Η συζήτηση για το φαινόμενο του θερμοκηπίου, τις επιπτώσεις του και τα διάφορα σενάρια γύρω από την αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη συνεχίζονται και θα εξακολουθήσουν να βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη της παγκόσμιας ατζέντας. Η επιστημονική κοινότητα τροφοδοτεί συνεχώς με νέα στοιχεία για την υπάρχουσα κατάσταση και τις εξελίξεις σε κυβερνήσεις και διεθνείς οργανισμούς. Τα ΜΜΕ ανατροφοδοτούν, τα πλέον εντυπωσιακά από αυτά, στην κοινή γνώμη και κοινωνικά και οικολογικά κινήματα προσπαθούν να πιέσουν τις πολιτικές ηγεσίες των χωρών τους σε μια διαφορετική κατεύθυνση την περιβαλλοντική πολιτική τους. Η αποτυχία των διεθνών διασκέψεων για το ζήτημα μπορεί να απογοήτευσε μεγάλες πληθυσμιακές ομάδες, αλλά όσοι αντιλαμβάνονται ότι τα πάντα, ακόμα και η σωτηρία του πλανήτη, είναι θέμα συσχετισμού δυνάμεων, όχι μόνο δεν το έβαλαν κάτω, αλλά αντίθετα πυκνώνουν τις αντιδράσεις και τις πιέσεις τους για μια ριζική μετατροπή της υπάρχουσας κατάστασης.

Καθώς η ηλιακή ενέργεια προσκρούει στην ατμόσφαιρα της Γης, το 26% της παγκόσμιας ενέργειας αντανακλάται πίσω στο διάστημα από τα σύννεφα και τα αιωρούμενα σωματίδια. Ενα ποσοστό της τάξης του 19% απορροφάται από τα σύννεφα, τα αιωρούμενα σωματίδια και αέρια (κυρίως το όζον). Ενα ποσοστό 4% που διαπερνά επίσης την ατμόσφαιρα αντανακλάται στο διάστημα και το υπόλοιπο 51% φτάνει στην επιφάνεια της Γης, θερμαίνοντας τον πλανήτη, συμβάλλοντας στην εξάτμιση του νερού, στο λιώσιμο των χιονιών και των πάγων κι ένα άλλο μέρος απορροφούν τα φυτά στη διαδικασία της φωτοσύνθεσης. Η θέρμανση της επιφάνειας της Γης από την ηλιακή ενέργεια δημιουργεί το φαινόμενο της εκπομπής υπέρυθρης ακτινοβολίας, με κατεύθυνση το διάστημα. Ενα μικρό μέρος της, όμως, καταλήγει σ' αυτό. Το μεγαλύτερο μέρος της απορροφάται από τα αέρια συστατικά της ατμόσφαιρας, τα γνωστά αέρια του θερμοκηπίου. Η απορρόφηση της ενέργειας αυτής μετατρέπεται σε επιπλέον θερμική ενέργεια, η οποία προστίθεται στην ατμόσφαιρα του πλανήτη.

Τα θερμότερα μόρια των αερίων του θερμοκηπίου ακτινοβολούν ενέργεια προς όλες τις κατευθύνσεις. Πάνω από το 90% της ενέργειας αυτής επιστρέφει απορροφούμενη στην επιφάνεια της Γης. Η επιφάνεια της Γης επανεκπέμπει ενέργεια, η οποία απορροφάται από τα αέρια του θερμοκηπίου κ.ο.κ. Ομως, η ποσότητα της θερμικής ενέργειας, που προστίθεται στην ατμόσφαιρα εξαρτάται από τη συγκέντρωση των αερίων του θερμοκηπίου. Οσο μεγαλύτερη είναι η συγκέντρωση των αερίων αυτών τόσο μεγαλύτερη ποσότητα θα απορροφηθεί από αυτά, άρα θα επιστρέψει στην επιφάνεια της Γης, για να υπερθερμάνει τον πλανήτη. Η συγκέντρωση όλων των αερίων αυτών έχει αυξηθεί από την περίοδο της βιομηχανικής επανάστασης, αλλά το φαινόμενο εντάθηκε τον προηγούμενο αιώνα. Η ύπαρξη μαθηματικών μοντέλων και η χρήση Η/Υ μάς δίνουν τη δυνατότητα για εκτιμήσεις του βαθμού ανόδου της θερμοκρασίας και των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Φυσικά, με μεγάλες αποκλίσεις και συνεχείς αναθεωρήσεις με την εύρεση νέων στοιχείων. Αν διπλασιαστούν οι εκπομπές του διοξειδίου του άνθρακα (σε σχέση με αυτές της βιομηχανικής επανάστασης), τότε η μέση άνοδος της θερμοκρασίας θα κυμανθεί από 1-3 βαθμούς Κελσίου.

Τα αέρια - δολοφόνοι, όπως συχνά αναφέρονται στη βιβλιογραφία, είναι αρκετά. Ομως, πέντε είναι αυτά που κυρίως ενέχονται για το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Καταρχήν το διοξείδιο του άνθρακα, το οποίο συμβάλει κατά 55%. Από τις αρχές του 18ου αιώνα, η βιομηχανική επανάσταση συνέβαλε στη θεαματική αύξηση των εκπομπών του αερίου αυτού. Ανθρακας, στην αρχή, και μετά πετρέλαιο και φυσικό αέριο, για τις βιομηχανικές μονάδες, τις μεταφορές, την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και την οικιακή χρήση είχαν σαν αποτέλεσμα την έκλυση τεράστιων ποσοτήτων του αερίου αυτού στην ατμόσφαιρα. Η καύση των ορυκτών καυσίμων ευθύνεται για το 65% του αερίου αυτού, ενώ το υπόλοιπο 35% προέρχεται από τη μετατροπή δασικών εκτάσεων σε γεωργικές καλλιέργειες (σ.σ. τα φυσικά οικοσυστήματα κατακρατούν 20 - 100 φορές περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα απ' ό,τι οι γεωργικές εκμεταλλεύσεις). Το πλέον αισιόδοξο σενάριο εκτιμά ότι οι ποσότητες του αερίου αυτού -συγκριτικά με το 1700 - θα διπλασιαστούν μέχρι το 2100 και το πιο απαισιόδοξο μέχρι το 2045! Ενδεικτικά να αναφέρουμε ότι μεταξύ 1990 και 1995 οι εκπομπές αυξήθηκαν κατά 12%.

Από το 1750 η συγκέντρωση μεθανίου αυξήθηκε περίπου 140%. Αιτίες, οι ορυζώνες, η εξόρυξη άνθρακα, η βοσκή ζώων, η άντληση πετρελαίου και οι χωματερές. Με δεδομένο ότι το 1/3 του παγκόσμιου πληθυσμού έχει ως κύρια διατροφή το ρύζι (Κίνα, Ινδία κ.ά. χώρες) οι εκπομπές μόνο από τους ορυζώνες μετά το 1950 έχουν διπλασιαστεί. Αν συνυπολογιστεί, επίσης, η απελευθέρωση του αερίου αυτού από τα μηρυκαστικά ζώα και οι διατροφικές συνήθειες στη Δύση, που είναι στραμμένες στο κρέας, τότε η κατάσταση μόνο θετικά δεν εκτυλίσσεται. Διάφοροι υπολογισμοί κάνουν λόγο για τον τετραπλασιασμό της απελευθέρωσης του μεθανίου από τα μηρυκαστικά. Να αναφέρουμε ότι μια αγελάδα παράγει την ημέρα 1/4 του κιλού μεθάνιο κι ότι σήμερα εκτρέφονται 1.3 δισεκατομμύρια αγελάδες στον πλανήτη. Το πρόβλημα με τις χωματερές είναι γνωστό. Το αδιέξοδο με τα απορρίμματα, κυρίως στις αναπτυγμένες χώρες, συνεχώς εντείνει το φαινόμενο των παράνομων ή ανεξέλεγκτων χωματερών. Η διαχείριση του συνόλου των απορριμμάτων είναι αδύνατη - λόγω κόστους - και της φέρουσας ικανότητας του εδάφους κι αν δεν αλλάξει το καταναλωτικό πρότυπο είναι αδύνατο να επιλυθεί το πρόβλημα. Τα ορυχεία άνθρακα και η άντληση πετρελαίου συνεχίζεται και θα συνεχιστεί, μια και η στροφή προς τις ήπιες μορφές ενέργειας αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα που δεν έχουν να κάνουν τόσο με ζητήματα τεχνολογίας, αλλά κυρίως με την επιβολή του υπάρχοντος ενεργειακού μοντέλου από τις πολυεθνικές πετρελαίου, οι οποίες είναι πανίσχυρες και επιβάλλουν την πολιτική τους παγκοσμίως, όπως φάνηκε από τις διεθνείς διασκέψεις για το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Το μεθάνιο ενισχύει το φαινόμενο του θερμοκηπίου 21 φορές περισσότερο από το διοξείδιο του άνθρακα και είναι ένα αέριο που παραμένει στην ατμόσφαιρα 12 χρόνια.

(Συνεχίζεται)

Πηγές:

Τσιπουρίδης, Γ.: Τα αέρια του φαινομένου του θερμοκηπίου. Ανεμολόγια, τ. 30. Αθήνα 2005.

Σάμουελ Π.: Το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Αθήνα: Εναλλακτικές Εκδόσεις.