Η μεγαλύτερη εκμετάλλευση είναι ο βασικός στόχος της διαρκούς αναμόρφωσης του αντεργατικού νομικού πλαισίου, με ρυθμίσεις που δίνουν επιπλέον δυνατότητες στους εργοδότες να αυξομειώνουν τον εργάσιμο χρόνο και να διευρύνουν τα όριά του ώστε να βγάζουν το μέγιστο κέρδος.

Αυτόν τον στόχο αποτυπώνουν και οι νέες μέθοδοι παραγωγής «just-in-time». Απολύτως σαφής ως προς αυτό είναι η Ερμηνευτική Ανακοίνωση του 2017 της Οδηγίας 2003/88 της Ευρωπαϊκής Ενωσης για την οργάνωση του χρόνου εργασίας:

«Τα νέα επιχειρηματικά μοντέλα στις παγκόσμιες αξιακές αλυσίδες με μεθόδους παραγωγής "τη στιγμή που χρειάζεται" (just-in-time) απαιτούν αυξημένη ευελιξία και συνεπάγονται, ενίοτε, εντατικοποίηση της εργασίας. Ως εκ τούτου, το μεταβαλλόμενο περιβάλλον εργασίας και οι ευέλικτες εργασιακές ρυθμίσεις αναγνωρίζονται ως ο κύριος μοχλός αλλαγής στον κόσμο της εργασίας».

Στην κατεύθυνση αυτή, «η ψηφιακή τεχνολογία ανοίγει τον δρόμο σε νέες δυνατότητες παρακολούθησης του χρόνου εργασίας», άρα αποδοτικότερης «διευθέτησής» του.

Ας δούμε όμως τι λένε μερικές από τις μεγάλες επιχειρήσεις, με διεθνή δραστηριότητα στη βιομηχανία και στις υπηρεσίες, γι' αυτές τις μεθόδους παραγωγής:

- Η αυτοκινητοβιομηχανία «Toyota» αναφέρει ότι το σύστημα παραγωγής της στηρίζεται σε δύο πυλώνες. Ο ένας απ' αυτούς είναι το «just-in-time», που βασίζεται στην έννοια του συγχρονισμού της παραγωγικής διαδικασίας, συνδέοντας όλα τα εργοστάσια και τις διαδικασίες παραγωγής σε μια συνεχή ροή και «παράγοντας μόνο ό,τι χρειάζεται, όταν χρειάζεται και στην ποσότητα που χρειάζεται».¹

- Στο site του τμήματος της «Manpower Group» (από τους τρεις μεγαλύτερους κολοσσούς στην παγκόσμια αγορά «ενοικίασης» προσωπικού), στο Σαν Ντιέγκο των ΗΠΑ, έχει αναρτηθεί άρθρο με τίτλο «Ποιος θα το φανταζόταν ότι θα μεταβαίναμε σε ένα εργατικό δυναμικό just-in-time». Εκεί σημειώνεται ότι «όταν ρωτήθηκαν επαγγελματίες του ανθρώπινου δυναμικού σε όλο τον κόσμο για τη σύνθεση του προσωπικού τους τα επόμενα 5-10 χρόνια, προέβλεπαν σταθερά ότι μόνο το 50% θα ήταν μόνιμοι υπάλληλοι. Το άλλο 50% θα ήταν συμβασιούχοι, προσωρινοί υπάλληλοι ή οποιοδήποτε άλλο όνομα χρησιμοποιούμε για όσους εργαζόμενους δεν είναι "στη μισθοδοσία μας"».

Εξηγώντας τους λόγους για τη μετακίνηση ενός τόσο υψηλού ποσοστού του προσωπικού σε μορφές προσωρινής απασχόλησης, επισημαίνει ότι αυτό συμβαίνει λόγω της ανάγκης «για βαθιά ευελιξία, χαμηλότερο κόστος εργαζομένων και ποικιλία των ειδικοτήτων που απαιτούνται. Οι εργοδότες χρειάζονται την ευελιξία να έχουν τη συγκεκριμένη ειδικότητα με τις δεξιότητες που χρειάζονται τώρα, όχι νωρίτερα, και μόνο μέχρι την ολοκλήρωση του έργου. Εχουμε ακούσει για "εφοδιασμό just-in-time", τώρα μιλάμε για "εργαζόμενους just-in-time"».

Και αναφέρει ως παραδείγματα τις εταιρείες - κολοσσούς «FedEx» και «Amazon», οι οποίες την περίοδο των Χριστουγέννων «προσθέτουν εκατοντάδες χιλιάδες υπαλλήλους σταδιακά σε μια περίοδο μηνών, με αποκορύφωμα τα Χριστούγεννα. Στη συνέχεια τους αποσύρουν γρήγορα, καθώς η ανάγκη υποχωρεί, επιστρέφοντας στο φυσιολογικό, και αναπληρώνουν με προσωρινούς υπαλλήλους όταν χρειάζεται. Εύκολα αυτό θα μπορούσε να είναι το 50% των υπαλλήλων που είναι προσωπικό και το άλλο 50% που είναι εποχικοί».

Μιλά ακόμα για την «Google» και τη «Facebook», που αντεπεξέρχονται με επιτυχία στον ανταγωνισμό «μειώνοντας τους μόνιμους υπαλλήλους και αυξάνοντας τη χρήση συμβασιούχων εργαζομένων. Τους προσλαμβάνουν γρήγορα, μέσω εταιρειών στελέχωσης. Ενώ βραχυπρόθεσμα η εταιρεία μπορεί να δαπανά περισσότερα για ωριαίες αποδοχές, τα οφέλη για τους υπαλλήλους είναι ελάχιστα και η δέσμευση είναι βραχυπρόθεσμη. Δεν υπάρχει ανησυχία για το πώς να κρατήσουν τους εργαζόμενους απασχολημένους όταν ολοκληρωθούν τα έργα τους».²

- Η εταιρεία «MGR Workforce», η οποία αυτοσυστήνεται ως «κορυφαίος προμηθευτής εργατικού δυναμικού στον Καναδά» και έχει απλώσει τα «δίχτυα» της και στις ΗΠΑ από το 2019, παρουσιάζοντας τα πλεονεκτήματα της «just-in-time» εργασίας για τις επιχειρήσεις τονίζει:

«Το "just-in-time" εργατικό δυναμικό είναι ένα μοντέλο όπου οι επιχειρήσεις προσλαμβάνουν εργαζόμενους μόνο όταν τους χρειάζονται, και τους αφήνουν να φύγουν όταν ολοκληρωθεί η εργασία. Πρόκειται για μια οικονομικά αποδοτική στρατηγική στελέχωσης, που βοηθά τις επιχειρήσεις να ανταποκρίνονται στις διακυμάνσεις της ζήτησης». Αυτό το μοντέλο «μειώνει το κόστος παραγωγής. Με άλλα λόγια, το εργατικό δυναμικό "just-in-time" είναι ένας πιο αποτελεσματικός τρόπος αξιοποίησης της εργασίας. (...) Ισως το πιο προφανές όφελος είναι ότι εξοικονομεί χρήματα στις επιχειρήσεις. Οταν προσλαμβάνετε εργαζόμενους μόνο όταν τους χρειάζεστε, δεν χρειάζεται να πληρώνετε για τον χρόνο αδράνειας».³

Στο πλαίσιο που ορίζουν οι αναφορές των μεγάλων εταιρειών, αποκωδικοποιείται και αποκαλύπτεται ευκολότερα ο βαθύς αντεργατικός χαρακτήρας της Οδηγίας 2003/88 στο σύνολό της.

Η Οδηγία διακρίνεται ουσιαστικά σε δύο μέρη: Αυτό που περιγράφει ως «κανονικότητα» και αυτό που αποκαλεί «παρεκκλίσεις», που κι αυτές όμως έχουν δυνατότητα εφαρμογής σε πάρα πολλές περιπτώσεις, ώστε να είναι τελικά μέρος της βάρβαρης «κανονικότητας».

«Κανονικότητα» λοιπόν θεωρεί η ΕΕ να δουλεύουν οι εργαζόμενοι καθημερινά 13 ώρες. Σημειώνεται σε πιο πρόσφατη Ερμηνευτική Ανακοίνωση, του 2023, πως «όταν δεν υπάρχει παρέκκλιση, ο συνεχόμενος χρόνος εργασίας περιορίζεται σε 13 ώρες (...) και πρέπει να ακολουθείται από τουλάχιστον 11 συναπτές ώρες ανάπαυσης»! Αυτή είναι η «κανονικότητα» του κεφαλαίου, των κυβερνήσεών του, της ΕΕ.

«Κανονικότητα» θεωρείται επίσης ο χρόνος εργασίας των 48 ωρών κατά μέσο όρο ανά βδομάδα. Δηλαδή, άλλη μέρα μπορεί ένας εργαζόμενος να δουλεύει 13 ώρες και άλλες λιγότερες, ώστε στο τέλος μιας χρονικής περιόδου («περιόδου αναφοράς») να προκύπτουν ως μέσος όρος οι 48 ώρες ανά βδομάδα.

Αυτή η «περίοδος αναφοράς», με τη λήξη της οποίας πρέπει να γίνει η «σούμα» για να βγει ο μέσος όρος, φτάνει μέχρι και τους 12 μήνες! Προβλέπει μέχρι και 12 μέρες συνεχόμενη εργασία. Εξαιρεί το διάλειμμα από τον χρόνο εργασίας. Η αναγκαστική μετακίνηση του εργαζόμενου σπίτι - δουλειά και δουλειά - σπίτι, που μπορεί να φτάνει και μερικές ώρες κάθε μέρα, συμπεριλαμβάνεται στην «περίοδο ανάπαυσης».

Από εκεί και πέρα, με στόχο η Οδηγία «να παράσχει έναν βαθμό ευελιξίας κατάλληλο για διάφορες δραστηριότητες», κατοχυρώνει «πολυάριθμες και ποικίλες» παρεκκλίσεις χειρότερες από την «κανονικότητα»!

Βασική «παρέκκλιση» είναι η δυνατότητα των εργοδοτών να απαιτούν από τους εργαζόμενους να δουλέψουν πάνω από 48 ώρες τη βδομάδα, με όριο τις 78 ώρες!

Οπως εξηγείται σε μια υποσημείωση της Ερμηνευτικής Δήλωσης του 2023, «οι ώρες εργασίας δεν μπορούν να υπερβούν κατά μέσο όρο τις 78 ώρες εβδομαδιαίως, χωρίς να ληφθούν υπόψη τα διαλείμματα και τα πιθανά πιο περιοριστικά όρια που ισχύουν για τη νυχτερινή εργασία».

Μάλιστα ισχυρίζονται ότι αυτή η «παρέκκλιση» γίνεται μόνο αν το ζητήσει ο εργαζόμενος! Πρόκειται για τη λεγόμενη «ρήτρα αυτοεξαίρεσης» (opt-out), που φέρνει τον εργαζόμενο μόνο του ενώπιον του εργοδότη και τον αναγκάζει - με τον φόβο της απόλυσης ή άλλης δυσμενούς μεταχείρισης - να δεχτεί να δουλέψει εξαντλητικά.

Γενικότερα επιτρέπονται παρεκκλίσεις σε ό,τι αφορά διατάξεις για την ημερήσια και εβδομαδιαία ανάπαυση, τα διαλείμματα, τη διάρκεια της νυχτερινής εργασίας κ.ά.

Στην αδηφάγα όρεξη του κεφαλαίου, που δεν θα δίσταζε να βάλει τους εργαζόμενους να δουλεύουν ακόμα και όλο το 24ωρο, οι κυβερνήσεις και της Ελλάδας προσφέρουν ένα πλούσιο μενού δυνατοτήτων μείωσης και αύξησης του εργάσιμου χρόνου, ώστε να απασχολούν εργαζόμενους όταν και για όσο τους χρειάζονται.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτών των δυνατοτήτων αποτελεί το ισχύον νομικό πλαίσιο για τη λεγόμενη «διευθέτηση» του χρόνου εργασίας, που επιτρέπει στους εργοδότες να επιβάλλουν 10ωρη εργασία στους εργαζόμενους για χρονικό διάστημα έως και 6 μήνες αθροιστικά σε έναν χρόνο, χωρίς να πληρώνονται οι επιπλέον ώρες εργασίας.

Αλλωστε, το χρονικό της νομοθετικής κατοχύρωσης της «διευθέτησης» στην Ελλάδα αποτελεί τρανταχτή απόδειξη ότι είναι διαχρονικό έργο όλων των κυβερνήσεων της ΝΔ, του ΠΑΣΟΚ και του ΣΥΡΙΖΑ και προϊόν 8 νόμων από το 1990 μέχρι το 2021.

Ακόμα, οι κυβερνήσεις νομοθέτησαν διάφορες μορφές μερικής και προσωρινής απασχόλησης, αύξησαν τον αριθμό των νόμιμων υπερωριών από 90 στη βιομηχανία και 120 στους άλλους τομείς σε 150 ώρες ετησίως, ενώ όχι μόνο μείωσαν δραματικά την προσαύξηση της υπερωρίας, αλλά πρόσφατα η κυβέρνηση της ΝΔ κατάργησε και την ασφάλιση αυτής της προσαύξησης.

Τώρα η κυβέρνηση της ΝΔ ετοιμάζεται να φέρει ένα ακόμα αντεργατικό νομοσχέδιο, που προβλέπει εργασία 13 ωρών την ημέρα ακόμα και στον ίδιο εργοδότη. Υπενθυμίζεται ότι οι 13 ώρες εργασίας την ημέρα είχαν νομοθετηθεί με τον «νόμο Γεωργιάδη», με τα άθλια προσχήματα της δυνατότητας για «πρόσθετη εργασία» και του «δικαιώματος στο επιπλέον εισόδημα», σε δεύτερο ή τρίτο εργοδότη. Αυτό μπορούσε να γίνει πράξη με τον συνδυασμό π.χ. μίας σύμβασης πλήρους απασχόλησης και μίας σύμβασης μερικής απασχόλησης σε δύο διαφορετικούς εργοδότες.

Τώρα το έγκλημα ολοκληρώνεται μέσα από την εφαρμογή και στην περίπτωση του ενός εργοδότη, οπότε μπορεί να εφαρμοστεί πλέον στο σύνολο των εργαζομένων και των κλάδων. Αυτό θα γίνεται πράξη με τον εργαζόμενο, πέραν του 8ώρου και της μίας ώρας υπερεργασίας, να κάθεται στη δουλειά όχι 3 αλλά 4 ώρες υπερωρίας, συμπληρώνοντας 13 ολόκληρες ώρες στη βάρδιά του!

Πρόκειται για ένα ακόμα βήμα στην κατεύθυνση γενίκευσης της Οδηγίας της ΕΕ (2003/88).

Ακόμα, θα αποκτήσει την ισχύ νόμου η ρύθμιση που αφορά την εφαρμογή της ψηφιακής κάρτας και συγκεκριμένα η «ευέλικτη προσέλευση» του εργαζόμενου μέχρι και 2 ώρες (!), άλλο ένα εργαλείο επέκτασης της απλήρωτης δουλειάς, που σήμερα ισχύει ως πρόβλεψη εγκυκλίου. Μαζί και με τον απλήρωτο χρόνο προετοιμασίας (30 λεπτά) κατά παραγγελία των βιομηχάνων, η εργοδοσία απολαμβάνει μεγάλα περιθώρια ξεχειλώματος του εργάσιμου χρόνου.

Το αντεργατικό μενού του νομοσχεδίου συμπληρώνεται με το δικαίωμα που αποκτούν οι επιχειρήσεις να εφαρμόζουν υπερωριακή απασχόληση και στις συμβάσεις με εκ περιτροπής εργασία, και την εφαρμογή του δεκάωρου - τετραήμερου του νόμου Χατζηδάκη, που θα επεκταθεί από τους 6 μήνες στους 12.

Στην κατεύθυνση της έντασης της «ευελιξίας» και για την προσέγγιση του εφιάλτη των «συμβάσεων μηδενικών ωρών», που ήδη αποτελούν θεσμό σε κράτη - μέλη της ΕΕ, εισάγεται η δυνατότητα προσλήψεων fast track για δουλειά ακόμα και ...δύο ημερών, με τον εργοδότη να μπορεί να τις αναγγέλλει από το κινητό, στο όνομα «επειγουσών αναγκών» της επιχείρησης.

Πρόκειται για μέτρο που αφορά κυρίως τον κλάδο της Εστίασης, παίρνοντας τη σκυτάλη από προηγούμενες αντεργατικές διατάξεις, όπως για τις «κατά παραγγελία συμβάσεις» που προβλέπονταν στον νόμο Γεωργιάδη.

Η «ευελιξία» επιτρέπει στους εργοδότες να προσαρμόζουν τη διάρκεια της εκμετάλλευσης της εργατικής δύναμης και την ποσότητα που χρειάζονται από αυτή, ανάλογα με τη ζήτηση. Ετσι, πρακτικά ο χρόνος εργασίας δεν αποτελεί πλέον ένα σταθερό μέγεθος αλλά επαναοριοθετείται ακόμα και καθημερινά, με κριτήριο τις ανάγκες της αγοράς για τη ζήτηση των προϊόντων ή υπηρεσιών που προσφέρει μια επιχείρηση.

Επομένως, οι εργοδότες μεγιστοποιούν την εκμετάλλευση των εργαζομένων, τους οποίους απασχολούν μόνο όταν τους χρειάζονται και αποφεύγουν το βαρίδι του σταθερού μισθού που θα έπρεπε να καταβάλλουν σε περιόδους μειωμένης ζήτησης.

Ουσιαστικά δημιουργείται μια κατάσταση κατάργησης του ελεύθερου χρόνου, ο οποίος μετατρέπεται σε εν δυνάμει χρόνο εργασίας, με τον εργαζόμενο να βρίσκεται σε μια διαρκή αναμονή της κλήσης από τον εργοδότη για εργασία. Πρακτικά μηδενίζεται κάθε δυνατότητα προγραμματισμού οικογενειακής ζωής και κοινωνικής δράσης, γενικεύονται τα εξουθενωτικά ωράρια και η ανεπανόρθωτη σωματική και ψυχική φθορά των εργαζομένων, αποδυναμώνεται η συλλογική δράση των εργαζομένων.

Παραπομπές:

1. https://global.toyota/en/company/vision-and-philosophy/production-system/?padid=ag478_from_header_menu.

2. https://www.manpowersandiego.com/who-would-have-thought-wed-be-moving-to-a-just-in-time-workforce/

3. https://mgrworkforce.com/employers/just-in-time-workforce/