ΕΠΟΝ: Εργο του Γιάννη Στεφανίδη

Μετά την επιβολή της τριπλής φασιστικής κατοχής (Γερμανία, Ιταλία, Βουλγαρία), η κυρίαρχη μερίδα της αστικής τάξης, οι πολιτικοί της εκπρόσωποι, ο ενταγμένος στο αστικό πολιτικό σύστημα βασιλιάς και τα ευρισκόμενα τότε στην Ελλάδα βρετανικά στρατεύματα εγκατέλειψαν τη χώρα. Ενα μέρος των αστικών πολιτικών δυνάμεων παρέμεινε και συνεργάστηκε ανοιχτά με τις δυνάμεις Κατοχής. Ενα άλλο μέρος - μικρότερο από τα προηγούμενα - περίμενε το πού θα γείρει η πλάστιγγα του πολέμου. Ενα ακόμα μικρότερο μέρος, σε μια πορεία χρόνου και κάτω από την πίεση της ολοένα και αναπτυσσόμενης ΕΑΜικής Αντίστασης, συγκρότησε ολιγομελείς αντιστασιακές ομάδες. Πάντα βέβαια τα μάτια όλων ήταν στραμμένα στην «επόμενη μέρα» του πολέμου και στην προάσπιση της καπιταλιστικής εξουσίας. Αποδείχθηκε ακόμη μια φορά ότι η διακηρυγμένη εκ μέρους της αστικής τάξης «εθνική ενότητα» έχει ξεκάθαρο ταξικό περιεχόμενο, την εκμετάλλευση των πολλών από τους λίγους.

Αετόπουλα

Μετά την επιβολή της τριπλής φασιστικής κατοχής μπήκε στην πρωτοπορία της αντιστασιακής δράσης. Στις 5 Φλεβάρη 1942 με πρωτοβουλία της ΟΚΝΕ και των οργανώσεων Φιλική Εταιρεία Νέων, Λεύτερη Νέα, Σοσιαλιστική Επαναστατική Πρωτοπορία Ελλάδας και Δημοκρατική Ενωση Νέων, ιδρύθηκε το ΕΑΜ Νέων.

Καρπενήσι, Ιούνιος 1944. Αντάρτισσες της υποδειγματικής διμοιρίας της ΕΠΟΝ της 13ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ

Ως γέννημα λαϊκής αντικατοχικής δράσης, είχε τεράστια οργανωτική ανάπτυξη. Παραμονές της Απελευθέρωσης μετρούσε περίπου 600.000 μέλη. Πάνω από 30 χιλιάδες μέλη της ήταν ταυτόχρονα αντάρτες του ΕΛΑΣ. Χιλιάδες μέλη της συμμετείχαν επίσης σε άλλους σχηματισμούς του ΕΛΑΣ.

Βασικές θέσεις της ΕΠΟΝ σύμφωνα με τα ιδρυτικά της κείμενα ήταν: Η εθνική απελευθέρωση, η πλέρια ανεξαρτησία και ακεραιότητα της Ελλάδας. Η υπεράσπιση των συμφερόντων και δικαιωμάτων της νέας γενιάς στη ζωή, στη μόρφωση και στον πολιτισμό. Η εξολόθρευση του φασισμού τόσο στα χρόνια της Κατοχής όσο και μετά, με όποια μορφή κι αν παρουσιαζόταν. Ο αγώνας κατά των ιμπεριαλιστικών πολέμων για την κατοχύρωση της ειρήνης με βάση την αυτοδιάθεση των λαών και νεολαιών και την αδελφική συνεργασία τους. Η ανοικοδόμηση της Ελλάδας από τα ερείπια του πολέμου προς το συμφέρον και την ευημερία ολόκληρου του λαού της. Το δικαίωμα ψήφου στην απελευθερωμένη Ελλάδα στους νέους από την ηλικία των 18 ετών και άνω.

Η ΕΠΟΝ πολέμησε τους κατακτητές και τους συνεργάτες τους παντού και ακατάβλητα: Τα μέλη της ΕΠΟΝ πραγματοποίησαν εκατοντάδες εξορμήσεις και διαφωτιστικές ομιλίες σε χωριά. Προετοίμασαν τη μαζική συμμετοχή της νεολαίας σε συλλαλητήρια και διαμαρτυρίες. Εξασφάλισαν συσσίτια για τους νέους και τα παιδιά. Χιλιάδες έδωσαν τη ζωή τους στα πεδία των μαχών, στα γερμανικά κρατητήρια και στρατόπεδα, στις διαδηλώσεις και στις συγκρούσεις με τις αρχές Κατοχής και τα Τάγματα Ασφαλείας. Μέλη της ΕΠΟΝ συγκρότησαν 190 υποδειγματικές ομάδες στον ΕΛΑΣ. Αρκετοί/ες αναδείχθηκαν σε στελέχη του ΕΛΑΣ.

Πολυάριθμα είναι τα ηρωικά γεγονότα στα οποία πρωταγωνίστησαν ΕΠΟΝίτες και ΕΠΟΝίτισσες. Ορισμένα μόνο είναι τα παρακάτω: Η πολύωρη υπεράσπιση στις 29.4.1944 σπιτιού το οποίο λειτουργούσε ως αποθήκη οπλισμού του ΕΛΑΣ, γνωστού μετέπειτα ως «Κάστρου του Υμηττού» από τους 3 ΕΠΟΝίτες Δημήτρη Αυγέρη, Κώστα Φολτόπουλο και Θάνο Κιοκμενίδη εναντίον μεγάλης δύναμης Γερμανών και ταγματασφαλιτών. Η ακινητοποίηση γερμανικού άρματος από τις ΕΠΟΝίτισσες Παναγιώτα Σταθοπούλου και Κούλα Λίλη - οι οποίες και έχασαν τη ζωή τους από ριπές του άρματος - στη διαδήλωση της 22.7.1943 για τη μη επέκταση της βουλγαρικής ζώνης κατοχής και στη Μακεδονία. Η φραγή γερμανικού πολυβόλου από την Κούλα Ελευθεριάδου με το σώμα της στη διάρκεια διαδήλωσης στις 26.10.1943 στη Θεσσαλονίκη. Η Κούλα Ελευθεριάδου συνελήφθη και βασανίστηκε το 1944, εκλέχτηκε Γραμματέας της Αχτιδικής Επιτροπής Ανατολικών Συνοικιών του ΚΚΕ μετά την Απελευθέρωση, καταδικάστηκε από Εκτακτο Στρατοδικείο στις 2.5.1947 ως στρατολόγος του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ) και εκτελέστηκε τρεις μέρες αργότερα.

Ταυτόχρονα, η ΕΠΟΝ λειτούργησε γεωργικές και παιδαγωγικές σχολές, μόρφωσε αναλφάβητους, δημιούργησε ερασιτεχνικούς θεατρικούς θιάσους, κουκλοθέατρο και χορωδίες, οργάνωσε εκδρομές και αθλητικούς αγώνες και καταπολέμησε τη χρήση ναρκωτικών.

Η ΕΠΟΝ καθοδηγούσε και τα «Αετόπουλα», το παιδικό κίνημα της Αντίστασης. Η δράση των τελευταίων περιλάμβανε τη μεταφορά εφοδίων για τους αντάρτες, τη συγκέντρωση πληροφοριών, τη φροντίδα τραυματιών, ακόμη και κάποια σαμποτάζ (π.χ. αχρήστευση αυτοκινήτων).

Το τελευταίο διάστημα της Κατοχής, όταν υπό το βάρος κυρίως της νικηφόρας προέλασης του Κόκκινου Στρατού, αλλά και των επιτυχιών των εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων στην κατεχόμενη Ευρώπη, η έκβαση του πολέμου έβαινε οριστικά εναντίον των δυνάμεων του φασιστικού Αξονα, οι αστικές πολιτικές δυνάμεις ξεπέρασαν τις διαφωνίες τους και επιδόθηκαν μαζί με τον βρετανικό ιμπεριαλισμό και τους κατοχικούς μηχανισμούς σε έναν αγώνα «ζωής ή θανάτου» για τη μεταπολεμική διάσωση της καπιταλιστικής εξουσίας. Εκείνη την περίοδο το ΚΚΕ δεν κατόρθωσε να διορθώσει τη στρατηγική του, ώστε να συνδέσει την πάλη για την απελευθέρωση με τον αγώνα για την κατάκτηση της εξουσίας από την εργατική τάξη και τους συμμάχους της, σε μια περίοδο κατά την οποία είχαν διαμορφωθεί συνθήκες επαναστατικής κατάστασης. Αντίθετα, επέμεινε στην πολιτική της «εθνικής ενότητας», όταν όλες οι αστικές πολιτικές δυνάμεις και οι διεθνείς σύμμαχοί τους προετοίμαζαν τη συντριβή του ίδιου και της ΕΑΜικής Αντίστασης.

Αυτό επέτρεψε την ανασυγκρότηση των εγχώριων αστικών πολιτικών δυνάμεων και την επιστροφή τους στην απελευθερωμένη Ελλάδα ως «εθνική κυβέρνηση» με πρωθυπουργό τον Γεώργιο Παπανδρέου, στην οποία «εθνική κυβέρνηση» συμμετείχε και το ΕΑΜ-ΚΚΕ με 6 υπουργούς. Ηταν επόμενο, μια τέτοια κυβέρνηση όχι μόνο να μην επουλώσει τις βαθιές πληγές του πολέμου για τις εργατικές και λαϊκές δυνάμεις, π.χ. την αφάνταστη πείνα, αλλά να ανοίξει μέτωπο απέναντι στο ΕΑΜ και το ΚΚΕ και στο πλαίσιο αυτό να αποφασίσει τον μονομερή αφοπλισμό του ΕΛΑΣ και να αιματοκυλήσει την εργατική - λαϊκή διαμαρτυρία της 3ης Δεκέμβρη 1944.

Στις 33 μέρες του Δεκέμβρη 1944 ΕΠΟΝίτες και ΕΠΟΝίτισσες από 16 έως 20 ετών, ενταγμένοι στον ΕΛΑΣ, έδωσαν τη μάχη σε όλη την Αθήνα στην «πρώτη γραμμή του πυρός» απέναντι στα βρετανικά στρατεύματα, τα επανεξοπλισμένα Τάγματα Ασφαλείας και τις εκκαθαρισμένες και ανασυγκροτημένες, μετά το κίνημα της ΑΣΟ στη Μέση Ανατολή, δυνάμεις του Εθνικού Στρατού.

Η αρνητική έκβαση της Μάχης του Δεκέμβρη δεν σήμαινε και την απώλεια των ισχυρών δεσμών της ΕΠΟΝ με τη νεολαία. 354 αντιπρόσωποι, οι οποίοι εκπροσωπούσαν 450.000 μέλη, συμμετείχαν στο 1ο της Συνέδριο στις 13-19 Γενάρη 1946. Το συνέδριο αποφάσισε και την προσχώρηση της ΕΠΟΝ στην Παγκόσμια Οργάνωση Δημοκρατικής Νεολαίας (ΠΟΔΝ). Τα μέλη της ΕΠΟΝ ήταν «Ετοιμα για καινούριο ξεκίνημα», όπως ακούστηκε από έναν αντιπρόσωπο.

Κατά τον τρίχρονο ταξικό αγώνα του ΔΣΕ (1946-1949), η ΕΠΟΝ συνέχισε και στην παρανομία τη δράση της, παράλληλα με τη Δημοκρατική Νεολαία Ελλάδας (ΔΝΕ), η οποία δημιουργήθηκε στις υπό την κυριαρχία του ΔΣΕ περιοχές. ΕΠΟΝίτες και ΕΠΟΝίτισσες βρέθηκαν στις τάξεις του ΔΣΕ, ειδικά μετά την Απόφαση της 3ης Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ (11-12 Σεπτέμβρη 1947). Πολλοί περισσότεροι επιθυμούσαν το ίδιο, η έξοδός τους όμως από τις πόλεις έγινε ανέφικτη, εξαιτίας των οργανωτικών δυσκολιών που επέφερε η καθυστερημένη γενίκευση του αγώνα του ΔΣΕ. ΕΠΟΝίτες και ΕΠΟΝίτισσες έδρασαν και εντός των πόλεων: Δημιούργησαν τυπογραφία, εξέδωσαν 4 φύλλα της «Νέας Γενιάς», κυκλοφόρησαν χιλιάδες προκηρύξεις, έγραφαν συνθήματα, αναρτούσαν πλακάτ σε κεντρικούς δρόμους, παρενέβαιναν σε μια σειρά εργοστάσια, κυρίως της κλωστοϋφαντουργίας, και συγκέντρωναν χρήματα για την ενίσχυση του αγώνα του ΔΣΕ.

Η ΕΠΟΝ αντιμετώπισε και αυτή τον αυταρχισμό του αστικού κράτους, από τη μεταβαρκιζιανή «λευκή τρομοκρατία», το Γ' ψήφισμα και τα παράγωγα νομοθετήματά του έως τον ΑΝ 509/1947. Χιλιάδες ΕΠΟΝίτες και ΕΠΟΝίτισσες κακοποιήθηκαν, δολοφονήθηκαν, δικάστηκαν από στρατοδικεία, φυλακίστηκαν και εξορίστηκαν. Οι επαφές του ΚΣ της ΕΠΟΝ με τις οργανώσεις και τα μέλη της έγιναν δύσκολες έως αδύνατες. Στις 28 Φλεβάρη 1947, το Πρωτοδικείο της Αθήνας αποφάσισε τη διάλυση της ΕΠΟΝ και το ίδιο βράδυ η αστυνομία εισέβαλε στα γραφεία της και στα γραφεία της «Νέας Γενιάς». Τον Ιούνη 1948 συνελήφθησαν 19 μέλη της ΕΠΟΝ. Καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν οι Δημήτρης Καμουτσής, Δημήτρης Τσούτης, Μαρούλα Ρέππα και Γεωργία Πολυδεύκους. Στις 16 Ιούνη 1949, άρχισε στο Εκτακτο Στρατοδικείο η δίκη 76 μελών της ΕΠΟΝ Αθήνας - Πειραιά. Οι 16 που καταδικάστηκαν σε θάνατο και κράτησαν ηρωική στάση στα βασανιστήρια ήταν οι εξής: Δημήτρης Αυγερινός, Κική Βουδούρη, Θανάσης Γκανάς, Γιώργος Γιωτόπουλος, Μπάμπης Ευσταθιάδης, Νίκος Καρράς, Αχιλλέας Λαγουρός, Νικήτας Μαραγκός, Τάκης Μπενάς, Ανδρέας Ξυφτίλης, Χρήστος Παπαγιαννάκης, Φάνης Πασπαλιάρης, Αννα Τεριάκη, Μάνθος Τσιμπουκίδης, Βέρα Τσιμπουκίδου, Πάτρα Χατζησάββα. Η εκτέλεση ματαιώθηκε, χάρη στη διεθνή κινητοποίηση.

Το 1949, ύστερα από τα πλήγματα στο παράνομο κλιμάκιο της ΚΕ του ΚΚΕ στην Αθήνα, συγκροτήθηκε, αρχικά από 4 μέλη του προεδρείου της ΕΠΟΝ (Σταύρος Κασιμάτης, Κώστας Φιλίνης, Φώφη Λαζάρου, Πέτρος Διβέρης), δεύτερο παράνομο καθοδηγητικό κέντρο του ΚΚΕ. Μέσα στις ασφυκτικές μετεμφυλιακές συνθήκες, το δεύτερο αυτό καθοδηγητικό κέντρο βοήθησε στην έκδοση του παράνομου «Ριζοσπάστη» και στην αποκατάσταση κομματικής επαφής με «ξεκομμένα» μέλη του Κόμματος και εξόριστους. Επιβεβαιώθηκε και σε αυτή την περίπτωση η σημασία ύπαρξης Κομματικών Οργανώσεων και σε καθεστώς παρανομίας.

Η ΕΠΟΝ αποτέλεσε εν γένει μέρος της Ιστορίας του εργατικού - λαϊκού κινήματος και του ΚΚΕ, με τα κατορθώματα και τις αντιφάσεις αυτής της Ιστορίας. Εξέφρασε ευρύτερα - κατά τον στίχο σε ένα από τα τραγούδια της - νέους και νέες «Χτίστες της λευτεριάς και της δουλειάς».

80 χρόνια μετά, το εργατικό - λαϊκό κίνημα στην Ευρώπη κατά τη δεκαετία 1940-1950 και εντός αυτού η ΕΠΟΝ, η ΕΑΜική Αντίσταση, βρίσκονται και σήμερα στο στόχαστρο - όχι βέβαια με ενιαίο τρόπο - των αστικών πολιτικών δυνάμεων, των θεσμών τους και των ιδεολογικών τους εκφραστών.

Η Ευρωπαϊκή Ενωση, εκφράζοντας τα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα του κεφαλαίου, προωθεί τη θεωρία των «δύο άκρων, του κόκκινου και μαύρου ολοκληρωτισμού» και νομιμοποιεί τις απαγορεύσεις σε βάρος των Κομμουνιστικών Κομμάτων. Ο αστικός φιλελεύθερος κόσμος κινείται από την αναθεώρηση της Ιστορίας και την ανοιχτή καταδίκη του ΕΑΜικού κινήματος έως τη γραμμή της «λήθης» προς κατοχύρωση της «εθνικής ενότητας». Η σοσιαλδημοκρατία, παρότι συνηγορεί ενίοτε και στον αντικομμουνισμό, επιχειρεί κατά βάση την ανάδειξη της ψευδεπίγραφης διαχωριστικής γραμμής προοδευτικών και συντηρητικών δυνάμεων, την οικειοποίηση του ΕΑΜικού κινήματος και την ανώδυνη ένταξή του στα μέτρα της καπιταλιστικής διαχείρισης.

Στην πραγματικότητα, η ΕΠΟΝ και το ΕΑΜικό κίνημα συνιστούν ακλόνητο ιστορικό τεκμήριο της οξυμένης αντιπαράθεσης του ΚΚΕ και των ΕΑΜικών οργανώσεων με το σύνολο της αστικής τάξης, το κράτος της και τους πολιτικούς της εκπροσώπους. Συνιστούν πάντα παράδειγμα του μεγαλείου στο οποίο φτάνει το κίνημα της νεολαίας, όταν εμπνέεται από το κομμουνιστικό κίνημα και αποδεσμεύεται από την καπιταλιστική εξουσία, αλλά και της τραγωδίας στην οποία μπορούν να οδηγήσουν οι αυταπάτες για φιλολαϊκή διαχείριση στο έδαφος της καπιταλιστικής εξουσίας.