σε δύσκολες, ανομοιόμορφες κλιματολογικές και εδαφικές συνθήκες έπρεπε να αναπτύξει τη βαριά βιομηχανία και εκμηχανισμένη αγροτική οικονομία.

Ηταν ανάγκη να συγκροτηθεί ισχυρός κεντρικός σχεδιασμός και συγκεντρωτική καθοδήγηση για ένα σχετικά μεγάλο χρονικό διάστημα. Ο κεντρικός σχεδιασμός συντέλεσε αποφασιστικά, ώστε να σταθεί η ΕΣΣΔ στα πόδια της, να καλύψει αποστάσεις αιώνων στην κοινωνικοπολιτική και πολιτιστική ανάπτυξη, να αντιμετωπίσει στην πορεία τη χιτλερική φασιστική επίθεση και να συμβάλει αποφασιστικά στη διεθνή νίκη κατά του φασισμού.

Η σοβιετική εξουσία ήταν υποχρεωμένη να υλοποιεί την αρχή της κοινωνικοποίησης βασικών μέσων παραγωγής, φροντίζοντας ταυτόχρονα για την ανάπτυξη της συμμαχίας της εργατικής τάξης με την αγροτιά, σε συνθήκες όξυνσης της ταξικής πάλης.

Το ΚΚΣΕ δεν ήθελε και δεν είχε κανένα συμφέρον, η ταξική πάλη, που εντάθηκε την περίοδο εκείνη, να πάρει τη μορφή εμφύλιου πολέμου. Αυτός επιβλήθηκε, γιατί οι οπαδοί της ταξικής κοινωνίας δεν υποχωρούν εύκολα και προπάντων σιωπηλά.

Την πολιτική του "πολεμικού κομμουνισμού" τη διαδέχτηκε η "Νέα Οικονομική Πολιτική" (ΝΕΠ) και αργότερα η πολιτική της "επίθεσης του σοσιαλισμού ενάντια στο καπιταλισμό" και της "ολοκληρωτικής συνεταιριστικής οργάνωσης της αγροτικής οικονομίας". (9)

Γενικά η σοβιετική εξουσία αντιμετώπισε με επιτυχία τα προβλήματα ανόρθωσης της βιομηχανίας, της αγροτικής παραγωγής και των μεταφορών. Εθεσε τις βάσεις της σοσιαλιστικής παραγωγής με θεαματικούς ρυθμούς ανάπτυξης και σε συνθήκες όξυνσης της αντιπαράθεσης ανάμεσα στις σοσιαλιστικές και τις καπιταλιστικές δυνάμεις (κουλάκοι και τμήμα της διανόησης, που προέρχεται από την κυρίαρχη τάξη. (10)

Οι συγκεκριμένες συνθήκες (περικύκλωση, απειλή πολέμου σε συνδυασμό με τη μεγάλη καθυστέρηση) επέβαλαν ταχύτατους ρυθμούς στην προώθηση της κολεκτιβοποίησης, που σε ορισμένες περιοχές προκάλεσαν κοινωνικές τριβές και δυσκολίες στη συμμαχία της εργατικής τάξης και της μεσαίας αγροτιάς κατά του καπιταλισμού. (11) Κομματικές αποφάσεις και ομιλίες του Ι. Στάλιν κάνουν λόγο για προβλήματα και λάθη στον υπολογισμό της ποικιλομορφίας κάθε περιοχής. Υποκαθίσταται σε ορισμένες περιπτώσεις η προκαταρκτική δουλειά προετοιμασίας με τη γραφειοκρατική επιβολή του κινήματος, με αποφάσεις στα χαρτιά για την ανάπτυξη κολχόζ σε χώρους που δεν υπάρχουν ακόμα στην πραγματικότητα.

Τα προβλήματα, που εμφανίστηκαν στην πορεία της συνεταιριστικοποίησης όξυναν τις αντιθέσεις της εργατικής τάξης με τη μικρή και μεσαία αγροτιά. Παρά τις διορθωτικές αποφάσεις στην εφαρμογή της συνεταιριστικοποίησης, παρέμειναν προβλήματα.

Η αρχική φάση οικοδόμησης του σοσιαλισμού προσφέρεται για παραπέρα μελέτη. Δίνει πείρα για τη σχέση οικονομίας και πολιτικής στην περίοδο που η νέα εξουσία προσπαθεί να βάλει τις βάσεις της σοσιαλιστικής οικοδόμησης με την εμπέδωση και στερέωση της συμμαχίας της εργατικής τάξης με τα μεσαία στρώματα της πόλης και του χωριού.

Στα ντοκουμέντα του Κόμματος διαπιστώνονταν ορισμένα συμπτώματα χαλάρωσης της φυσιογνωμίας και των χαρακτηριστικών του, όπως γραφειοκρατία, εφησυχασμός, κατάχρηση εξουσίας. Γεγονός που οδηγεί σε απόφαση "εκκαθάρισης των γραμμών του". Οι στρεβλώσεις που εμφανίζονται, αποδίδονται κυρίως στο πρόβλημα της ανάδειξης στελεχών. Στη θέση των στελεχών, που είχαν πέσει θύματα των αντισοσιαλιστικών δυνάμεων κατά την περίοδο του εμφυλίου των πρώτων χρόνων της σοβιετικής εξουσίας, αναδείχτηκαν αντικαταστάτες χωρίς πείρα και απαιτούμενη ιδεολογική και πολιτική μόρφωση. (12)

Η νέα κατάσταση απαιτούσε νέο τρόπο αντιμετώπισης της κομματικής δουλειάς, και στα πλαίσια αυτά το Κόμμα υπογράμμιζε την ανάγκη να διευρυνθεί η εσωκομματική δημοκρατία και να αντιμετωπιστούν φαινόμενα διοικητικού τρόπου επίλυσης των προβλημάτων, παραβίασης της αρχής της αιρετότητας των κομματικών, καθώς δεν πραγματοποιούνταν, αδικαιολόγητα, οι προβλεπόμενες καταστατικές διαδικασίες των συνδιασκέψεων. (13)

Η μελέτη της περιόδου αυτής και των σχετικών ντοκουμέντων μαρτυρούν ότι υπήρχε απόσταση και απόκλιση από τις αποφάσεις. Παρά τα μέτρα για την ανάπτυξη της εσωκομματικής δημοκρατίας και της συλλογικότητας εμφανίστηκαν φαινόμενα κατάχρησης εξουσίας, αυθαιρεσιών.

Η κριτική που άσκησε το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ (1956) σ' αυτή την περίοδο δε συνιστούσε ολόπλευρη και αντικειμενική εξέταση της πορείας οικοδόμησης του σοσιαλισμού στις συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες. Η συζήτηση επικεντρώθηκε στο θέμα της προσωπολατρίας, ζήτημα που από μόνο του δεν μπορεί να δώσει ολοκληρωμένες απαντήσεις για τα προβλήματα της περιόδου, όπως και για αρνητικά φαινόμενα στη λειτουργία και δράση του Κόμματος.

Το πιο σοβαρό είναι ότι το 20ό συνέδριο καταδίκασε τη σωστή θέση - για τη συγκεκριμένη εκείνη ιστορική φάση - ότι οξυνόταν η ταξική πάλη. (14) Στην προπολεμική περίοδο, (οικοδόμηση του σοσιαλισμού σε μια χώρα σε συνθήκες περικύκλωσης) η εκμηδένιση της δράσης των εκμεταλλευτριών τάξεων, των ερεισμάτων και υπολειμμάτων τους δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Ηταν αναγκαία και επιβεβλημένη η επαγρύπνηση απέναντι στις μηχανορραφίες του καπιταλισμού που συναντούσαν την απήχηση και τη στήριξη στο εσωτερικό της χώρας, ανάμεσα σε δυνάμεις που είχαν συμφέρον να παρεμποδίσουν την οικοδόμηση των βάσεων του σοσιαλισμού. Ηταν υποχρεωτικός - στη συγκεκριμένη περίοδο - ο συγκεντρωτικός τρόπος διεύθυνσης της οικονομίας, και ως ένα σημείο οι επιδράσεις του στο πολιτικό εποικοδόμημα..

Η κριτική που άσκησε το 20ό Συνέδριο αξιοποιήθηκε για να εξαπολυθεί μια μηδενιστική και συκοφαντική επίθεση εναντίον του σοσιαλισμού από εκείνους που δεν ενδιαφέρονταν, βεβαίως, να μελετήσουν τα λάθη και να τα καυτηριάσουν, αλλά στο όνομα των λαθών να χτυπήσουν στη ρίζα της την κομμουνιστική θεωρία και τη σοσιαλιστική οικοδόμηση. Με τη "σταλινολογία" ο ιμπεριαλισμός έδειξε όλο το ταξικό μίσος του για τη διαμόρφωση του σοσιαλιστικού συστήματος μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο.

Ενα συμπέρασμα είναι ότι το Κόμμα και στις πιο σύνθετες και δύσκολες στιγμές της σοσιαλιστικής οικοδόμησης δεν πρέπει να υποτιμά ότι πέρα από το κύριο και το βασικό, που είναι η αντεπαναστατική απειλή, ελλοχεύει και ο κίνδυνος να γίνονται καταχρήσεις εξουσίας και αυθαιρεσίες από στελέχη και όργανα. Είναι υπαρκτός ο κίνδυνος να συγχέεται και να ταυτίζεται η αντισοσιαλιστική κριτική και δράση με την κριτική πραγματικών λαθών και παρεκκλίσεων.

Η τελευταία λέξη για τα πραγματικά προβλήματα, τη συνολική πείρα και τις αρνητικές πλευρές της περιόδου αυτής δεν έχει ειπωθεί. Απαιτείται βαθύτερη μελέτη της περιόδου, ώστε να βγουν ολοκληρωμένα και αντικειμενικά ιστορικά συμπεράσματα για την αρχική φάση της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, να αναδειχτούν οι θετικές αλλά και αρνητικές πλευρές στις πραγματικές διαστάσεις τους.