Κυριακή 20 Ιούνη 2004
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Σελίδα 8
ΕΝΘΕΤΗ ΕΚΔΟΣΗ: "7 ΜΕΡΕΣ ΜΑΖΙ"
ΔΙΗΓΗΜΑ
Το πρώτο ... τσιγάρο

Γρηγοριάδης Κώστας

Οσο αυξάνονταν οι θάνατοι απ' την πείνα, τόσο δυνάμωνε η αντίσταση ενάντια στους Γερμανούς κατακτητές και τα όργανά τους, ενώ παράλληλα δυνάμωνε και η τρομοκρατία απ' τις ομάδες της Ειδικής Ασφάλειας και τους γερμανοτσολιάδες. Στα τέλη του 1943, η τρομοκρατία κορυφώνεται και οι συλλήψεις πληθαίνουν. Μια από τις βασικές αιτίες είναι ότι όλες οι εθνικιστικές οργανώσεις ρίχνουν το βάρος της δραστηριότητάς τους στο χτύπημα της ΕΠΟΝ και των άλλων ΕΑΜογενών οργανώσεων κι όχι κατά των κατακτητών. Αυτήν την κατεύθυνση δίνει το πρωτόκολλο συνεργασίας, που υπογράφηκε στις 30 Σεπτέμβρη του 1943 ανάμεσα στις οργανώσεις ΕΚΝ (Εθνικό Κομιτάτο Νέων), ΠΕΑΝ (Πανελλήνια Ενωση Αγωνιζόμενων Νέων), Χ, ΒΝΕ (Βασιλική Νεολαία Ελλάδος), ΕΔΕΣ (Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος).

Ηταν καθημερινό φαινόμενο οι συλλήψεις, οι έρευνες στα σπίτια τις νύχτες, ο έλεγχος ταυτοτήτων μέσα στα τραμ και στα «γκαζοζέν». Καθημερινά ήταν και τα μπλόκα στα αμαξοστάσια των ΣΕΚ στη Λεύκα, στο Σταθμό του Ηλεκτρικού Σιδηροδρόμου, στη λαχαναγορά, στις συνοικίες του Πειραιά και της Αθήνας.

Αυτή, όμως, η τρομοκρατία δεν εμπόδιζε τους ΕΠΟΝίτες να βγάζουν το βράδυ στις γειτονιές συνεργεία για γράψιμο στους τοίχους και να ρίχνουν τρικ και προκηρύξεις κάτω απ' τις πόρτες των σπιτιών. Εδιναν κουράγιο στον κόσμο και με τα «χωνιά» καλούσαν σε αντίσταση το λαό. Διακινούσαν ένσημα για την οικονομική ενίσχυση του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, έκαναν ό,τι μπορούσαν. Ο αγώνας αυτός ήταν σίγουρο ότι για όλους θα είχε το κόστος του. Ποιος, όμως, το λογάριαζε αυτό...

Οταν πολλοί από τους ΕΠΟΝίτες πιάστηκαν από τους Γερμανούς φασίστες και την Ειδική Ασφάλεια ή τους ταγματασφαλίτες, έδειξαν πόσο είχαν ωριμάσει - πολύ πριν την ώρα τους - στην ψυχή και το μυαλό. Αμούστακα παιδιά με κοντά παντελόνια, αντιμετώπισαν με θάρρος και λεβεντιά τα ανθρωπόμορφα τέρατα και τα βασανιστήρια. Οι ΕΠΟΝίτες κράτησαν ψηλά την αξιοπρέπειά τους και την ΕΠΟΝίτικη συνείδηση σε πολύ δύσκολες στιγμές.

Ωστόσο, το φασιστικό θεριό, πληγωμένο απ' τα χτυπήματα του Κόκκινου Στρατού και των συμμάχων στην Αφρική, ξεσπάει στους λαούς των κατακτημένων χωρών και, φυσικά, στη χώρα μας, που όλο και φούντωνε η αντίσταση με την καθοδήγηση του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Παράλληλα, όμως, πληθαίνουν και οι εκτελέσεις. Η τρομοκρατία δυναμώνει πιο πολύ. Ο κίνδυνος που παραμόνευε κάθε στιγμή, να πιαστούμε στα μπλόκα των Γερμανοτσολιάδων, έκανε ακόμα πιο προσεκτική την καθοδήγησή μας στα μέτρα περιφρούρησης. Είναι αλήθεια, όμως, ότι στη μικρή ηλικία κυριαρχεί περισσότερο ο ενθουσιασμός και λιγότερο η περιφρούρηση και η συνωμοτικότητα. Μάλιστα, η απειρία έφερνε πολλές φορές πιο κοντά τον κίνδυνο, που στοίχιζε την ίδια τη ζωή.

Ετσι, ήταν φυσικό να παρουσιαστούν και φαινόμενα νεανικής επιπολαιότητας, πολλές φορές και λιποψυχίας σε στιγμές ψυχικής και σωματικής δοκιμασίας. Παράδειγμα, ο φίλος και συναγωνιστής στο Τμήμα ΕΠΟΝ Καστέλλας Ζαφείρης Κ., που όταν πιάστηκε απ' την Ειδική Ασφάλεια και κάτω από άγνωστες σε μένα «συνθήκες», λύγισε και κατέδωσε πολλούς απ' αυτούς που ήμασταν μαζί στην ΕΠΟΝ Καστέλλας και Ν. Φαλήρου.

Ετσι, μια νύχτα του Μάρτη 1943, αφού περικυκλώθηκε από δεκάδες ταγματασφαλίτες το οικοδομικό τετράγωνο του σπιτιού μου, στην οδό Θρασυβούλου 26 στην Καστέλα - λες και θα έπιαναν τον λήσταρχο Γιαγκούλα - παραβιάζουν την ξύλινη εξώπορτα του σπιτιού και χωρίς καλά -καλά να μ' αφήσουν να ντυθώ με μεταφέρουν με χειροπέδες στο άντρο της Ειδικής Ασφάλειας.

Η Ειδική Ασφάλεια του Πειραιά, παράρτημα της Κεντρικής της οδού Ελπίδος στην Αθήνα, είχε συγκροτηθεί απ' την εποχή του Μεταξά πριν από την Κατοχή. Στη δύναμή της είχε επίλεκτα φασιστικά στοιχεία, που είχαν κάνει μάλιστα και «ειδικές σπουδές» στη Γερμανία του Χίτλερ. Η οργανωτική της δομή και οι μέθοδοι που ακολουθούσε ήταν ίδιες με τα πρότυπα της Γκεστάπο και των ES-ES.

Αρχίζουν οι ανακρίσεις με «το καλό» στην αρχή, σύμφωνα με τις γνωστές μεθόδους, χωρίς όμως να μου αποσπάσουν το παραμικρό. Με ρωτούσαν ποιος είναι ο καθοδηγητής μας, με ποιους άλλους γράφαμε στους τοίχους συνθήματα, όπως «ζήτω η λευτεριά» και μάλιστα με κόκκινη μπογιά, σε ποιο σπίτι συνεδριάζαμε, ποιος μας έφερνε προκηρύξεις, ποιος μας έδινε χρήματα για τους αντάρτες. Την ανάκριση είχε αναλάβει προσωπικά ο διοικητής της Ειδικής Ασφάλειας ταγματάρχης Μανώλης Σεϊμένης ή Σεϊμενάκης.

Μια παρένθεση στο σημείο αυτό είναι απαραίτητη και χρήσιμη. Ψάχνοντας να βρω στοιχεία της περιόδου της Κατοχής, βγήκε μπροστά μου μια εμπιστευτική έκθεση δράσης προς το υπουργείο Στρατιωτικών, γραμμένη απ' τον ίδιο τον αρχηγό του ΕΔΕΣ και υπουργό Δημόσιας Τάξης, στρατηγό Ναπολέοντα Ζέρβα, με ημερομηνία 19 Ιούνη 1949. Η έκθεση αυτή υποβλήθηκε, προκειμένου η κυβέρνηση ν' αναγνωρίσει τις Εθνικές Ομάδες Ελλήνων Ανταρτών (ΕΟΕΑ) και τον Εθνικό Δημοκρατικό Ελληνικό Σύνδεσμο (ΕΔΕΣ) σαν τις πλέον αντιπροσωπευτικές αντιστασιακές οργανώσεις, ώστε ν' απονεμηθούν στα μέλη τους υλικές και ηθικές αμοιβές1.

Ετσι λοιπόν, διαβάζοντας την έκθεση και φθάνοντας στον ΕΔΕΣ Πειραιά, διαπιστώνω ότι ανάμεσα στην 8μελή διοικούσα επιτροπή είναι και ο ανακριτής μου και διοικητής της Ειδικής Ασφάλειας Πειραιά Εμμ. Σεϊμενάκης, ταγματάρχης της Χωροφυλακής. Αυτοί και κάποιοι άλλοι αναγνωρίστηκαν σαν «αντιστασιακοί», παίρνοντας μεγάλες συντάξεις και ηθικές αμοιβές.

Να πάμε, όμως, και πάλι στο άντρο της Ειδικής Ασφάλειας. Η «γνωριμία» μου με τον διοικητή της Ειδικής Ασφάλειας ταγματάρχη Εμμ. Σεϊμενάκη είχε άδοξο γι' αυτόν τέλος! Η πρώτη ανάκριση διακόπηκε απότομα. Διέταξε να με πάρουν γρήγορα απ' το γραφείο του, γιατί την ώρα που με ανέκρινε και μου απεύθυνε τις απειλές, το δωμάτιο κατακλύστηκε από έντονες άσχημες μυρωδιές, απ' τα αέρια και τα επακόλουθα, που ο φόβος προκάλεσε στον οργανισμό μου!! Τότε ήμουν 15 χρονών. Πέρασαν λίγες μέρες απ' την ανάκριση αυτή μέχρι να με «φωνάξουν» πάλι. Κι αυτό δεν ήταν τυχαίο. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούσαν οι ανακριτές - βασανιστές το προβλέπανε. Οι αραιές ανακρίσεις μακραίνουν το χρόνο της αγωνίας και του φόβου.

Οι Ελληνες πανεπιστημιακοί δάσκαλοι της Ψυχιατρικής, αναλύοντας σε ειδική μελέτη τους το αίσθημα του φόβου, αναφέρουν ότι: «Οι Γερμανοί άφηναν πολύ συχνά ανάμεσα σε δυο ανακρίσεις ένα μέσο διάστημα λίγων ημερών, που χρησίμευε, απ' τη μια μεριά, για να αναλάβει μερικές δυνάμεις ο κρατούμενος, ώστε να υποφέρει μια καινούρια ανάκριση και, απ' την άλλη, με το άγχος της αναμονής της δεύτερης ή της τρίτης ανάκρισης να κλονιστεί το θάρρος του... αλλά και να κινητοποιηθεί η φαντασία του...»2.

Η ανάκριση επαναλήφθηκε από τον Σεϊμανάκη κατ' αναπαράσταση τώρα με τον Ζαφείρη Κ., που όλο και κατρακυλούσε πολύ επικίνδυνα, μέχρι που ντύθηκε και χωροφύλακας! Βλέπετε, ο ανήφορος είναι δύσκολος. Η κατρακύλα είναι εύκολη. Ετσι και κατέβεις το πρώτο σκαλοπάτι, όλο και γλιστράς. Αυτός έλεγε, «ξέρναγε» συνέχεια για ό,τι ήξερε και δεν ήξερε, για ό,τι είχε ακούσει για την ΕΠΟΝ και γι' αυτούς που νόμιζε ότι είχαν οργανωτικά πόστα. Ελεγε, έλεγε, κι εγώ μπροστά στον Σεϊμανάκη και τον ίδιο τον διέψευδα, μέχρι που οι ανακριτές κουράστηκαν, βαρέθηκαν. Με παρέδωσαν στην ομάδα Μπουγιούρη, Αγραφιώτη, Δρούγκα και των αδελφών Καραγιάννη, που «δούλευαν με βάρδιες» πάνω στα ανυπεράσπιστα σώματα των κρατουμένων. Ηταν η ομάδα που εφάρμοζε τις μεθόδους, που βάζουν σε σκληρή δοκιμασία τον άνθρωπο. Τότε μετράει κανείς τις αντιστάσεις του και την ψυχική του δύναμη. Τότε είναι η στιγμή, που αισθάνεται έναν άλλο φόβο. Το φόβο μήπως κι η σωματική αδυναμία υπερισχύσει της απόφασης που έχεις πάρει να μη μιλήσεις. Ο κίνδυνος να συνθηκολογήσεις τότε, να κατέβεις το πρώτο σκαλοπάτι, είναι άμεσος. Τα χρονικά κενά ανάμεσα στην πρώτη, στη δεύτερη και την τρίτη ανάκριση αυτόν το σκοπό είχαν.

Η συστηματική ψυχολογική πίεση, που ασκούσαν τα καθάρματα της Ειδικής Ασφάλειας στους κρατουμένους σ' αυτά τα διαστήματα, με την υπόσχεση της αποφυλάκισης, ότι μια ανάλογη τύχη περίμενε τους δικούς σου, ότι νέα βασανιστήρια σε περιμένουν... έβαζαν απ' τη μια μεριά στη ζυγαριά τη σωτηρία σου και απ' την άλλη την προδοσία των συντρόφων σου, των ιδανικών σου και των ηθικών σου αξιών.

Αποδείχθηκε ότι ο σωματικός πόνος, το φοβερό κι επικίνδυνο άγχος, δηλαδή ο ψυχικός συντελεστής του βασανιστηρίου, εξουδετερώνονταν, εφόσον υπήρχε ιδεολογικό περιεχόμενο και ιδανικά. Οι τραγικές αυτές στιγμές που πέρασαν οι ΕΑΜίτες, οι ΕΠΟΝίτες, και πιο μπροστά οι κομμουνιστές στη Μεταξική δικτατορία, δεν αποτελούσαν μόνο αντικείμενο μελέτης απ' τους ειδικούς επιστήμονες. Αποτέλεσαν και πηγή έμπνευσης, για να γράψει ο μεγάλος Αραγκόν αυτό το ποίημα:

Μέσ' στο κελί του, λεν, δύο νομάτοι

του ψιθύριζαν τη νύχτα αυτή

- Γίνε δικός μας και πες μας κάτι

Τόσο βαρέθηκες τη ζωή;

***

Μπορείς να ζήσεις, μπορείς να ζήσεις

μπορείς να ζήσεις, καθώς εμείς,

θε να γλιτώσεις μόλις μιλήσεις

και με κεφάλι σκυφτό θα ζεις.

***

Κι αν να ξανάρχιζα μου μελλόταν:

τον ίδιο δρόμο θα κάνα ευθύς.

Για αυγές μιλάνε μελλούμενες, όταν

βροντούν οι άλυσες της φυλακής.

***

Μόνο μια λέξη κι η πόρτα 'νοίγει

ανοί και φεύγεις. Μια λέξη μόνο

κι αυτός ο μπόγιας μεμιάς θα φύγει

..........................

Για σκέψου, σκέψου, σκέψου ξανά

πόση έχουν γλύκα τα πρωινά.

Το ειδικό δωμάτιο, με τα αίματα στους τοίχους, που τα άφηναν άθικτα γιατί επιδρούσαν κι αυτά ψυχολογικά σ' εκείνους που πρωτόμπαιναν για την «ειδική ανάκριση», εξοπλισμένο με όλα τα σύνεργα και το σιδερένιο κρεβάτι, έμοιαζε κάτι σαν πλυσταριό. Μια βρύση μόνο στη γωνιά, που τη χρησιμοποιούσαν οι βασανιστές να πλένουν τα χέρια απ' τα αίματα και το πρόσωπό τους απ' τον ιδρώτα, που έτρεχε απ' τη δύναμη που έβαζαν στα χτυπήματα πάνω στα ανυπεράσπιστα κορμιά.

Απ' το «πλυσταριό» πέρασαν εκατοντάδες κομμουνιστές, ΕΑΜίτες κι ΕΠΟΝίτες. Οι συγκρατούμενοί μου που είχαν πείρα απ' το «πλυσταριό», με είχαν ενημερώσει για το ξάπλωμα στο σιδερένιο κρεβάτι και για όσα θ' αντιμετώπιζα. Κι η έγκαιρη αυτή ενημέρωσή τους και πιο πολύ οι συμβουλές τους αποδείχτηκαν πολύτιμες: «Πρόσεχε, μου είπαν, θα σου δέσουν τα πόδια στο κρεβάτι. Θα σε χτυπάνε κάτω απ' τα πόδια. Στην αρχή θα πονέσεις. Οταν αρχίσουν να πρήζονται οι πατούσες σου και μουδιάσουν, μη φοβάσαι πια! Ας τους να βαράνε! Μην πεις κουβέντα, μην υποχωρήσεις! Γιατί αν υποχωρήσεις και πεις έστω και μια λέξη, θα σου ζητάνε να πεις περισσότερα...».

Ομως και σ' αυτό το σημείο θα επικαλεστώ την ερμηνεία που δίνουν οι Ελληνες επιστήμονες της Ψυχοπαθολογίας, που μελέτησαν τις ψυχολογικές αντιδράσεις των κρατουμένων αγωνιστών στις φυλακές, στα απομονωτήρια και τα κρατητήρια: «Η πείρα διδάσκει - λένε οι επιστήμονες - πως κάθε σωματικός πόνος είναι υποφερτός, αν ξέρεις από πριν τι θα συμβεί. Το υποφέρεις, όπως σε μια χειρουργική επέμβαση. Το άγνωστο μονάχα είναι πραγματικά οδυνηρό. Δε σου δίνει καμία δυνατότητα να μελετήσεις τις αντιδράσεις σου και δε σου παρέχει κανένα μέτρο για να υπολογίσεις την ικανότητά σου να αντισταθείς...».

Ακουσα, λοιπόν, τους συγκροτούμενούς μου. Η συμβουλή τους μ' έσωσε. «Κράτησα», δεν είπα λέξη. Πέρασαν ώρες απ' τη στιγμή που μπήκα στο πλυσταριό. Πόσες; Δε θυμάμαι. Δεν είχα συναίσθηση του χρόνου. Συνήλθα όταν ξαναβρέθηκα στο υπόγειο κρατητήριο, δίπλα στους άλλους συγκρατούμενους με πρησμένες τις πατούσες και πληγές στα γόνατα, που ήταν αδύνατο να κρατήσουν τα πόδια και το σώμα όρθιο.

Στα κρατητήρια της Ειδικής Ασφάλειας Πειραιά, ήταν πολλοί Πειραιώτες συναγωνιστές, θ' αναφέρω τρεις. Ο τέως αντιπρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Πειραιά, διακεκριμένος δικηγόρος, Γεράσιμος Γεωργάτος, που μαζί βρεθήκαμε αργότερα στις φυλακές Χατζηκώστα, ο Σωτήρης Δημητρακόπουλος εμποροράφτης, ο Σταύρος Αγάμαλης κουρέας και πολλοί άλλοι, που τα ονόματά τους ξεχάστηκαν στο πέρασμα του χρόνου.

Οταν κάποια στιγμή συνήλθα μετά το «πλυσταριό», είδα δίπλα τους συγκρατούμενούς μου, που προσπαθούσαν να μου δώσουν κουράγιο... Μου έδωσαν κι ένα τσιγάρο.

- «Πάρτο, μου είπαν, είναι το πρώτο σου κι όταν το καπνίσεις θα ζαλιστείς, θα ησυχάσεις και ίσως να κοιμηθείς και λίγο».

Το πήρα και το κάπνισα. Ηταν το πρώτο. Δυστυχώς, όχι και το μοναδικό. Ηταν η αρχή μιας κακής συνήθειας, που κράτησε τέσσερις δεκαετίες... Ηταν η μοναδική υποχώρηση, που έκανα στα ανθρωπόμορφα τέρατα της Ειδικής Ασφάλειας Πειραιά.

Σημειώσεις:

1. Αρχεία Γενικού Επιτελείου Στρατού. ΥΠΕ/Χ Φάκελ. 920/ΣΤ/18.

2. Φ. Σκούρα, Α. Χατζηδήμου, Α. Καλούτση και Π. Παπαδημητρίου: «Μελέτες της Ψυχοπαθολογίας της πείνας, του φόβου και του άγχους», σελ. 149. Εκδοση 1947.


Του
Δημήτρη ΣΕΡΒΟΥ


Κορυφή σελίδας
Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ