Το νέο κυβερνητικό πρόγραμμα του ΠΑΣΟΚ, δηλαδή «το σχέδιο για τη χώρα, η αντίληψή μας, οι προτάσεις μας», όπως διευκρινιστικά τιτλοφορείται, διανεμήθηκε και υπερψηφίστηκε διά βοής, χτες, στο έκτακτο συνέδριο του ΠΑΣΟΚ. Πρόκειται για μια πολυτελή έκδοση 128 πυκνογραμμένων μεν, αλλά και προχειρογραμμένων σελίδων, όπου δεσπόζει το «όραμα» για τη «συμμετοχική διακυβέρνηση».

Εισαγωγικά, περιγράφεται το πολιτικό πλαίσιο και ακολουθούν τα κεφάλαια: οικονομικό πρόγραμμα 2004-2008, απασχόληση - κοινωνική συνοχή - αλληλεγγύη - υγεία - πρόνοια, ένα ασφαλές και καθαρό περιβάλλον - βιώσιμη ανάπτυξη, η Ελλάδα των νέων και του πολιτισμού, συμμετοχική διακυβέρνηση, η Ελλάδα στον κόσμο και ο κόσμος στην Ελλάδα, η μεγάλη ευκαιρία των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004.

Κατά το μεγαλύτερο μέρος του αποτελεί έναν απολογισμό του κυβερνητικού έργου του ΠΑΣΟΚ, που συμπληρώνεται με τα «οράματα» για τη «νέα εποχή» που ευαγγελίζεται ο Γ. Παπανδρέου. Παράλληλα, το διαπερνά μια αποστασιοποίηση από τα πράγματα, δίνοντας την εντύπωση ότι το «νέο ΠΑΣΟΚ» αποτελεί έναν πολιτικό σχηματισμό που τώρα πρωτοεμφανίζεται στην ελληνική κοινωνία. Ετσι, παραβλέπονται τα δεινά που έχει συσσωρεύσει στο λαό η μέχρι τώρα κυβερνητική πολιτική του ΠΑΣΟΚ και το «νέο ΠΑΣΟΚ» τοποθετείται απέναντι στα προβλήματα σαν παρατηρητής.

Το πολιτικό πλαίσιο του προγράμματος το διαπερνά η «άλλη» αντίληψη για το κράτος, που δεν είναι, βέβαια, άλλη παρά η νεοφιλελεύθερη αντίληψη για λιγότερο κράτος, με πρόσχημα και άλλοθι τη «συμμετοχή», με περισσότερες «ανεξάρτητες αρχές» και περισσότερη «αποκέντρωση» και πάνω απ' όλα περισσότερη «ελεύθερη» αγορά και εμπορευματοποίηση των πάντων. «Τα μεγάλα προβλήματα - γράφει - δε λύνονται μόνο από το κράτος ή την αγορά. Λύνονται από την ενεργό δράση πολιτών που έχουν γνώσεις. Που γνωρίζουν τα προβλήματα. Που διαθέτουν εναλλακτικές λύσεις. Που αξιοποιούν τους μηχανισμούς της αγοράς, αλλά και τις ικανότητες όλων μας ενάντια στις διακρίσεις». Οσο για τα κοινωνικά δικαιώματα στην παιδεία, την υγεία, την πρόνοια και την κοινωνική ασφάλιση οι ελπίδες εναποτίθενται στις «ίσες ευκαιρίες».

Στο κεφάλαιο περί «συμμετοχικής διακυβέρνησης» περιγράφονται οι προκλήσεις της «νέας εποχής». Είναι χαρακτηριστικό ότι και εδώ δίνεται έμφαση στις «ευκαιρίες», ενώ τα δικαιώματα υποβαθμίζονται αν δεν εξαφανίζονται. Δηλαδή, το κράτος δεν εγγυάται για τίποτα, απλά εγγυάται τις... ευκαιρίες και όποιος αντέξει. Ολα αυτά για λόγους... ψυχολογικούς, καθώς «μόνο αν ο πολίτης αποκτήσει την αίσθηση ότι ανήκει σε μια συνεκτική, δημοκρατική και ανοιχτή κοινωνία, θα ταυτιστεί με ένα στόχο που ενσωματώνει, αλλά και υπερβαίνει τις προσωπικές επιδιώξεις του καθενός μας».

Τελικός στόχος είναι η χειραγώγηση και η ενσωμάτωση του πολίτη και γι' αυτό εκτός των άλλων προτείνονται «διεύρυνση των μορφών συμμετοχής των πολιτών και πέρα από τις εκλογές: σύγχρονες μορφές διαβούλευσης, στοιχεία άμεσης δημοκρατίας, δημοψηφίσματα με αξιοποίηση των δυνατοτήτων της νέας τεχνολογίας στην κατεύθυνση μιας ηλεκτρονικής διακυβέρνησης». Αυτό σημαίνει «συνευθύνη του πολίτη».

Στα πλαίσια της «ανανέωσης της λειτουργίας του πολιτικού συστήματος» προτείνονται θεσμοί «διαβούλευσης με την κοινωνία των πολιτών», όπου θα συμμετέχουν πολίτες που θα επιλέγονται με «αντιπροσωπευτικά κριτήρια και κλήρο». Η διάχυση της ευθύνης στην κοινωνία συνοδεύεται με λιγότερο κράτος και δραστηριοποίηση των λεγομένων «μη κυβερνητικών οργανώσεων» (ΜΚΟ) που προορίζονται να παίξουν το ρόλο του «Δούρειου Ιππου» για την ιδιωτικοποίηση του ίδιου του κράτους. Ετσι θεσμοθετείται «υποχρεωτική διαβούλευση με φορείς της κοινωνίας πολιτών - μη κυβερνητικούς οργανισμούς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της εκάστοτε διοικητικής δράσης από κατάλογο μη κυβερνητικών οργανώσεων που τηρείται σε κάθε υπουργείο και Περιφέρεια».

Επίσης προβλέπεται «μεταρρύθμιση των δομών της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας», που αφορά τη λειτουργία της Βουλής, των κομμάτων, το ρόλο και τη σύνθεση του υπουργικού συμβουλίου, τη λειτουργία των Μέσων Μαζική Ενημέρωσης, την αντιμετώπιση της διαφθοράς.