Η άνοδος του φοιτητικού κινήματος εκφράστηκε από τις αρχές του 1973 με εκδηλώσεις διαμαρτυρίας κατά του καθεστώτος. Τα κατασταλτικά μέτρα της χούντας έφεραν το αντίθετο αποτέλεσμα και έτσι, στις 12/2/1973 εξέδωσε το περίφημο ΝΔ 1347, με το οποίο ο υπουργός Αμυνας αποκτούσε το δικαίωμα να διακόπτει την αναβολή στράτευσης των φοιτητών για τους οποίους υπήρχε κατηγορία ότι είχαν υποπέσει σε πειθαρχικά παραπτώματα στο Πανεπιστήμιο, με στόχο να απομακρύνει από τα Πανεπιστήμια τους πιο δραστήριους και πολιτικοποιημένους φοιτητές, τους πρωτοπόρους συνδικαλιστές. Μέχρι τις 20 Φλεβάρη είχαν επιστρατευτεί ήδη 97 φοιτητές, στελέχη του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος. Οι φοιτητές απάντησαν με κινητοποιήσεις. Με μεγαλύτερη την κατάληψη της Νομικής στις 21 Φλεβάρη, η οποία αποτέλεσε σταθμό για την ανάπτυξη του αντιδικτατορικού κινήματος.

Πάνω από τέσσερις χιλιάδες φοιτητές κατέλαβαν τη σχολή και για πρώτη φορά ακούστηκαν συνθήματα όπως «Κάτω η χούντα», «Εξω οι Αμερικάνοι», «Συμπαράσταση λαέ», «Απόψε πεθαίνει ο φασιστός». Ηταν μια κινητοποίηση οργανωμένη συνειδητά μέσα από γενικές συνελεύσεις, με πρωταγωνιστικό ρόλο των αντιδικτατορικών οργανώσεων και ιδιαίτερα της ΚΝΕ. Πάνω από 30.000 ήταν οι συγκεντρωμένοι πολίτες έξω από το ίδρυμα. Η ίδια εικόνα παρουσιάζεται και την επόμενη μέρα. Τη μέρα αυτή πήρε τέλος. Υστερα από διαπραγματεύσεις, κατά τις 6 το απόγευμα, οι φοιτητές άνοιξαν τις πόρτες της σχολής, την εγκατέλειψαν κι αφού ενώθηκαν με το λαό που είχε συγκεντρωθεί στους γύρω δρόμους συγκλόνισαν την Αθήνα με διαδηλώσεις, τραγούδια, συνθήματα, αλλά και συγκρούσεις με τις δυνάμεις ασφαλείας, με αποτέλεσμα η ανοιχτή αντιπαράθεση λαού και καθεστώτος να κρατήσει ως αργά το βράδυ.

Η ανάταση του εργατικού και φοιτητικού κινήματος και η απόκτηση πολιτικών χαρακτηριστικών θορυβεί τη χούντα που αρχίζει την προετοιμασία για εναλλακτικές λύσεις, ώστε να αποτραπούν «ανεξέλεγκτες» εξελίξεις. Ετσι, το καλοκαίρι του 1973 αρχίζει το πείραμα της λεγόμενης φιλελευθεροποίησης του καθεστώτος, σε μία προσπάθεια να εξαπατήσουν τις λαϊκές μάζες και τη διεθνή κοινή γνώμη. Καταργείται ο θεσμός της βασιλείας, ανατίθενται καθήκοντα πρωθυπουργού στο Μαρκεζίνη, απολύεται σχεδόν το σύνολο των πολιτικών κρατουμένων, παραχωρείται μια κάποια ελευθερία στον Τύπο. Και κυρίως, ετοιμάζεται το πείραμα των εκλογών. Στα σκαριά βρίσκεται η λύση Καραμανλή.

Χαρακτηριστική ήταν η στάση των πολιτικών δυνάμεων απέναντι στα παραπάνω. Η έκθεση και τα συμπεράσματα για τα γεγονότα του Νοέμβρη 1973 αναφέρει:

«Η "αντιδιχτατορική Δεξιά", αν όχι ανοιχτά, στην ουσία ερωτοτροπούσε με τον ελιγμό αυτό. Είχαν ιδιαίτερα δραστηριοποιηθεί οι "γεφυροποιοί". Κύρια προσπάθειά τους: Να ευνουχίσουν το λαϊκό κίνημα, κηρύσσοντας "σύνεση", "φρόνηση", όχι αγώνες και "περιττές θυσίες". Και προετοίμαζαν τη λύση Καραμανλή. Είναι γνωστή η στάση του ίδιου του Καραμανλή που σταθερά "σιωπούσε" πάνω στις εξελίξεις αυτές. Ο Π. Κανελλόπουλος, που είχε μείνει τότε σαν ουσιαστικός αρχηγός της ΕΡΕ και αντικαταστάτης του Καραμανλή, με μια ομάδα γύρω απ' αυτόν, ακολουθεί μια κάπως συνεπέστερη γραμμή. Είχε αντιταχθεί στη "λύση Μαρκεζίνη" και κατηγορούσε τον Καραμανλή για λιποταξία και συμβιβαστικές τάσεις απέναντι στη χούντα, ήταν, γενικά, υπέρ της συνεργασίας των κομμάτων, μαζί και του ΚΚΕ. Στην πράξη, όμως, δεν προχωρούσε, γιατί, όπως έλεγε ο ίδιος, υπήρχε αντίδραση από τα στελέχη της ΕΡΕ. Και τελικά υποτασσόταν στην πολιτική αυτή (που απέκλειε τη συνεργασία με τους κομμουνιστές) και στην πολιτική της χαλαρής αντιμετώπισης της δικτατορίας».

Η κεντρώα ηγεσία αντιτάχθηκε στη λύση Μαρκεζίνη, ύστερα από διεργασίες και ταλαντεύσεις. Στο ίδιο ντοκουμέντο αναφέρεται: «Τελικά, πάντως, η κεντρώα ηγεσία αντιτάχθηκε στη "λύση Μαρκεζίνη" (στη στάση της ενισχύθηκε και από συμβουλές ορισμένων Αμερικανών και των Δυτικογερμανών, που είδαν ότι η "λύση Μαρκεζίνη" συναντάει την καθολική αντίθεση του λαού) κάτω από την πίεση της πλειοψηφίας των στελεχών της ΕΚ και κυρίως, των κεντρογενών αντιστασιακών οργανώσεων (Δημοκρατική Αμυνα κλπ) και απέρριψε τη συμμετοχή στις εκλογές. Αλλά η αντίθεσή της εκφραζόταν ολότελα χαλαρά και, το χειρότερο, η στάση της απέναντι στην ανάπτυξη της έντονης ενεργητικής αντίστασης κατά της "πολιτικοποίησης" ήταν αρνητική. Επεφτε, ουσιαστικά, στη θέση αναμονής και "σύνεσης"».

Σε ό,τι αφορά το ΠΑΚ: «Η θέση του ΠΑΚ (Α. Παπανδρέου) ήταν αντίθετη στον "ελιγμό". Αλλά η τακτική του, όπως και αριστερίστικων ομάδων, ήταν, στον ένα ή τον άλλο βαθμό, εξτρεμιστική. Αρνιόταν την αξιοποίηση των δυνατοτήτων που δημιουργούσε η νέα κατάσταση. Και αυτό φάνηκε ιδιαίτερα στο ΦΚ».

Το ΚΚΕ απέρριπτε σταθερά το χουντικό πείραμα «πολιτικοποίησης» και «εκλογών», πολέμησε με πείσμα τις αυταπάτες που δημιούργησε ο ελιγμός της χούντας και οι θέσεις του προσανατόλιζαν το λαϊκό κίνημα στην αξιοποίηση των δυνατοτήτων για ανάπτυξη του αγώνα, που δημιουργούνταν στις συνθήκες εκείνες. Το ΠΓ σε ανακοίνωσή του στις 6 Ιούνη του 1973, μετά το κίνημα στο Ναυτικό και το ψευτοδημοψήφισμα, τόνιζε: «Ο ελληνικός λαός δε θα ξεγελαστεί από το προμελετημένο ελιγμό της στρατιωτικής δικτατορίας. Για τον ελληνικό λαό τίποτα δεν άλλαξε. Το χουντικό καθεστώς παραμένει το ίδιο, φασιστικό, στυγνό, τρομοκρατικό, αντιλαϊκό, αμερικανόδουλο και αντεθνικό... Σήμερα δημιουργούνται αντικειμενικά συνθήκες διεύρυνσης του μετώπου της αντιχουντικής πάλης».